(БехIбихьуд —27 ибил номерлизиб)
Дила макьалала игитли бурни хIясибли, сунела кIиибил командировка дявила хасси балбуц дурабуркIуси Луганскла Халкьла Республикализи ца фронтлис гIергъиси шагьарлизибси (тыловой) госпитальлизиб бехIбихьибсири. Ил госпиталь шагьарла больницала бухIнабри. ДекIти ахIенти дяхъурбачилти бургъантири ила кабаркьибти. Илди бургъанти, бирцили, умубарили, адамтала куцличи бушили, госпитальлизи бурхьутири. Илдала дяхъурбира декIти ахIенри. ИмцIаливан камти бургIлумала дяхъурбала бегIти зягIипти сабри илабти, ил багьандан госпитальлизиб илди бахъхIи кавлутира ахIенри. Биалра, цацахIели кункти дяхъурбачира халаси хIеруди бирес гIягIниси саби, сенкIун биштIаси дяхъиличибли изала сагабиэсра яра иличибли цархIил изала дакIубиэсра асубируси саби.
СВО-лизи кIиэсил архIя
— ХIярхIяла ва бургIлумала дяхъурби имцIаливан шахали дашути сари. Илдигъунти дяхъурби нушани шахализирад умудирути сари. Бурасли, кункли бяхъибтачилси госпитальлизирти 70 процентла хIянчи дяхъурби дилгьнила сари. Замана-заманаличир дяхъурби шахализирад умудирес ва гIуррара дилгьес гIягIнити сари, — даимбариб Мурадли буруси. — Ну гьалав калунси госпитальличил ил госпиталь мешубуцесра цугхIебирки. Ил госпитальлизирти хIянчили наб баарила кьадар адреналин лугули ахIенри викIасра цугбиркур. ЦархIилван буралли, илав гьамадлири узес, наб биалли къиянси мерличив узес дигулри. Ил багьандан, нуни тиладибарира ну фронтличи гъамси госпитальлизи вархьаахъес.
ХIера, дила тилади хIясибли, ну цархIил госпитальлизи шурватурра. Илаб дявила тухтуртачил барх мусибатла анцIбукьуначил бяхIигути, федеральный центрлизибад бакIибти тухтуртира лебри. Илаб лебри гражданкаличибад бакIибти, адамтала гIядатла излумачил бузути тухтуртира.
Нуша, тухтурти, илар ца халаси хъалибаргван хIердирутири.
Ил мерличиб хIербирутира малхIямти, гIяхIлала хIурматбирес дигахъути, гIяхIти хIял-тIабигIятла адамтири. Гьар къаршибикибхIели, илди нушаб баркалла бикIутири. «2014 ибил дусличирад нуша хIушачи хIерлири», — рикIар набзи ца гьести гIямрула хьунул адам. Сунес илдигъунти дугьби дуруси адам бебкIализивад верцахъес багьандан тухтурли сунела жан ахIерахIедиру!
БархIехъ хIянчи тамандиубхIели, илаб хIербирути ва нушачил барх бузути медсестрабани нушаб буркьунзаби (посиделки) дурадуркIи, столтачир декIар-декIарти берклуми гьаладихьили. Гьеч хъумхIертисра нуни илар держибти украиналантала борщ ва цархIилти хурегуни!
Илдани нушаб чула халкьла хабурти дурулира бири, далуйтира дучIи. Бурес чебиркур, илаб хIербирути лебилра адамти чIянкIли урус мезличилцун гъайбикIутири. Дебали дигесири ил анцIбукьра!..
Командировкала гехIъибил бархIи, савли сягIят авличив гьанкIлизивад велхIехъунси ну, буркьа дявила уазикличи катурли, цархIил, фронтличи дебали гъамси, госпитальлизи арукира.
Ила аркьухIели, нушаб дявили палакатдарибти шими, шагьурти ва дахъал душмантала дявила техника къаршидикиб. Дирхаирая, илди чедиуси наб адамтани бархьбатурси цархIил планеталичив ургус или гьанбирки. Гьалар нуни Голливудла кинолизирцун чедаибтири илдигъунти суратуни.
Ну ваибси госпиталь, бурни хIясибли, 100 зягIипти кабаркьес или абхьибсири. Ил кIел дерхIла, арбякьунси даршдуслизиб тIашбатурси эскибиубси юрт сабри. Илала удиб бомбоубежищегъуна бетонна подвалра лебри. Ила ваибмадан, набчил низам ва тяхIяр-кьяйда кадилзахъуси ихтилат бехIбуциб ва госпитальла бухIнаб биштIаси экскурсия дураберкIиб. Набзи сунезир операцияби дурадуркIуси хъалира лерилра дармунтира чедаахъиб. Бурес чебиркур, цархIилти госпитальтазирван, ишарра дармунти даарила кьадар лерри или.
Госпитальла штат кIел хирург ва ца травматолог сабри. Иличила багьурси дила гьамадли гьигь дурабикиб: илдачил варх узес гьамадли бирар или гьанбикиб биэс наб.
