«Зулму» сагаси хIерличил

Майла 17-личиб ду­ра­бухъунси «За­мана» газетала цаибси бяхIлизибси багьахъни че­баиб­хIели, наб гьандикиб дила бегIлара гьаларти жагь­дешла гIямру. Ну итхIели 17-19 дус урги виубси ва ши­ли­зив учительли узули виэс гIягI­нисири. ИтхIели нуша жагьилтазибад ца гIяхIси хIянчира кабикибсири, амма гьанбиркули ахIен, чи сайрил нушани барибсила сиптакар.

Нушани пикрибарира цашантас Граждан дергъла игит Рабадан Нуровла «Зулму» бикIуси драма хIясибли пьеса чебаахъес. Мурул адамтала ролани дузахъес хIядурти баари лебри. Набчил вархли Сергокъалала педучилище таманаибси ГIяли Хасбулатовли ГIисала роль бузахъусири. Чила роль сабрив бузахъуси нушаничивад ца дус гIергъи педучилище та­манаибси МяхIяммад ХIя­жи­­бяхIяммадовли гIячихъли бу­рес хIейрусра. Цар­хIил­ти мурул адамтала ролани ду­за­хъу­ти наб гьанбиркули ахIен. Нуни бузахъуси биалли пьесала бекI игит Мусала роль сабри. Шила жагьил рурс­би пьесализир бутIакьяндеш да­рес разихIебикни багьандан, хьунул адамтала ролани 7-8-ибти классуназиб бучIути школала рурсбас дузахъес че­буркъуб. Нуни иш макьала лукI­ни­ли­чила багьурси Па­тIимат Вя­­хIи­довара «школали­зир ру­чIу­­хIели, нунира бу­за­­хъу­си­ри ГIяй­шатла роль» ри­кIар.
Нушани чеасибси дебали мягIничебси хIянчи бетурха­хъули, гьар бархIи репетиция­би дурадуркIутири. Нуни гьан­нара далайлизир гIяш-гIяш­ли дучIули вирус наб гIяхI­ди­зуртигъунти Мусала далуйти.
Бархьси саби, нушани шантас чедаахъес хIядурдарибти Р.Нуровла драмала бутIницун сарри. Или биалра, пьесаличи хIербикIес бакIибтани гарчкабарили бицIилри биштIаси шила клуб. Хъяйхъубау гIяйсни удяхъили кабиибти бухъ­набикIун, аъкабяхъили, лехI­ли­ри нушани дурутачи. Наб гьаннара гьанриркур цаибил къяйлизи кариибси Халикьла Къиста (масхара бурес балуси адам рири ил, гIяпабаркь). «Агь, вегIебшла жагьдеш!» — ахъли дурабикибсири илала.
Баркалла викIулра ГI.Ба­ти­райла уличилси музыкала-драмала Даргала театрла гIяртистунас, ну дила жагьти гIямрулизи арухнилис. Ишди бурхIназиб нушала театр наб «Иван Васильевичли санигIят барсбирули саби» бикIуси кинолизибси замана барсбируси машинаван («машина времени») уббухъун. Се гIяхIли биишира, илгъуна машинали имцIалин чарируси виасри ну ардякьунти гIямрулизи!
Нуни балуливан, нушала театрла Ереваннизиб хIядур­ба­рибси кIиибил сту­дияли (1965-1969-ибти дусмазиб бучIути 12 гIяртист бирутири илаб), сунела дипломла хIянчи тяхIярли, Р.Нуровла драма «Зулму» хIя­сибли, Даргала театр­лизиб бегI гьалаб спектакль кабихьибсири.
Театрли «Зулму» спектакль гьанна бикайчи сунела репертуарлизиб­ра калахъун.
ЦархIил тяхIярли биэсра асухIебири. Ишдуслизив сай акIубхIейчибад 130 дус диркуси даргала поэт ва драматург Рабадан Нуровли итди гьарахъти 30 ибти дусмазиб белкIунси саби ил драма. «Зулму» драмализирси ГIяйшатла сипат даргала драматургиялизибси дубурлан хьунул адамла цаибил сипат саби. Р.Нуровла пьесализиб, Дагъиста машгьур­си писатель ва литературала критик Э.Къапиевли бурули кьяйда, «дубурлан хьунул адамла я хъали-цIализиб, я жа­мигIятла гIямрулизиб бекI­лил ихтияр агнила суал ахъбуцили саби». Или биалра, Р.Нуровла драмала ахирлизиб пьесала бекIлибиубти игитуни Муса ва ГIяйшат мурадличи биули саби. Илди хъайчикабирули саби. Илгъуна разиси ахирличил таманбиуб пьеса. Ил багьандан гьамадли ахIен илис драма викIесра. ГIядатлибиубли, драмала пашманси, хIейгеси ахир бируси саби. ХIебиалли…
Ца-чумал гъай, сай акIуб­хIейчирад 130 дус дикниличил дархдасахъи, Рабадан Нуровличилара дурисра.
Ил акIубси сай 1889 ибил дуслизив Лавашала районна Санамахьилизив. ВиштIахIели мадрасализив учIули калунси сай. 16 дус виубси урши, шилизивад арякьи, хужаимти къазакъунас батрак виублира калун. Царицыннизив вацIа рурчуси заводлизив ялчили, Кубаньнизив набт адилтIули, Кавказла мегьла гьундурачив бетонщикли узулира калун.
