УрегцIали дус гьандикахъибси жуз

Чумал бархIи гьалар Москвала областьла мер-мусализи кабурхуси Кашира шагьарлизив хIерируси, набчил варх арбякьунси даршдуслихъла 61-62-ибти дусмазиб Грузиялизиб ВатIа гьалабси чебла ихъули калунси Михаил Елизаровли телефонничи зянкъдяхъиб. Илала мухIлилизирад дурадикиб ишди гъай: « Друг, я выпустил книжку. Высылаю тебе почтой один экземпляр…» илди дугьби дурибмад, телефон гъуркванбухъун, уртахъла буруси къяббердахъиб. Ва, хIерая, бахъхIиагарли илини бархьибси жуз сунезиб лебси бандероль.

Жуз сунени деркIибти гIямрула гьуниличила сабли уббухъун. Гьайгьайрагу, илизир чумал кIапIи лер ВатIа гьалабси чебла ихъули калунти дусмачилара сай набчи гехIел дус гьалав шадив вакIниличила бурути бяхIянира. Узили ветаурси уртахъла жузли гьарахъти итди дусмазицун ахIенну, ЧебяхIси ВатIа дергъла дусмази булан ухIнавхъахъунра, илизир бутIакьяндеш дарибти ва Чедибдеш сархили чарбухъунти районна багьадуртала сипатунира хIулбала гьала тIашдизур. 1959 ибил дуслизиври ну ВатIа гьалабси чебла ахъес арякьунси. Ну Батумилизив сайли увухъунра. Набчил варх левсири дила шан Ибрагьимбегла МяхIяммадра. Иличил хIябал баз ургъанна дигIяндешуни дяркъурли гIергъи, ну Сухумила мер-мусаличив дакIуухъахъунра, МяхIяммад Чиатура шагьарлис гьарахъли ахIенси ротализи арукилри. Бурисра нушала полк радиолокационный бирусири. Бархьли бурасли, педучилище таманбарилихьар, физикализиб нуни илцад-декIар халаси балуси агарсири. Игъбарлисван вахъхIиагарли П-35 уличилси станциялизив улкала ва Турцияла айрипланти чина ва се мурадли урцутил балахъутала лугIилизив сайли увухъунра. ХIябал дус деркIира илар нуни. Илди дусмазир диубти цацадехIти ва хъумхIертули лералти анцIбукьуни гьандиркахънилис бикьрили сабли уббухъун Михаил Елизаровла халаси ахIенси, имцIаливан сунела гIямрула гьуниличила буруси жуз. Илала кIел бутIализир итди дусмазир диубти узидешла «гьунарти» гьаладихьили сари. Илдазирад цацадехIти гьандуршисра.
Михаилла жузли итил дунъяличи жявли арякьунси, нуни даим баркаллаличил гьануршуси Абумуслимла Ппяппяй гьаникахъиб. Ппяппяйра дила дудешра узбигъунти бирутири. 50–60-ибти дусмазиб дубуртази урусла бахъал учительницаби бархьибтири. Илди дусмазив Нина бикIуси учительницачи хъайчикайибсири багьадур дубурлан. Нинала бегIти Сухумилис гьарахъли ахIенси Гудаутализиб хIербирули лебтири. Школала директорли чумал дус калунси Ппяппяй хьунуйчил ЦIудара урхьула дублабси курортуни сунезир лерси шагьарлизи арбукьниличила хабар педучилищелизив учIути дусмазиб аргъибсири…
1960 ибил дусла январьла шуличив, сягIят 16-личив бегI гьалав, улкала югла шайчирти гьавала дазурби далтахъантала дежурстволичи укьяхъес стройлизи кабизуртала лугIилизив приказ бучIуси ротала командирличи лехIирхъутала лугIилизив левли, чинарад саррил тамашала тIама-гьама дакIудухъун. Командирли бучIуси приказ къяббердахъиб… Ашкарбиубливан, Ппяппяй ротализи ухIнавхъи ва ну сунечил дуги-хIерилис вархьили дигни тIалаббирулри. ТIамаличивли, сай чехIеилихьар, тIама-гьама ахъдуцибси Ппяппяй вагьурсири. Командиртани иличилти жалтала гIергъи, ну чучи укили, чи сая хIед Ппяппяй или дугьабизур. Нуни Ппяппяй дудешла узи сай Гудаутализив хIерируси или бурира. Илала гIергъи дахъал уъ-муъ хIедарили, иличил дуги-хIерилис вархьира.
Михаилла жузли командиртала хъумкартурти умира, дуги-хIери хIедикIули радартала гIелар дуркIути замунтира гьандикахъиб. Итди дусмазир Турцияла урхьула дубларти шагьурти Эрзурумра Трабзонра нуша оператортас имцIали тяништили дирутири. Иларад сарри разведкала самолетуни урцути. Илди цацадехIти замунтазир 10–12 сягIят ЦIудара урхьула черкад урцутири. Илди заправитьдарес цархIилти самолетуни урцутири. Итди дусмазиб дурала улкала самолет закиб урцули, нушачибяхI башули-арбашули лебай, локатор тIашбизахъес ихтияр лебси ахIенри.
