Савли-жявли арцантала декIар-декIарти макьамтаур муриси гьанкIлизирадли черсаргъиб дубурла муза-къада, ургуба, шурми, шими, дубурланти… СурсбукIла шира илхIейс багьла-багьлали зумаси дирихьли бархьбатур ва зярхIси гьава малхIямли иличибадли чедиберхур. Камси заманала бухIнаб шила гумайлизиб сурсбукIанти цалабиркескабииб ва ихтилатуни дехIдихьиб.
Илкьяйдали ши мирхъила тIакьаван бучIескабиилри. Дагличи баайчи ил муриси гьанкIлизибсигъунари ва рах-магли адамтани яра мицIирагли илар жан лерни иргъахъули, паргъатдеш булъулри. Савлилизир адамтала саламла яра дагъала гIугIула тIамри зайдулхъулри. ГIур хIяйвантала хIенкь дубурла мер-мусаличи баахъес багьла-багьлали дурабулхъутала гъайла иргъули бирар. ГIергъити дусмазир шимала адамтас гьамаддеш алкIахъули, мицIираглис хутIла «хIенкьулаби» къуллукъличир сари.
… Улкала гьар мерличиб хIербирути шанти шадлихъличи цалабиркулри. ЦабехI берклумази ахъилри, цархIилти къугъати далай-делхъла макьамтауб делхълизи кабулхъулри. Илкьяйдали бемжур шилизиб гьайбатси байрам. СурсбукIанти кьаслизибри 2-3 бархIи илкьяйдали къугъаси шадлихъ даимбарес.
БекIлибиубсигъуна шадлихъ илдани кIиэсил бархIи дураберкIес пикрибарилри. Илкьяйдали савли-жявли 25-30 хьунул адамли уржили цалабикили, хинкIи дирулри ва цархIилти берклуми хIядурдирулри. Камси замана дикили гIергъи, хIябал къяйлизи кадихьибти столти-алав адамти цалабиркескабииб. Ца стол мурул адамтас, кIиэсил – хьунул адамтас ва хIябэсил – дурхIнас хIядурдарилри. Илдала гьалар багьла-багьлали декIар-декIарти берклуми дагьардирескадииб. Далай-делхъла зайдикIути макьамтаур сурсбукIанталара илдала гIяхIлалара масхурти ва ихтилатуни демжур. Майдан бицIахъили булхъутани балбуц гьарли-марси байрамличи шурбатурлири. Шила-алав къараултиван тIашкадизурти дубурти, шурми ва къадурби дулхIехъули абзур бархIи дам-дядла, далуйтала тIамри къайдиркули ахIенри.
ДугIахъарлантала, сурсбукIантала ва цархIилти сирхIянтала гIядат лебси саби уршилис гелешмеш раргибхIели халаси чуду бирнила. ГIергъиси замана илдани халаси шадлихъличирра илдигъуни чудни дирули сари. СенахIенну ил беркала лебгIеб бизиси саби ва адамтас дебали дигахъу. Авал илдигъуни халати чуду сурсбукIла хьунул адамтани далай-делхъла агурбачил шадлихъла майдайчи лерхули чедаибхIели, лебталалра гьав гIяхIцадла ахъбиуб. Гьаларла палтарличил бегIбиубти ва чула нешанани дучIули калунти макьамти зайдикIахъути жагьил рурсбани ва гьести гIямрула хьунул адамтани делхъла мявала дайла илди чудни кадихьиб ва илди-алав булхъескабииб. Илдачил шила жагьил уршбира делхълизи кабухъун. Агь, илди дубурлантала шадлихъла жагадеш! Илдигъунти суратуначи мурталра-декIар хIерикIес биркуси ахIенгу.
Гьайгьай, илди чудни гIур давлачебси кьумурлизи кадихьили лебтасалра дутIиб. Дурабадли бакIибтас дархли гьунгелтас илдала бутIни кадихьиб.
СурсбукIанти гIеббуцес Дахадаевла районна шимазибадти машгьурти далайчиби ва музыкантуни бакIилри. Илдани гьатIира къугъали шадлихъ бемжахъур.
