Миллатла хасдеш белгибирути

«Нешла мез хIедалуси адам кIарала пяхIбиубси галгагъуна сай», — илди мягIничерти дугьби делкIи сари ХIябиб ГIялиевли. Илдала мягIна аргъили дигахъаси гьарил дарган адамли. Миллат калахънилизиб, илала хасдеш даимбарнилизиб тяп нешлагъуна кьадри лебси саби нешла мезлара. Илди мезли саби нуша, дарганти ца кьамла наслу диъни кабилзахъуси.
Дунъяличиб дебали бахъал халкь леб. Гьар миллатла халкьла камти-биалра, бахъал-биалра чула хасти мез лерти сари. Халкьли бурули, ца ишгъуна айту лебси саби: «Дунъяла халкьлис мез дуртIухIели, Дагъиста дубуртачиб мезла гавлагла хъар батбухъи, лерилра мез дубурти-ургар тIутIудиубти сари» или.
Дагъистан биштIаси-биалра, ишар 28-дехI мез дузахъули сари. Илдазирад цадехI — дарган мез. Нешла мезличи диги гардла далайличирад дехIдихьили, хъулир, хъалибарглизир алкIули сари. Гьайгьайрагу, набзира дила нешла мез риштIахIейчирад дагьахъур. 4-5 дус нушала хъалибарг Кал­мыкиялизиб хIер­бирули калунсири ва сенрил Дагъис­тай­зи чарбухъес пик­ри­бариб. Шилизиб ну­шачи тухумти, ун­ра-хунра шадиб башутири. ИлхIели илди нушачил урус мезли гъайбикIи. Нунира дила узинира биалли, илдала суалтас жавабти дарган мезличил чардирутири. Илди нушачи тамашабиубтири. «Дураб хIербирули калунти биштIатани нушачирра гIяхIил далули сари нешла мез», — бикIутири илди. Ил анцIбукьличила ишбархIиличи бикайчи гIяхIил гьанбиркур.
ХаларикIуцад набзир нешла мезличи дигира мурхь­дикIутири. Нуни пикрибарибсири, школа та­ма­наиб­хIели, ДГУ-ла филологияла факультетлизи ка­рерхес ва пашманхIериубра. Университетлизи ра­шуси замана нуни дусличи-дус нешла мезличила, дар­гала литератураличила гьалар хIедалути дахъал са­гати багьудлуми касира. Илкьяйдали набчил барх бу­чIути, декIар-декIарти шимазибадти рурсбачил тянишриубра. Нушала преподаватель, филологияла гIилмуртала доктор, профессор Муса Расулович БяхIяммадовли ГIяхIмадхан Абу-Бакарла дугьби гьандуршули вирар нушази: «Дарган дарган вирусив, дарган мез хIедалуси…». Илди дила уркIилизи атIун.
Нешла мезличи халати диги акIахъуб дила нешла рузи Юсупова Земфира Муъминовнанира. Ил Меусишала урга даражала школализир нешла мезла ва литературала мугIяллимли рузули сари. Наб кумек хIя­жат­бикалли, илини насихIят гIеббурули рирар.
Гьарил миллатла сунела тарихра культурара лерти сари ва илди сари-ургар къяббердни агарли дархдасунти сари. Илкьяйдали илдала бархбас лебси саби дарган мезличилра. Нешла мез хъумартурси миллатла челябкьла лебси ахIен, ил багьандан вегIла мез гIердуцили, чеалкIуси наслулизи дагьахъес гьарил дарганна чебла саби.
Гьаннала заманаличила буралли, школабазир дар­ган мезлис декIардирути сягIятуни дебали камли сари. Школала бучIанти саби шимазиб хIербирути биалра, саби-ургаб урус мезличил саби гъайбикIути. Чула дурхIнази нешла мез дагьахъес ва илди тамай хъум­хIертахъес багьандан, бегIти илдачил нешла мезличилцун гъайбикIес чебиркур. Эгер бегIтани ил хIян­чи хIебаралли, дила пикрили, илдази гIур нешла мез дагьахъес хIейрар. Гьайгьайрагу, нешла мез дагьес, дяркъес дигутира леб, амма илди тIулбачиб бей­гIес вирар.
Нешла мезличила назмурти гьарилра-сера поэтла творчестволизир къаршидиркули сари: ГIяхIмадхан Абу-Бакарла, Сулайбан Рабадановла, Рашид Рашидовла ва цархIилталара. Набра Р.БяхIяммадовла «Нешла мез» бикIуси назму дигахъис. Ил назму нешла мезличи дигили бицIили саби.

Зугьра ХIяжиева,
ДГУ-ла филологияла факультетла РДО-ла отделениела 3-ибил курсла студентка