Иш белкI, ЧебяхIси ВатIа дергъла жигарла бутIакьянчи, дила учитель КазимяхIяммад ХIямзатович ХIямзатов гьаниркахъули барибси саби.
Бара 18 дус виубхIели сай гIяхIъулали ЧебяхIси ВатIа дергълизи арякьунсири КазимяхIяммад ХIямзатов. Илала кIелра халати узира ЧебяхIси ВатIа дергълизиб бургъулри.
КазимяхIяммад ХIямзатов 1923 ибил дуслизив, Къарабудагъкентла районна Губданила шилизив, хъубзарла хъалибарглизив акIубсири. Дудеш жявли вебкIили, нешла къайгъначил хъалибарг кьяшмачи тIашбатурсири.
Фашист Германияла гъармукаби нушала улкаличи чебухъниличила вайси хабар Дагъиста лерилра гIямзурбазиб гьалакли тIинтIбиуб. Дергъ бехIбихьибси цаибил бархIиличирад военкоматуни саби гIяхIъулали дергълизи букьес дигутани дицIахъибтири. Бахъал цархIилтасван, КазимяхIяммад ХIямзатовлисра 1941 ибил дусла августличибад бехIбихьили, ЧебяхIси ВатIа дергъ гIямрула къиянси имтихIяйчи шурбухъун. Ил 91 ибил Мелитопольла, къяйкбикIутала 51 ибил дивизиялизив ургъусири. ХIяйна вяхъибсири.
Гьала-гьала 1941 ибил дуслизив варглизивад вяхъибсири. Госпитальлизив сагъвиубли гIергъи 248 ибил дивизияла, 302-ибил къяйкбикIутала полклизив ургъули калун. КIинайс ил, 1943 ибил дуслизив михъирлизивад вяхъибсири. 1943 ибил дусла декабрьла 24-личи бикайчи 4427 ибил госпитальлизиб арадеш къулайбирули калун. Старшина К.ХIямзатов сунела бургъантас гъабзадешлис гIибратли вирусири. Сегъуна-дигара балбуцлизив бегIлара къиянти дергъла мераначи сай калзусири, бяхъибти юлдашуни берцахъес мурталра къайгъибирусири.
Дургъби мурталра детахълуми сари. 1944 ибил дусла июньничив, дебали ибкьси дергълизив, старшина К.ХIямзатов хIяйнайсра вяхъиб. Илала балуй кьяшла кьукьализи минала бургIяла чегилри. 561 ибил къяйкбикIутала полкла старшина К.ХIямзатов 5061 ибил дергъла чулахъунала госпитальлизив, 1945 ибил дусла июньна 14-личи бикайчи калунсири. Илала кьяш кьукьала удибад чеббяхъибсири.
К.ХIямзатовла гьанбикуназибад: «Даргудути минабала заблиур дила кьяш бигьес жагьси санитарка ракIиб. Гьарил баргберд бетаурхIели илини ну кIапIирусири. Минала бургIяла чегили илра ряхъиб. Къагъси даражаличив ну госпитальлизи ваахъибсири. Чумал бархIи дикили гIергъи, ну левси госпитальлизир илра лерли руилри, мякьлавси солдатли иличила буриб. Илалара бяхъибси някъ чеббяхъилри. Ну верцахъес илгъуна багьа бедилри жагьси санитаркани.
Гьачам, ибкьси гьужумличи аркьуси замана, ну михъирлизивад вяхъира. ХIярхIя набчи чегили дурабикилри. Дахъал хIи ардякьи, ну къагъиублири. ВебкIахъес валтехIев, яра госпитальлизи аркехIев или саби-ургаб гъайбикIути санитартани чеваргъахъира. Аргъала думкьухIели, убкIулра или гьанбикиб. Ну биалли 19 дусцун сайри виубси. КIиибил бархIи цархIилти санитартани гьалмагъдешла хIябрази бебкIибти бургъанти хIярибирхьухIели чеваргъира, мицIир-мицIирли нура хIяриирхьура или урухиубра. Ванзаличиб някъли хахамбарили урца бутIа баргира, иличи дила гIярмицла кьапIа чебиили гьакIбирес вехIихьира. Илдани ну хIясибварира ва госпитальлизи арухира. Илав хIябал бархIи къагъли калунра. Ну гIяжаибдешли чеваргъахъира. ГьанкIлизив набчи, нуни хIелуси, дудеш вакIиб (ил вебкIибхIели ну хIябал дус сайри виубси) ва хьарбаиб: «ХIед ну гьаниркулрав?» — иб. Нуни: «АхIенри» — ира. Илини: «Ну хIела дудеш сайра, кьакьамайкIуд хIу мицIирли кавлад», — иб. Ну урухиубра, уркIухъунра ва чеваргъира. Наб илала гIергъи операция бариб ва сагъкайубра.
Илала гIергъи гIурра дергълизи вархьира. Нушала бургъанти халати сархибдешуначил западлизибяхI гьалабяхI башулри, улка фашистуназибад азадбалтахъулри. Дергъ бетурхуси мер-мусаличир немецунала самолётунани тIашбизагарли нушачи бомбаби лайдикIулри. ИмцIали къияннири гIебшнила замана, демхIурли, дамсурли, беркеси агарли. ЦацахIели илкьяйда чумал бархIи кавлули дирехIери, халаси кьаслизи, яхIлизи кадизурли, нушала ванзала камси бутIа ахIерабирусири.
