Даргантала диктантла баянти

Дарган мез гIердуцнилизи, илди гьаладяхI дашахънилизи ва белгиси пай кабирхьнилизи халбирулра нушани ишдус хIяйнайс дураберкIибси диктантра (ил «тотальный диктант» бикIуси балбуц саби). Ил дурабуркIес кумеклис хIяракатла кьукьяра акIахъубси саби.

Илизи каберхахъурти саби даргала машгьурти гIялимти, писательти-поэтуни, журналистуни, даргала школабазиб бузути мугIяллимти ва директорти, жамигIятла хIяракатчиби. Кьукьялис бекIдеш дирули сай РАН-ла ДФИЦ-ла директор, мухIен Ахъай Кьурбанович Муртазаевли.

Нушала оргкомитетли пикрибарибси тяхIярли, диктант машгьурси даргала поэт-писательла яра мезлизив узуси гIялимла юбилейлис хасбируси саби. Ишдуслизибра балбуц багъишлабарибсири пагьмучевси даргала поэт ва драматург Рабадан Нуров акIубхIейчирад 135 дус дикнилис. Бурес чебиркур, нушала кьукьялизибти цацабехIтани балбуц хасбарес чумал пагьмучебти юбиляртала уми гьаладихьибтири. Амма даргала мезлизиб ва литературализиб бузути бахъалгъунтани Р.Нуровлис (Лавашала район) багъишлабарес хIукму дурасиб.  Пикри саби, лябкьуси дус цархIил районна юбилярлис диктант хасбарес.

Дигеси анцIбукь саби, Рабадан Нуровла букьуртани  балбуц дураберкIахъес 70 азир къуруш дучиб. Диктант дурабуркIес акIахъубси оргкомитетлис гIягIнидешлис харждарахъес илди сурсатуни гьаладихьни — дебали халаси кумек сабри. Выставкаби дарибти, Р.Нуровла назмурти саркъахъили делчIунти, жагати далуйти зайдухъахъунти ва балбуцлис кумекбиубти илди арцличил шабагъатлабарира. Калунти фондла арц, диктант «шула» кьиматличил белкIунтас дутIес ва илдас шабагъатуни-савгъатуни асес декIардарибтири.

Ишаб баркаллаличил гьандушес вирар диктант дураберкIес арцличил ва цархIилти гIягIниахълумачил кумекбарибтала уми: РАН-ла ДФИЦ-ла директор Ахъай Муртазаев, ДР-ла Халкьла Собраниела депутат Шамил ГIямаров, ДГУ-ла ректор МуртазагIяли Рабаданов, тарихла гIилмуртала доктор Иманутдин Сулаев, Лавашала районна бекI Мухтар ХалалмяхIяммадов, Сергокъалала районна багьудила отделла начальник Ханум ГIисаева, ДГПУ-ла Дагъиста мезанала кафедрала заведующая ПатIимат ХIябибуллаева, «Замана» газетала бекI редактор Салимат ГIялиева, Лавашала районна ЭбдалгIяяла школала директор Марьям ГIямарова, «Автодорстрояф»-ла генеральный директор МяхIяммадрасул Юсупов, поэт ва журналист Хадижат ГIямарова, Къаякентла районна Первомайскла шила гимназияла директор Руслан Мажидов.

Диктантличи бакIибти хурегунани бахунси Шамил ХIясбуллаевичлис оргкомитетла шайзибадцун ахIенну, лебилра даргантала шайзибадра халаси баркалла багьахъни лайикьли чебиулра! КIиэсил бутIализиб даргала районтала художественная самодеятельностунала  коллективтала ургабси конкурслисра илини даршал азиричирра имцIали арц харждариб.
Илини илкьяйдали балбуцличи жибарилри цархIилти депутатунира жамигIятла хIяракатчибира. Дирхулра, авэсил диктант дурабуркIухIели илдани кумек гIеббиахъниличи!

Дигеси саби, нуша-ургаб дарган мез ва литература дигути, илдазиб бузути гIялимти, поэтуни-писательти, журналистуни ва мугIяллимти гIеббуцес дигути гьарли-марти дарганти лебни! Нушани уржибдешличил, гьарза-хъямти кьумуртачил, разити далай-делхъаначил, выставкабачил хIяйнайс дарганти учибяхъибхIели, цархIилти мезанала чумра илдигъунти далдуцуни чедаибти тах шагьарлизибси тарихла парклизибти хIянчизартани нушази баркаллала дугьби дуриб. Гьачамлис даргантаниван тотальный диктант дураберкIес цархIилти бажардихIебикниличилара аргъахъиб. Ил нушаб цархIил мезла халкьли гибси халаси кьиматлизи халбарес вирар!