Цалабикибтас гIяхIдизур ГIямарла Батирайла уличилси Даргала театрла гIяртист уркухъан Арсен ХIясановли, районна художественный коллективлизибадти далайчиби ХIуцIрила шилизивадси Ирбин Асадуллаевли, гъуладтан МяхIяммад Ибрагьимовли ва цархIилтани делчIунти далуйти. СурсбукIла шилизибра далай-делхъла устни бахъал саби. Шадлихъ бехIбихьили ахирличи бикайчи илдани делхъла агурби тIашдизурхIели далуйти зайдулхъахъулри. Илдигъунтала лугIилизибадти МяхIяммад Рабданов, ХIямид Ибрагьимов, ПайтIма Рабданова, Аттаба Кьадиева, Рабдан Рабданов ва цархIилти.
Шадлихъличиб дурхIни сабри бегIлара разили булхъути ва хIязтази ихъути. Илди илцадра хIулкIули чебиухIели, гьанбикеслири гьанналауб илди илкьяйда гьачамалра талихIчебли хIебурги или. Дила пикри хIясибли, ил шадлихъ илдала дагьрилизиб даимлис кавлан ва чулира илгъуна къугъаси балбуц дурабуркIес кьасбиру. БегIлара дигеси, деркести-держестазибра илди ункъли гIеббуцилри. Замана-заманаличиб букахъес кабалтулри ва хьулбухъунхIели чулира чус дигусигъуна кайсес имканти лерри.
Шантас масхарала ва мурул адамтала кьуватчебдеш белгибирнила баркьудили бетаур гьая зузбирни. Абзлизи кадилзулри илхIели декIар-декIарти кьукьни ва чедибикибтас вяхли дяхъибти хъутрачил лебилра цалабикибти гьунибиулри. Амма разити дукелцIилира масхуртанира лебталалра гьавра лебгIеб ахъбурцулри. БиштIати абзлизи кабизурхIели, илдазибадли лебтасалра шабагъатуни дедиб.
СурсбукIанти шадлихъ дурабуркIес гьачам бехIбихьалли, илдани тIашбизес балуси ахIен бикIули бирар дубурланти. Илди илцадра цабалги, далай-делхъла агурбауб батбулхъан, лерилра гIямрулизир илкьяйда хIербиубти саби или гьанбикесли бирар. Нуни илди риштIахIейчибадли илдигъунтили балутира саби. Мекъ-сяхIбат илдани ца бархIи ахIен бируси. ЦацахIели 5-6 бархIи декIар-декIарти шадлихъуни даимдиру.
Иш гьакIлисра дурабадли бакIибти гIяхIли гIелабяхI чарбухъес гьалакбикIули ахIенри. Гьалакти къуллукъуни лерти сурсбукIантани ва гIяхIлани сабри бархIехълизиб шадлихъла майдан бархьбатурси.
Шантала вягIда буилри шадлихъуни тамандиубли гIергъи, шилизир багалати баркьудлуми дурадеркIес. Илкьяйдали балбуцла хIябэсил бархIи кьумур сагабирули, чуду-хинкIи дирескабииб шила хьунул адамти. Мурул адамтани хIябрала мер-мусаличирти кьар дердиб, шила кьакьурбазиб ва гьарил мерличиб умудеш бариб. Илкьяйда цабалги бузули илдани мурталра цалабикибхIели, шилис ва шантас багалати баркьудлуми дурадуркIути сари.
Дахадаевла районна шимазибадли СурсбукIла ши бегIлара даршуси ва сегъунтилра далхIейкибти баркьудлуми кахIедиркуси сабливан шабагъатличира лайикьбикибси саби. БиштIахIейчибадли илдани узидешла ва гьалмагъдешла бетуцуни ункъли руркъути сари. Ил шила шанти берхъибси хъалибаргла члентачи имцIали мешубиркули бирар. Гьайгьай, ил шилизиб алавти шимала халкьличил кьисмат цабарибтира леб. Илкьяйдали сурсбукIанти бетауртира шантачил балкабикили ва уржили хIербирули саби. Ил шилизиб дила шан яра урхIла шан ибти гъай аргъес вируси ахIен. СурсбукIанти илдигъунти хIялалти уркIбала бегIти сабхIели, илдала гьарил шадлихъ яра цархIил балбуцра ахъси даражаличиб бирар бетурхуси. Иш гьакIлисра шилизиб бахъхIи цалабикес имканти агархIели бииши, шадлихъ дураберкIес кьасбарибси.
Тамара ГIябдусалимова