Р.Нуров цаибти империалист дургъ­ба­лара бутIакьянчи сайри. Ил гIяхI­гъабза ургъанра ялчнала мурадуни аргъибси революционерра сайри. Илини дявтазибра бургъантала мурадуни иргъахънила шайчиб халаси хIянчи дурабуркIулри. Революцияличилти гъам­деш багьандан, ил туснакълизив хIя­бал дус калунсири, 1914 ибил дусличивад 1917 ибил дусличи бикайчи.
1917 ибил дусла ноябрь­ базличивад вехIихьили, Р.Ну­ров Майкоплизибси ХIун­тIена гвардияла миллатласи вз­водла командирли вируси­ри, гIур илав исполкомла пред­седательлира викIиб.
1918 ибил дуслизив Р.Нуров Дагъистайзи чарухъун. Ит замана Дагъистайзиб илини бутIакьяндеш хIедарибси цалра машгьурси дергъ биубси ахIенри. ГIяякьакьализир Р.Нуровли, ХI.ТIалхIятли бекI­деш­дирути партизантала отрядунани Деникинна гIяскурти агардарибтири. 1921 ибил дуслизив Рабадан Нуров ХIунтIена Байрахъла орденничил шабагъатлаварибсири.
1922-1935-ибти дусмазив ил декIар-декIарти къуллукъуни дузахъули калун: Гъунибла, кIинайс Лавашала исполкомла председательла, МяхIяч­къалализив, Хасавюртлизив, Ачикъулализив милицияла начальникла, Дагъис­та жузала издательствола уп­рав­ляющийла, Дагъиста шила хозяйствола институтла­ директорла ва цархIилти. Ра­бадан Нуров 1930-1932-ибти дусмазив Москвализив марксизм-ленинизмала курса­на­чив учIули калун. 1937 ибил дуслизив сегъуналра гIяйи­багар шайчив туснакъвариб­сири. Ихтиюрти чардариб веб­кIи­ли гIергъи. Ил вебкIибси сай 1942 ибил дуслизив Коми АССР-лизив.
Майла 22-личиб бархIехъ, пьеса чебаахъес гьалаб, ДГУ-ла профессор Муса БяхIям­ма­довлира Даргала театрла художественный руководитель Мустапа Ибрагьимовлира бахъ жагали чебетаахъили бурибгу Рабадан Нуровла биографияличила ва творчестволичила. Мустапа Ибрагьимовли хIе­бу­рили виалри, нуни балуси ахIенри дила шан ХIябиб Нав­ру­зовли Р.Нуровличила пьеса белкIни. Кьанни биалра, баргили, бучIасра.
М.БяхIяммадовли ва М.Иб­ра­гьи­­мов­ли бурни хIясибли, Р.Нуровла гIяхIцад жузи дурадухъунти сари. «Дарган мезличилти революционный далуйти», «Граждан дергъла далуйти», «ЧердикIибти назмуртала сборник», пьесаби «Зулму», «Пужиубси шайх» «БукIуни» ва цархIилти. Р.Нуров Дагъиста писательтала Союзла правлениела членнира вирусири. Илини СССР-ла писательтала цаибил съездличирра ва Цаибил Дагъиста писательтала съездличирра бутIакьяндеш дарибти сари. Рабадан Нуров даргала литературалис хьулчи кабихьибтазивад ца сай.
Спектакль бехIбихьес гьалаб ишдусла майла 3-личив 70 дусла гIямруличив итил дунъяличи арякьунси РФ-ла урибси гIяртист СягIид ГIялибеков гьа­никахъили, ца минутла лехI­дешра багьахъур. ГIур спектакль бехIбихьиб. Урусла драмала театрла биштIаси заллизив, лерилра дурути дикьес ибси пикриличил, ну кIиибил къяйлизи кайилри. Наб гьалав циила шайчив Даргала театрла художественный руководитель, РФ-ла урибси искусствобала хIяракатчи Мустапа Ибрагьимовра леври. Иш гьакIлис Р.Нуровла пьеса «Зулму» хIясибли спектакль кабирхьан режиссер ил сайри. Камси гьалав наб сунени кабирхьуси спектакльла хIекьлизив иличил гъайухъесра бикиб. Илини, набзи бурни хIясибли, Р.Нуровла пьесала бухIнабуц ахирлизиб цакамси барсбарили сай. Ари лебдешличи гъаргъси хIясратдешли адамлизир адамдеш дуб­кIахъули диъни балуси режиссер, ишбархIила хIерличил жявхIелла анцIбукьуни сагадан чедидяхъили, дигай ва гIяхIсиличи хьул булъуси революцияличила цархIил журали пикривикIули сай.
Гьаланачиб Мусара ГIяй­шат­­ра бекIахъудила цугагар­дешли сабри декIар­барибти, кIи­найс биалли, революцияли. Муса муштарси большевик ветаурли сай, илис ревкомлизибси бегIлара ахъси къуллукъла хIянчи биркули саби. ИлхIели илала гIямрулизиб гьалар сунес дебали дигуси ГIяйшатлис мер агара. Спектакльла ахирлизир нушани чераира ил, ига­найли кьабулхIерарибси, халаси чемоданра сарира, цар­хIил мерличиб талихI баргес аркьули. Ишгъуна ахирличилси Р.Нуровла пьеса «Зулму» ну таманси драма саби викIес вирус. Баркалла биаб хIед, Мустапа ГIябдиевич!