Амма илав ну цацун сайри даршал бяхъибтачи хIерикIуси тухтур. «Гьанна кьалли дила бамсурси чархли адреналин дурабуршу!» — пикриухъунра ну.
Ну зягIиптачил тянишиэс къалабаикира. ИлхIели госпитальлизиб 103 зягIипти сабри лебти. Нуни илди лебилра чебаайчи, госпитальлизи 8 гьатIира кабаркьиб. Госпитальлизиб бяхъибтас мер биули ахIенри, биалра, имцIадарили палатабази койкаби, илдира ила кабаркьира. Бяхъибтала лугIи 120-личибад бухъунхIели, набзи сагъбирути бургъанти госпитальлизибад дурайихъес буйрухъбариб. Нуни декIли бяхъибтира халати госпитальтази бурхьули вираси.
Ца бархIила духIнар 5-11 операция дурадуркIутири. ГIур наркозличил цархIилтала дяхъурбира дилгьутири. Къяна хIебурис, набцун илав узес дебали къияннири, амма набчи хъарси бирес ну бажардииркулри.
Халаси мегьла бургIяла хъарчIайзи чегили вяхъибси ургъан леври илав кайхьи. Сунес кумекбаресил чилра агархIели, илини, хIи тIашиис викIули вииши, сунела дяхъи ванзала гIянжили бирцIули уили сай. Ил куцличив ил хIябал дуги-хIери хандакьлизив калири. Ахирра, юлдашунани варгили, ил госпитальлизи ваахъилри. Тамашала ва кахси дяхъи лебри илала хъарчIайзиб, бемдурси, изала алкIахъути микробунани бицIибси. Дяхъи-алавси диъла кам заябиублири. БахъхIи умубируси дяхъи, ахирра сагъбарира, ва ургъан сунечи хъарси бирес юлдашуначи чариуб.
Наб бурес дигулра, ца базла бухIнаб нушачи верхIна-гехIна гуманитарный кумек баахъиб илира. Жура-журала кумек сабри ил. ЦабехIтани имцIали гIягIнидиркути дармунти дихулри, итдилтани — бурушуни, гIянулби ва палтар, хIябэстани — деркести. Чилирил нушаб 50 ящик гIинцбала хибтири.
Ну ил госпитальлизив жумягI виубхIели, наб кумеклис гьачамлис цалра хирург вакIили ахIенри. Рахли ца бархIи 32 бяхъибти сатхIебукесу! «Нуницун вирусирав илдас кумек гIеббаахъес?» — кьакьавакIилра ну. Къияннири, амма валкьаурра. Лебталалра дяхъурбазирад дашути хIи тIашаира ва дяхъурби дигьунра. ГIягIнисилис операциябира дарира. ДекIли бяхъибти цархIилти госпитальтази бархьира. Дай дуги сягIят кIел дикибхIейс, дила бузерила бархIи таманбиуб. Ил тяхIярла къиянси бархIила ахирличиб душлиуб кьаркьала бирцес ибси пикри бакIиб. БетхIеур: жумягIла духIнар гьачамцун сарри нушаб шин лугути. ВиштIахIели хала нешличив дубуртазивхIеливан, бадирализир шин ванадарили, вазесцун сабри калунси.
Бурасли, балкIси пикри алкIахъути бяхъибтира къаршибиркули бири, зягIипсила гIердирути (симулянтуни). Гьари, ца илгъуналичила гьанбуршисра. Ил ургъан 40 дус виубли урги. ХIера, илини се бирулил. Илала урдурлизиб халаси ахIенси дяхъи лебри. Нуни ил чуйнара бигьунсири. Ца бархIи хIерикIулрагу: жявлил сагъбиэс гIягIниси дяхъи бумдули, зягIипсира вайси хIяйчи виркули. Ил сагъвиахъес дирути хIянчи нуни дарсдарира. ИлхIелира ил гIяхIулхъули ахIен. «Дяхъилизи гачмаркуд, ил бигьунти бинтанира лерихIир дати», — викIулра ну илизи ца бархIи. «Ну гачиркули ахIенра», — чарбирулри илини жаваб. Нушала гъай дакьибси, иличил ца палатализи кайхьунси ургъан дигIянали набзи викIар: «Ишини, гIянжи гъудурбарили, нясти шинни дяхъи ицули сай». Ну уркIухъунра ва зягIипсилизи викIулра: «Рахли дяхъи гIяхIхIебиалли, дявила полициялизи балахъас». Сунелара дилара игъбарлисван, нуни хIябал жумягI билгьуси дяхъи шел бархIила бухIнаб гIяхIбиуб.