Апрельла 20-личиб бетерхурси 3-ибил диктантличир 400-цад адамли бутIакьяндеш дариб. Илди диктантличи жибарес багьандан нушани шелра районна бургачи оргкомитетла шайзирад кагъурти делкIунтири, верхIел районна ва хIябал шагьарла багьудила управлениебала хIянчизартачил бархбас кабизахъурсири. Дарган мезла диктант белкIес бакIибти лугIилизи касахъес комиссияла кьукья акIахъубсири ва илала бузери къелгIеббикахъес поэт ва журналист, дибгашан Хадижат ГIямаровачи хъарбарибсири. Илди лайикьси хIянчи барес бажардира бикиб. Илдала баянти хIясибли, бегIла бахъал диктант белкIес – 75 дарган бакIиб МяхIячкъалала шагьарлизибад. Илди килри МяхIячкъалала багьудила управлениела методист Рукьият Рабазановнани. Каспийск шагьарлизибад 20 даргай бутIакьяндеш дариб. Избербашлизибад лебри — 29. Илди шагьуртала багьудила управлениеличил нушани кабизахъурси бархбасла гIяхIдеш саби илра. Сергокъалала районнизибад лебри 45 адам, амма бакIибтала лугIилизив халаси Мурегала шилизивад чилра аги. Иличила районна багьудила управлениела начальник ГIисаева Ханум Набигуллаевназира багьахъурсири. Лавашала районнизибад бакIибти 32 адам сабри, Дахадаевла районнизибад — 49, Ахъушала районнизибад – 26, Хайдакьла районнизибад — 10, Къаякентла районнизибад — 24, Къарабудагъкентла районнизибад — 30. Дигеси анцIбукьлизи халбирулра, диктантличи нушани багьахъес хIедиахIелра,  Къизларла районнизибад 2 адамли, Бабаюртла районнизибад — 3 (Хамаматюрт), Дербентла районнизивад — 1 (Геджух) бутIакьяндеш дарни. Хасавюртла районна Сагаси Костеклизивадси ца адамлира бутIакьяндеш дариб. Баягъи ил районна Сулевкентла шилизивад ишдус чилра хIекIиб. Ириъ губдалантала шимазибад ца-кIел адамри лебти, ишдус – 10-личибра имцIали адамли диктант белкIун. Къарабудагъкентла районна багьудила управленияла хIянчизартани набзи диктантличи бакIахъес хъарбарибтала сияхI булан бархьибсири. Къарабудагъкентла багьудила управлениела начальник Хизриева Тажли Ибрагьимовнани телефоннизибад зянкъдяхъибхIели набзи гибси гъайра марбариб.

Буйнакъскла районна къадарла лугъатла верхIел школализибад кIел школала вакилтаницун сабри бутIакьяндеш дарибтира, Кьарамахьилизибад  — 4 адамли, Чабанмахьилизивад — 1. Къадарантала школала директорли набзи гибси гъай биалли мархIебиуб, ил шилизивад диктант белкIес чилра хIекIиб. Гьайгьайрагу, илис сабабра бурги… Амма нушала балбуцла мурад – диктант белкIницунра ахIи, декIар-декIарти мер-мусаличибад дарганти ца хъалибаргван уржахъни. Ил багьандан дигахъаси бируцад бахъал адамтани илизир бутIакьяндеш дирули.

Балбуцличир даргала чевяхIси поэт ва драматург Рабадан Нуровла гIямруличила баянтачил (докладличил) гъайрухъун РАН-ла ДФИЦ-ла ИЯЛИ-ла гIилмула хIянчизар, ДГУ-ла кафедрала доцент, филологияла гIилмуртала кандидат Эминаханум Кьурбанова. Лебил даргантала хIябъибил диктант белчIахъес оргкомитетли хъарбарибсири кIелра диктантла призер, Избербаш шагьарла 12 ибил школала мугIяллим Эльмира Мусаевна ГIялибековази. Илдани чула хъарбаркь жавабкардешличил таманбариб.