1961 ибил дусла март базличир дугила замана дежурстволичирхIели, Турциялизибад халаси хъярхъдешла, СухумиличибяхI гъамбикIуси самолет хIисаббиуб. Нуни Гаглоевлизи илала черкадти багьахъниби дархьишара ибси пикри бурира. Гьачам-кIина набчил экранничи хIеризурси офицерли, дархьа или буйрухъ арцахъур. ВерхIел-гехIел багьахъни дархьибмад, Крымск шагьарлизирад нушала истребительти ахъдиуб. Илди дила ва набчил барх лебтала багьахъниби хIясибли самолетлигIир умцIес дехIдихьиб. Экранничи хIердикIути нушани гьарил самолетлис «Цель» или ирусири. Сухуми шагьарла чедиб турканала цель бетахъиб. ГIергъила бархIи дахъал тIама-гьама ахъдиуб ва ну Батумилизибси полклизи къалабали ваахъая ибси хIукму бакIиб. ГIе, ну старший оператор сайри, Михаил самолетуни урцнила ахъдеш белгибируси. Я ил, я лейтенант Гаглоев ца шайчиб батурли, Н.Сулайбанов военный трибуналличи сен виахъуси бикIути лебри ротализиб. Илди-ургав цаибил сайри Елизаров. Буруливан, командирла хIукму чичилра уббяхъес вируси ахIен. ХIябъибил бархIи савли, ну Батумилизи валкьаахъурра. Автомашиналичи кайэс ца вецIал минут лерай ротала командир чинавад сайрил дурайкили, «Отставить поездку!» иб ахъли. Ашкарбиубливан, ит замана Трабзон шагьарла мер-мусаличиб американцыбани къалпла багьахъни радартази бурхьуси станция кабихьили баланри…
«ТIашаэс!» ибси командирла тIама аргъибси Михаил, ну гьунивватес тIашти ва тамашабиубли набчи хIербикIути-ургавад дуцIухъи, хъябруцикибсири. Москвалис гьарахъли ахIенси Загорск шагьарлизирад Михаилличи ракIибси, итди дусмазир илала гьалмагъли рируси Сашачил Сухумилизиб касибси суратлира сунечиб пикри тIашаиб. Сергокъалала педучилищелизивван гIярмияла къяяназивра дарган делхъли улхъули вирусири.
Елизаровла жузлизир дахъал суратуни лер. Илдачи хIерикIухIели, мякьла тIашбизуртиван биуб Грозный шагьарлизивадси Владимир Ладыгин, Киевлизивадси Василий Грязнов, Тверьла областьлизивадси моторист Алексей Шмаков, Азербайжаннизивадси Зейналов, суратуни кайсуси Москвализивадси Владимир Сусов, Башкириялизивадси Исмухаммедов, Ташкентлизивадси ГIяхIмад ва бахъал цархIилти цароталан уртахъуни.
Жузлизир лер сунела рурси Наташачил 2014 ибил дуслизив сай набчи гIяхIладли вакIниличила, ца дусла гIергъи ну сунечи шадив укьниличила бурути белкIанира, илдачил дарх суратунира. Елизаровли, гьайгьай, сунени деркIибти ва дуркIути гIямрула пергер гьундурачила, къаршидикибти къияндешуначила уркIи гьаргли лукIули сай. Ишди бурхIназир имцIали къаршидиркути, бузерила ва баркьудила пергер адам селизилра хIейрути анар-ханар дахъал диалра, Михаилли партияла дусмазибра уктемти хIякимтани белчIудила, ВатIа гьалабси чебла ихъути ва бузерила дусмазив сай гьалавяхI вашахъес диахъубти «гьунартачила», илди дуги-хIери хIейкIули гьунчидикахъес ургъули калниличила гIячихъли бурули сай жузла бяхIяназиб.
Михаил дила зилан сай. Зиланна жуз касили чедибяхъибмад, нуни иличи тIамадарира: «Михаил, прочитал я твою книжку. Спасибо. Однако… Да, да! Ты мало написал о моем Дагестане. Поэтому, прошу, мой друг, приезжай еще раз».
— Набигула, какой может быть разго­вор. Конечно, приеду! —иб илини ахъли.
Вирхулра даимлис дила чархла биркIантази хьуракайубси уртахъ иш яргализивра гъайлис марли калниличи. Гьайгьайрагу, ну сунечира укьесра кьасбирисра.
Ахирличир илини белкIунси жузлизирти дила ва илала гIярмияла къяяназир касибти суратунира гьаладирхьулра.