Нешла мезла дурхъадеш
Гьачам палатализив зягIиптала дяхъурби дилгьуси нуни, жаняхIлизирад даргала мез дикьулра. ВегIла ВатIайчибад гьарахъси мерличир вегIла нешла мез дакьибхIели, дунъяла лерилра лигIматуни наб гибтиван разивиубси ну жаняхIлизи дуравхъунра. Баргира нуни дарган мезли гъайбикIути ва урус мезли илдачи дугьавилзулра. Цали итиллизи дурути дугьбира дикьулра. «Ашкарси саби тухтур дагъистанлан виъни, — викIар ахъсигъуна ургъан итиллизи. — ГIяхIсири ил се миллатла саял багьесра». «ХIушала миллатла сайра, дила узби. Дарган сайра», — викIулра ну, илдала някъби цIацIадирули. Нуни бурибси бакьибти илдала дяхIлизир бурес хIейэсли разибиънила лишанти дагьаридиуб: хIулби лямцIдухъун, дяхI дигIяндарес хIейэсти разидешли дицIиб…
Ит бархIила хIянчи тамандиубхIели, ну илди лебси палатализи ацIира. Илаб нушала ихтилатра даимбиуб. Ца ургъан Лавашала районнизивадсири, итил – Дахадаевла. Цалис бургIлумира чегилри, илала някъра бячири, итилла кьяшлизир бургIлумира лерри ва кьукьала чедибси журуга лигара бячири. Ихтилатлизибад нуни багьурра ца ургъанна верхIел биштIати лебниличила. Дебали тамашавиубси ну илизи викIулра: «Илдицад биштIатала бегIтира дявтази бикутив? ВерхIел дурхIя бархьбатурли, хIу сен иша вакIибсири?» «Нуни дурхIни военкоматлизи хIебукира…», — сабри къантIси жаваб. Дявила хасси балбуцлизи сай гIяхIъулали укьес илис сунела дурхIни сабабли биубли биишигу или гьанбикиб наб. ХIебалас: урусуни бикIуливан, урхIла уркIи-хIял аргъес гьамадти ахIен (чужая душа – потёмки).
«Наб ишав къаршиикибси хIу кIиибил дарган тухтур сайри, — викIар набзи нушала районнизивадси ургъан. – Ил Лавашала районна МикIхIила шилизивадси дявила медицинала офицер сайри, лейтенант. Вяхъибси наб илини цаибси медицинала кумек гIеббаахъибсири ва гIур, сунечи гIелахъили, урехиагарси мерличи ваахъибсири. Илала хала дудеш нушала районнизив хала хIякимли вирусири».
Дила макьалала игитли дурути дакьибси нуни итил дявила тухтур чи сайрил багьурра. Ил дила юлдаш АзибяхIяндла уршила урши виэс гIягIнисири. Нуни иличилара макьалаби делкIунтири.
Мурадли СВО-лизи сунела кIиибил командировкаличила дурути тамандиубхIели, нуни илизи хьарбиулра:
— Фронтла мякьлабси госпитальлизир дузес хIуша, тухтурти, уруххIекIутирив?
— Душмантачибад нушала госпиталь гьарахъли ахIенри: 10 километр сарри лерти нуша-ургар. ЦацахIели нушала мякьларра даргудули дири душмантани игьубти тупи. Наб гьанбиркур, нушачибад 500 метрла гьарахъихIиб баргбердибси тупла хIярхIяли госпитальла юрт гардарбарили. Мякьлабси юрт баргаили бургар или гьанбикиб наб. Улкьайлабад чебиуси гав нушала юртла удибад башусиван бизур. Камси заманали ну илди анцIбукьуначира бурсикайубра, — жаваб чарбатур Мурадли. — Бурасли, госпитальлис дебали гIяхIли къараулбирулри: 10 адам къараулчи лебри, илдала чеди — мер-мерличи кабатурти лишанчибира (снайпер) пулемётчикунира.
Госпитальла дура аркьухIели, нушачил варх къараулчи вашусири, тухтур цацун шагьарлизи урхьуси ахIенри, илаб хIиллаби дурадуркIанти адамти (диверсант) камхIебирар бикIули. Тухтурти кабушес къайгъилизиб бирути саби бикIар илди.
Дявила хасси балбуцлизи дила кIиибил командировкаличив ну 35 бархIи калунра. Нуни ил дила уркIилис дигуси тяхIярли дураберкIира викIесра вирус. Бархьси саби, наб итаб имцIали гьанбирки дила хъалибарг, Дагъистайзирси риштIаси рурси. Ну хъули чарухъес къалабавикира. Хъули чариэс гьалабси бархIи, гIяхIли каленая викIули, лебталалра някъбира дуцира. Наб илди лебилра дебали гъамти адамтиван билзулри, ва дебали гIядаблири илдазивад декIариркуси манзил.
БегIлара гIергъиси бархIи савли-жявли ну машиналичив Ростовла областьла дазуличи арукира. Илаб набчи хIерли цархIил машина лебри, ва ну иличив Ростовлизи ваахъира. Ил тяхIярли таманбиуб дявила хасси балбуцлизи дила кIиибил командировка. Бархьли бурасли, хъули ваили жумягIялра хIедикили лерай, гIуррара ила укьес хьулухъунра: ну уркIили ита гьуцIирулра.
(Хьарахъуд бирар)
ХIяжимурад Ражабов