Бурес чебиркур, оргкомитетла шайзибад, диктант хIядурбарахъес, хIябал декIар-декIарти шими-шагьуртазиб бузути дарган мезла мугIяллимтачи хъарбарибсири. Диктантра Рабадан Нуровла гIямруличил бархбасунси биэс гIягIнисири. Илдани хIядурдарибти хIябалра диктантлизибад бегIлара лайикьси диктант декIарбарахъес хъарбарибсири ДГУ-ла Дагъиста мезанала кафедрала заведующий Муса Расулович БяхIяммадовличи. Диктант хIядурбирути ва бучIуси чилилра валуси ахIенри. Ил дигIянни калахъес бажардидикира. Буралли, «шула» кьиматличил кIиибил диктант белкIунти арцличил шабагъатлабарибтири. Оргкомитетли пикрибариливан, диктантуни къулайли делкIунти шабагъатлабиралли, белкIес дигутала иштяхIра гъирара имцIабирар! Илкьяйда бетарниличи дирхесра дигулра.

Ишдус бетерхурси диктантла бузери ва илала дазурбазир дурадуркIути далдуцуни жагали камераличи касахъес кумекбариб «Дагъистан» ГТРК-ла хIянчизартани. ГIяхIси передача бетаъниличи халаси бирхаудира леб.

ХIябъибил даргантала диктант белкIунтала хIянчурби ахтардидарахъес апрельла 23-личиб МяхIячкъалала тарихла паркла биштIаси заллизи шелра даргала районтазибад ва Избербаш шагьарлизибад дарган мезла 13 мугIяллим жибарибтири (суратлизиб 12 мугIяллим чебиули саби, уркухъан Р.ГIябдуллаева сурат касес циила гьалар хъули чаррухъунсири, ил багьандан ил суратлизир агара). Илди лебилра цаибти диктантуни къулайли делкIунтала лугIилизибадти сабри. Бурес чебиркур, ахтардидирутази диктантуни, уми делкIунти кIапIри урасилицун сарри гьаладирхьути. БегIлара къулайли, «шула» кьиматличил, делкIунти хIянчурби хIябал мугIяллимли ахтардидарибти ва чула къулбасуни кадатурти сари, «авлали» делкIунти – кIикIел къулбасуначил. Нуша дирхулра диктантуни ахтардидирутани къалпдеш хIебарниличи. Диктантуни ахтардидарес бакIибти мугIяллимтас гьуни-хIекьлис арцра дедибти сари. Оргкомитетла шайзибад газетала бяхIлизиб нушани илдас халаси баркалла багьахъес дигулра!

ГIур илди хIянчурби, даргала мезла мугIяллим хIейаслира, нунира ахтардидарира. Ташмишдеш акIубти, «авла» кьиматличил делкIунти диктантуни ДГУ-ла студентуназира (дарганти) сагали ахтардидарахъира. Майла 31-личиб учибикибси оргкомитетли диктантуни ахтардидарибси комиссияла баянти кьабулдариб ва авнайс дурабуркIуси диктантличиб гьанна къулайли хIянчи белкIунти шабагъатлабаресли пикрибариб.

БегIлара къулайли диктант белкIунтала сияхI:

«Шула» кьиматли делкIунти хIянчурби

1 – 239 – Будаева Шарипат Халимбекова – Дахадаевла район, ЧIишилила школа (65 дус);

2 – 201 – ГIялиханов МяхIяммад ГIябдуллабекович – Сергокъалала район, БурхIимахьила школа (67 дус);

3 – 169 – МяхIяммадова ПатIимат БяхIяммадовна – Дахадаевла район, Кудагула ши (53 дус);

4 – 085 – ГIяппаев ХIясайни ЖягIпарович – Къаякентла район, Сагаси Вихърила ши (60 дус);

5 – 200 – ХIяжиева Насибат Зайпуллаевна – Сергокъалала район, Краснопартизанскла школа (46 дус);

6 – 123 – МяхIяммадова ПатIимат ГIямаровна – Избербаш шагьар, 1-ибил школа (60 дус);

7 – 078 – МяхIяммадова Диана КьурбанмяхIяммадовна – Къаякентла район, Сагаси ДейбукIла школа (51 дус);

8 – 057 – МяхIяммадова ПатIимат Шайхалиевна – Ахъушала район, Ургубамахьила школа (42 дус);

9 – 083 – ГIялиева Зугьра Кьурбановна – Къаякентла район, Сагаси Вихърила школа (41 дус);

10 – 281 – ГIялиева Сапари ХIямидовна – Хайдакьла район, Шилагьила школа (53 дус);

11 – 022 – МирзагIялиева Хадижат ГIябдусаламовна – Хайдакьла район, Хядягъила школа (42 дус).

