Илини гьарли-марли хIялалси хIянчи бариб

Дахадаевла КПСС-ла райкомла цаибил секретарь Ражаб МяхIяммадович МяхIяммадов Дагъиста райкомла цаибти  секретарьтазивад бегIлара жагьил сайри. Или биубхьар, ил жявлил тянишсири шила хозяйствола хIянчурбачил: илала дудеш МяхIяммад Ражабов маза адилкьниличивли хабардерхурсири. Маза адилкьнилизир дусличир — дус чеахъдикIути сархибдешуни багьандан, ил чуйнара ХIурматла Грамотабачил ва цархIилван шабагъатлаварибсири. ХIукуматла шабагъатунала ургаб илала хIябъибил даражала Бузерила Асилдешла орденра лебсири.

Ражаб МяхIяммадовичли, жагьли левалли сунела насабтас марсили виубли, хIяйванти адилкьанна санигIят чеббикIибсири. ИлхIели пикрибариб бургар илини сай акIубси ва хIерируси Дахадаевла районнизиб хIяйванти ва маза адилкьни шила хозяйствола бекIлибиубси кьяли биънира.

Мажалислизиб школа-интернат таманаибси ил учIес керхур нушала улкализиб бегIлара бурибси Ленинградский ветеринарный институтлизи. ЧеряхIти кьиматуначил илаб белчIуди хъараахъурли, районнизив сунела санигIят хIясибли узули калунси 25 дус виубси Ражаб МяхIяммадович Дахадаевла комсомолла райкомла цаибил секретарьли викIибсири. 28 дус виубси Ражаб МяхIяммадов мицIираг адилкьнила хIянчи дузахъуси КПСС-ла райкомла секретарьли викIиб. 1980 ибил дуслизив 31 дус виубси Ражаб МяхIяммадович МяхIяммадов Дахадаевла районна КПСС-ла цаибил секретарьла хIянчиличи катур.

Сай камти гIямрула виублихьар, Ражаб МяхIяммадовичла шила хозяйствола хIянчила баари устадеш лебри. Ил багьандан бурги илини хатIахIейкили устадешла бегIти ва жавабкардеш дихес балути адамти къуллукъла хIянчурбачи кабалтути. Къуллукъла хIянчиличи адамти кабалтухIели, Ражаб МяхIяммадовичли пикрилизи кайсусири адамли сунела санигIят бални, илала бекIдеш диранна устадеш ва сиптакардеш. Илдала чеди  хIянчизарла сунечил бузути адамтачил валиркнила устадешра бархли. Гьайгьайрагу, илдигъунти биэс гIягIнитири Дахадаевла дубуртар районна къуллукъла хIянчизарти, сенкIун  илдани ахIи хIебири гьарил шайчибад ахъбуцес халаси районна шила хозяйство.

Дахадаевла районна 60 процентла белгIуси ва дуки-гьунила ванза Дагъиста цархIилти 7 районнизибси диркьси мерличиб саби. ЦадехIти мераникIун районна центр Уркарахълизирад 150-350 километрличир гьарахъли сари.

Хала хIяйванти ва маза гьарахъти дуки-гьунила мер-мусаличир адилкьути шила хозяйствоби чузибад гIяхIдеш кайсули, гIяхIси асарличил дузахъес багьандан, районнизиб халаси программа акIахъубсири. Илала тIалабуни хIясибли, дузес дехIдихьибтири  сагати фермаби, кормоцехуни, ниълизибад нуси ва гIявадеш дирути заводуни. Цазаманализир чейхъути излумачи къаршити хIянчи ахъси даражаличира душибтири. Ил программализи кадурхутири хIяйвантала жинс къулайбирнила хIянчира, хIяйвантас гIяхIти дугени запаслис кадирхьнила хIянчира, гьарахъти дуки-гьунила мераначибти хIенкьулабала, букIунала ва дояркабала яшавла шуртIри къулайдирнила хIянчира. Ила каберхахъурсири хIянчи гьалабяхI башни чебиахъути баянти хIясибли хала хIяйванти ва маза адилкьути адамти шабагъатлабирнила хIянчира.

Ражаб МяхIяммадович цаибил секретарьли узухIели, Дахадаевла районнизир хала хIяйванти ва маза адилкьути 14 колхоз-совхоз лертири. Мисаллис бурасли, 1989 ибил дуслизиб Дахадаевла шила хозяйствобазибад лябкьуси  лебилра хайри (валовая продукция), 1981-1985-ибти дусмалайчиб 28,2 процентла имцIабиуб, бузерила пайдачебдеш (производительность труда) – 35 процентла, хайрила даража – 71,5 процентла. Районна лерилра шила хозяйствола предприятиеби хайри лугутили детаур, илдани гибси лебилра хайри 714 азир къурушличибад 5,7 млн. къурушличи абикиб.

Илкьяйда биаллира, районнизиб хIянчи агарти адамти лебалри. Секьяйда ирзули гьатIи Дахадаевла райкомли ва райкомла цаибил секретарьли ил суал? Районнизибад шагьуртази адамти архIебашахъес ва илди  хIянчиличил гIеббуцес багьандан, Ражаб МяхIяммадовичли халаси къайгъибариб районна халатигъунти шимазир (Уркарахъир, КIишар, Дибгашар, Хъярбачир, УргIерир) се-биалра дурайути предприятиебала филиалти (филиалы промышленных предприятий) акIахъес. Иличил барх  гIяхIцадла имцIадиубтири Кубачила художественный комбинатли дурайути матяхIра: илаб гIярбукIантачил барх бузесаиб унра шимазибадти мургьи-арцла устнира. Лерилра чедир гьандушибти дарсдиубдешунала гIяхIдешли 5 азиричибра имцIали Дахадаевла районнизиб хIербирути адамти хIянчиличил гIеббуцибтири. Иличибли дебали камбиуб, районнизирти чула мер-муса дархьдатурли, шагьуртази арбашути адамтира.

Бузерилизиб сегъунти-биалра секIал дурайънила хIянчи гьаладяхI дашниличил барх, районна цацадехIти шимазир сагати школаби, клубуни, медицинала учреждениеби тIашдалтес бехIбихьиб: Кьункьир, КIишар, Уркарахъир, Бускрир, ГIяштир, Дибгашар. Районна чумал шилизи шантала  кумекличил (методом народной стройки) шинра дукибтири.

Ражаб МяхIяммадович районнис бекIдеш дирантала гьавкья  виъни балути, дахадаевлантани 1990 ибил дуслизир дурадеркIибти районна администрацияла бекI виркIути выбортачирра иличи бирхауди бихьиб. ДГУ-ла профессор ГIябдулла ВяхIидовли ил суалла черкад ишди дугьби дурибтири: «ЦабехIти «сагакьянчибани», дялчули, дукьдулъули ва гъарали лутIули сари хужаимбиэс диргаладулхъути лерилра секIал. Ит къиянси замана, сунела чеаслумас марси Ражаб МяхIяммадовичли, Совет хIукуматла замана дузескаибти районна шила хозяйствола предприятиеби тIутIу-кьякьядиахъес хIедатур». Илини районнизиб гьарли-марли хIялалси хIянчи бариб.

Зиявудин Пулатов, Дагъиста КПСС-ла обкомла секретарь (1983-1991- ибти дусми), ДАССР-ла Верховный Советла Председатель, профессор