Кумек – цаибси мерличиб

Тарихлизиб кабизурли кьяйда, цIа дилшахъантала кабиз, акIубси къиянси агиличи хъярхъли хIя­дур­си, бегIлара хIяжатси барх­басли бе­таурли саби. Машгьурси урусла писатель В.Ги­ляровский иш­кьяйда викIусири: «Гьа­­рил цIа дил­шахъан – игит, лерилра гIямру дя­­ви­лизир дуркIуси, гьарил минут су­не­ла жан кьурбандарес вируси». Илди гъай­ли гIячихъли чебиахъули саби цIа дил­ша­хъан­тала хIянчила асар.

ЦIа дилшахъантала тарих бехI­би­хьибси саби 1649 ибил дуслизиб пача Алексей Михайловичли «Наказ о Градском благочинии» бикIуси, Русь­­лизиб дураибси ва цIа дилшахъантала хIянчи секьяйда дурадеркIес хIяжатсил чебиахъуси ХIукму барибси манзил. АкIахъубтири, чус алапа бедлугули, кьукьни, чулира шагьуртазир цIа хIедикахъес хIеруди бирути. Илдани кьакьурбазибад къунзбикIули хIеруди бирусири. ЦIа дилшахъес хIядурдарибтири хасти ваяхI. Илкьяйдали илдани цIа хIедиркахъес багьандан кадизахъурти низам-кьяйда ду­лъути адамти танбихIлабиресра бирулри.
ЦIа дилшахъантала кабиз Петр I-ибилли бекIдеш дируси замана, гьа­тIира гьалабяхI арбукибсири. Ил­хIе­ли сабри цаибси цIа дилшахъантала ус­та­дешла (профессиональный) кьукья акIа­хъубсира.
Бурали, цIа дилшахъантала кьукья гьарил бехIемцIлизиб адамтас кумеклис бузути саби. БекIлибиубси мурад— жамигIятлис урехи хIебиахъни, адамтала жан дерцахъни. Илдани сегъуна-дигара бехIемцIлизиб, тIабигIятли акIахъубси биаб, дигалли техникалашал акIубси, цархIилти кабизуначил барх, хъярхъли музабулхъути саби. ЦIа дилшахъантани адамлис медициналашал цаибси кумек гIебаахъесра, тухтурти бакIайчи, балес хIяжатси саби.
Ну, МЧС-лизив вецIал дус узули калунсири ва пресс-службализиб хIянчи бирули, адамти уцахъантачил ва цIа дилшахъантачил гIяхIцад мер-мусаличи ваэс чебуркъубсири. Илди адамти берцахъес чузибад лябкьуси бирули, лерилра цIакьани дяхIчиаили, бузутири. Нуни илдала хIянчи видеокамераличи кайсутири. Илди-ургав цалра васвасикIуси, ташмишикIуси адам чехIеира. Урехиагарли цIализи, шиннизи, ванза хIусбухъунси мерличи, хъячIдикибти машинабазибад адамти дурасес, къадалабад яра дубурла бяхIлизибад адамти абитIес кабицIи. Илди хIянчизартала халаси алапа лебси ахIен. Агара илдала цархIилти кункдешунира. Илаб адамти берцахъес хIядурти, чула санигIятличи дигичебти, кумек чула уркIилизиб цаибси мерличибти адамти саби бузути. Цар­хIилван ишав вахъхIи узес хIейрар.
ХIера, гIергъити дусмазир нушала республикала лерилра районтазир цIа дилшахъантала частани абхьили, дузули лер. Гьанна илди республикала халатигъунти шимазирра ибхьули сари. Дагъистан Республикализи МЧС-лис бекIдеш дарахъес Нариман ГъазимяхIяммадов вархьибхIели, илини сунела бекIлибиубси мурад саби гьарил районнизир цIа дилшахъантала частани акIахъес ва халкьлис урехи хIебиахъес или бурибсири. Илкьяйдали илаб шимазиб ва районтазиб хIербирути адамти бузар или багьахъурсири. Марлира, ил кьас бетерхур. ИшбархIи агара цалра район цIа дилшахъантала кабиз агарти. Даршани адамтас хIянчила меранира акIахъуб. ИшбархIи Дагъистан Республикализир цIа дилшахъантала 56 часть лер. ГьатIира сагати абхьес пикри лебси саби.
Ишдус Россияла цIа дилшахъантала кабиз 371 дус бируси саби. Россиялизиб 549 азир цIа дилшахъан бузули саби. Арбякьунси дуслизиб илди 2,1 миллион цIа дишахъес дурабухъун. Берцахъиб 225 азир адам. Пикридухъеная! Илала дурабад, цархIил журала адамти бехIемцIлизи бикибси мерличира дурабулхъути саби. Дирар анцIбукьуни ахъти хъулразирти унзурби абхьес башутира. Хасти ваяхI пайдаладарили, хъа ухIнав калунси адам виалли ил дуравхъахъес унза ибхьули. ИмцIаливан илди саби зягIипти, башес хIебирути, бухънаби яра биштIати дурхIни. Чуйнара лифтаназиб адамти кали, илди берцахъес зянкъ дашули дирар. Нушала адамтани илди анцIбукьуназиб бузути хасти кабизунала телефонна номерти далули ахIен. Ил багьандан илди адамти уцахъантачи яра цIа дилшахъантачи зянкъбикIули бирар.
Дигулра цIа дилшахъанти санигIят­лашалси байрамличил мубаракбарес. Адамтас кумек гIеббиахъниличи дяхI­чи­аибти цIакьани кIиркадиаб! Чархлизиб – арадешра, хъулиб – баракатра каммадиаб!