«Авла» кьиматли делкIунти хIянчурби

12 – 084 – Рабаданова Анисат Рабазановна – Къаякентла район, Сагаси Вихърила школа (27 дус);

13 – 235 – Кьурбанова Аминат Ациевна – Дахадаевла район, Трисанчила школа (47 дус);

14 – 172 – МяхIяммадова Сакинат Идрисовна – Сергокъалала район, КичихIямрила школа (63 дус);

15 – 172 – ГIямарадзиева Раисат ГIяхIмадовна – МяхIячкъала шагьар, 15 ибил школа, 22 ибил лицей (52 дус);

16 – 082 – МуртузагIялиев Рустам ЗубайрухIяжиевич – Къаякентла район, Сагаси Вихърила школа (39 дус);

17 – 344 – МирзамяхIяммадова Аминат Мужагьидовна – Лавашала район, МикIхIила школа (66 дус);

18 – 069 – Умалатова Гулбарият ХIясбулагьовна – Избербаш шагьар, 3-ибил школа (43 дус);

19 – 128 – ГIябдуллаева Сарисат Хасбулатовна – Къарабудагъкентла район, Сирагьила ши (48 дус);

20 – 094 – Кьурбанова Индира МяхIяммадхIябибовна – Каспийск шагьар, 3-ибил школа (48 дус);

21 – 345 – Варгаева Аминат Мухтаровна – Сергокъалала район, БурхIимахьила школа, ДГУ-ла социальный факультетла 3-ибил курсла студентка (19 дус);

22 – 050 – Магаев КьурбанмяхIяммад МяхIяммадович – Къаякентла район, Сагаси ДейбукIла школа (65 дус).

Лебил даргантала авэсил ва шуэсил (тотальный) диктантуни дурадеркIахъес Оргкомитетли хъарбирули саби ДГПУ-ла Дагъиста халкьанала мезанала кафедрала заведующая, мезанала гIилмуртала кандидат ва доцент ПатIимат ХIябибуллаевачи, ДГУ-ла Дагъиста халкьанала мезанала кафедрала заведующий, мезанала гIилмуртала доктор, профессор Муса БяхIяммадовличи ва мезанала гIилмуртала кандидат, РАН-ла ДФИЦ-ла ИЯЛИ-ла халалгъуна хIянчизар Хизри Юсуповличи. Илди хIябалра Дахадаевла районна вакилти саби. Нушала Оргкомитетли пикрибарибси саби диктантуни, гьар даргала районна вакилтачи хъарбарили, кIел-хIябал дус дурадуркIесли. Дирхулра илдани гьатIиралра къулайли ва, гьалар дарибти хатIаби тикрархIедарили, илди дурадуркIниличи!

Даргантас мезра, литературара, цахIнабли рухIла культурара калахъес ва илдазиб бузути даргантира гIеббуцес чебсира саби! Сецад цIумдикIулихьар кумек хIебирар, далдуцуни пикрихIедирахIелли! Мисаллис, гьалабван ДГПУ-лизиб, илабси Дагъиста мезанала кафедрала заведующая ПатIимат ХIябибуллаевала сипта хIясибли, «журуга стол» дураберкIибсири. Балбуцличиб ДГУ-ла профессор, филологияла гIилмуртала доктор ХIясанова Узлипат ГIусмановнани сунени конференцияличиб бакьибси мисал гьалабихьиб. Адыгеяла халкьли чула мез чеалкIуси наслулизи дагьахъес багьандан, нешла мезли гъайбикIестицун дурхIнала унхъри ибхьули сари. Ил мисал лебтанилра гIеббуцеси саби!  Балбуцла цархIилти бутIакьянчибанира нушала дарган мез гьаладяхI дашахънилис багаладиэсти гIяхIти пикруми гьаладихьиб.

БекIлил балбикили ахIен, цацабехIти даргантани, сабира гIилмулизиб, литературализиб, культурализиб, журналистикализибра бузути, нушани ва цархIилтани дурадуркIути далдуцуназир бутIакьяндеш хIедирни!

Дила шайзибад бурес дигулра, ну тарихлизив узуси ва хIянчиличив вархибси виасра, дила даргантани лебтасалра пайдаладиэсти далдуцуни дурадуркIухIели, илди гIердуцес мурталра хIядурлира! Илдигъунти дарганти нуша-ургаб баарицад лебниличи дила умутра леб. Дерхъабая, дила дарганти!

  Оргкомитетла шайзибад макьала белкIунси – Иманутдин Сулаев, тарихла гIилмуртала доктор, ДГУ-ла Отечественная кафедрала профессор, МяхIячкъалала тарихла паркла лектор-экскурсовод, даргала хIябалра диктант дурадеркIахъес кумекбарибси хIяракатчи