1945 ибил дусла апрельла цаличиб Англияла премьер-министр У.Черчильли США-ла президент Ф.Рузвельтличи белкIун: «Нуша паргъатли хIердикIес гIягIнили ахIен большевикунани Берлин бурцниличи. Нушани къайгъибарес гIягIнили саби Берлиннизи гьалар-гьалар духIнадухъес!»
США-ла президент, духуси, вархьси адам Франклин Рузвельтли илала пикри гIебхIебуциб. «Советскийтани Берлин буцес кьасбарили биалли, илдазиб ил барес ихтияр леб или гьанбиркули саби», — белкIун илини сунела жаваб.
Советское командованиели Берлин шагьар бурцнила хасси план хIядурбариб. Разведчикунани Ставкализи багьахъур фашистуни союзникунала някъла арбукьес хIядурбикIули биъниличила. Ил багьахънили советское командование къалабабикахъиб сунела план бетурхахънилизиб.
Берлинничи дяхIчиаиб дегIлара кьувачерти гIяскурти, илди-ургар лерри машгьурти полководецуни Г.Жуковли, И.Коневли, П.Рыбалкони, В.Чуйковли, К.Рокоссовскийли, Д.Лелюшенкони, А.Жадовли, М.Катуковли бекIдеш дирути.
Берлин бурцухIели гьарил гIяскарла сунес чебаахъибси мер ва сунечи хъарси баркьуди лерри. Берлин буцес чебаахъилри цаибил Белорусский ва цаибил Украинский фронтунала бургъантас.
Цаибил Белорусский ва цаибил Украинский фронтунас гьужумлизи дурадухъес замана чебаахъиб — апрельла 16-личиб. КIиибил Белорусский фронт дявилизи каберхес гIягIнилири ца жумягI дикили гIергъи. Илди хIябалра фронтлизиб лебри кIел миллион 500 азир бургъан. 7 азирличи гъамли танкаби ва «Катюшаби», 8 азирличи гъамли самолетуни.
Бургъанти мяхIкамбарес багьандан илдас памяткаби дедлугутири, чузибра шагьар бурцухIели ва хаслира шагьарла ухIнав сен-сен виэс гIягIнисил бурути, чинаб, сегъуна дебадеш лебал балахъути.
Фашистунала чIумати къаршидешличи хIерхIеили, апрельла 16-17-личиб нушала гIяскуртани оборонала цаибси дебадеш гьаббердиб ва мегьла гьуниличи сабаиб. ГIелабяхIбиубти немецунани гьар мерличи минаби кадихьили урдухъун, ва ил сабабли гIяскуртас гьалаб саперти башахъес чебуркъуб.
Советский Союзла Игит летчик И.В.Кожедубли илди бурхIназир гIурра чумал самолет кадикахъиб ва сунени кадикахъибти душма самолетунала цахIнабси лугIи 62-личи абикахъиб.
Апрельла 21-личир цаибил Белорусский фронтла гIяскурти Берлинна дуба-карчIализи садаиб. Немецунани илдачи къаршили лебилра цIакь бяхIчиаиб биалра, гIергъила бархIи нушала гIяскурти Берлинничи гьатIира гъамдиуб.
Советское командованиела кьас сабри Берлиннизир лерти немецунала ярагъладарибти цIакьани алавдуцес ва илдас союзникунала шайчи ардукьяхъес имкан хIебедес. Ил багьандан северла ва югла шайчирад танкаби ва пехота шагьарлис алавдиахъуб ва гьуни буциб.Душманти мутIигIбикIули ахIенри. Апрельла 24-личиб Германияла туснакъуназибти лебилра дураиб ва дявтази бархьиб. Союзникунала шайчир дургъути частани советско-германский фронтла шайчи шурдатур. Лебилра полицейскийти бургъахъес бархьиб. Гьарил кьакьа, гьарил юрт дебадарилри ва гьар мерлабад душманти къяйкбикIулри.
Апрельла 25-личиб Берлинничи нушала самолетунани цIакьси гьужум дураберкIиб. Ил гьужумлизир кIел азирцад самолетли бутIакьяндеш дариб.
Апрельла 26-личирад 30-чи бикайчи Берлин шагьарлизирти немецунала гIяскурти алавдуциб ва цаличирад ца декIардариб. Илди бурхIназиб душма 70 азирцад бургъан агарбариб ва 120 азирцад ясирбуциб.
Ахирра майла 1-личиб савли шала диркуси манзиллизиб Рейхстагла чеди хIунтIена байрахъ баршиб. Рейхстагла юртлизиб кIел азирличиб имцIали душма бургъанти кабушиб ва хIябал азирцад ясирбуциб. Майла 2-личиб хIери гIергъи хIябал сягIятличиб Берлинна радиоли багьахъур немецунала шайзирад гьатIи къаршидеш хIедирар или.
Берлиннизиб 500 азирцад душма бургъанти ясирбуциб, амма нушала бургъантала шайчирадра детахълуми камти ахIенри: апрельла 16-личибад майла 8-личи бикайчи 300 азирличи гъамли бургъанти кабушиб.
Майла 2-личибад майла 8-личи бикайчи дергъ бетерхур Чехословакияла мер-мусаличиб дебабиубти фашистуначил ва илдира мутIигIбакIахъиб.
Майла 8-личиб Гитлерла фашизм тIутIубарес дургъули калунти гIяскуртала командующийти цалабикиб Берлинна мякьлабси Карлхорст бикIуси мерличи — США-ла, Англияла, Францияла ва СССР-ла. СССР-ла шайзивад вакIиб маршал Жуков Георгий Константинович. Германия тамай удибикнила хIекьлизибси акт къулбасбариб Германияла шайчибад фельдмаршал Кейтельли. Майла 8-личиб Европала замана хIясибли дай дугилис гIергъи, кIел сягIят диркухIели, СССР-ла шайзибад Германия удибикнила хIекьлизибси акт къулбасбариб маршал Г.Жуковли.
Майла 9-ибил бархIи Чедибдешла БархIи сабливан багьахъур.
Берлин багьанданси дергълизиб 82 азир советский бургъан кабушиб, 240 азир бургъан бяхъиб.
Советский бургъантани ясирбуциб азирти душманти, даршути халкьличи биалли сегъуналра зулму хIебариб. И.Сталинна хъарбаркь, даршути халкьличи сегъуналра зулму хIебарес ибси, чебетаахъили таманбариб.
«История Великой Отечественной войны» бикIуси жузлизибад хIядурбарибси – П.Маллаева