Старшина К.ХIямзатов Крым ва Украина азаддалтахъули ургъули калун. Дергъ биалли Прибалтикализиб таманбариб.
Улкали старшина Гъ.ХIямзатовла гъабзадеш ахъли кьиматладариб. Илала дахъал шабагъатуни лертири ва гьарил шабагъатла — сунела тарихра лебсири. Амма лерилра шабагъатуначибра «Дявила асилдешла» медаль ветераннис бахъ дебали дурхъасири. Илала михъирличир кIел «Гъабзадеш багьандан» бикIути, дергъ бетурхути дусмазир сархибти медальтира лертири.
Илис дургъбачила хабурти дурес хIейгахъи, амма нуша илини дучIахъули калунти дурхIни мурталра дергъличила, къаршидикибти къияндешуначила хьархъардикIутири. Илини бурни хIясибли, Крым азадбатахъес бахъал бургъанти алхири. Немецунас сеналра Крым бархьбатес дигули ахIенри, илди даимлис ила бакIибтиван гIяйкабиубтири, амма нушала бургъантани гьар-ур хIедиубти гъабзадеш дакIударили, партизантала кумекличил гъармука фашистуназибад Крымра, Украинара, лебилра улкара, байхъала Европара азаддатахъур.
Гьамадси ахIенри Прибалтика азадбатахъесра. Илаб халкьла ургаб немецуначил бузули калунтира лебтири. Чедибдеш бахъал бургъантала жан дедили сархибсири».
ГIярмиялизивад чарухъи гIергъи КазимяхIяммад ХIямзатович ХIямзатов Губданила школализив бехIбихьудла классунала учительли узес вехIихьиб ва 1993 ибил дусличи бикайчи хIялалси хIянчи бариб. Гьарахълирад Губданила шилизи рузес ракIибси, сайгъуна бехIбихьудла классунала учительница Евдокия Филипповна Колесниковачи хъайчикайиб. Хъали-цIализивра ил дебали вирхеси, жавабкардеш дихуси хъа вегI сайри. Илдала кIел рурсира ца уршира леб. Илдалара дебали пергерти хъалибаргуни детаур. КазимяхIяммад ХIямзатовичли сунела дурхIнасра гIямрула мягIничебси бяркъ бедиб: хIялалли бузули хIербиахъес, гьарил бирусилизиб бархьдеш чедибиркахъес, улкала гIяхIдешлис бузули гIямру деркIахъес илди бурсибариб. «Дудешли дирути лерилра тикрардирес ну бурсивиублира», — викIули сай илала урши ХIямзат. Дудешла хIурмат, саби башуси гIямрула гьунчиб, дурхIнас гьалаб башусири, илдас халкьли чула унзара уркIбира ибхьутири, амма дудешла хIурмат ахъли бихIес багьандан илданира гьарил бирусилис жавабкардеш дихутири.
Илис чеалкIути жагьилти яхI-ламусличилти, багьудила, ВатIайчи дигила бегIти бетаурли, халатала сархибдешуни ахIерадирутили халабиули дигусири.
КазимяхIяммад ХIямзатовичла гIямрулизиб сунечил барх башути бахъал юлдашуни лебтири. Ил халкьличил валикили, уржили хIерирусири, сунечил бузутала хIурматличил пайдалаикIусири, дебали гIякьлучевси, бузери дигуси сайри. Илини гьачамалра, сегъуна дигара анцIбукьлизив илини чилра гьимуркIахъуси ахIенри. Нушара илкьяйда сайгъунтили детаахъес руркъутири. Илини бучIахъути дурхIни-ургаб хIябла кьиматуни кайсути лебти ахIенри. Иличи лебилра бучIанти лехIирхъутири, ва илала гьала дарс хIебагьурли тIашбизес бирути ахIенри.
Къиянти дергъла дусмани, чедуркъубти балагь-кьадарли илала уркIи кьяркьхIебиахъуб. Ил дебали малхIямси, пергерти хIял-тIабигIятла вегI, дурхIни дигахъуси дудеш ва хала дудеш сайри. Илини мурталра бурусири: «ВатIан дигахъули гIямал хIебирар, иличи пахрубирес хIяжатси саби». Наб гьанбиркуливан ВатIайра илдигъунти сунела уршбачи пахрубарес гIягIнили саби.
1993 ибил дусла июльличиб ил пергерси адамла уркIи тIашбизур. Сай акIубси Губданила шилизив хIяриихьиб. Амма иличила чеалкIутани хъумхIертурли лебалцадхIи, халкьла уркIбазив адам мицIирли кавлуси сай. Нушаб даршути гIямру сархес багьандан чула жан дедибтачила хъумхIертни, илдала гьунарти черяхIдарни, илдала дурхIнала ва илдачибад акIубтала гIямрула дурхъаси чебла саби.
ГIябдулла Ибрагьимов, бузерила ветеран