ЗяхIматчила наслу

Нуни бални хIясибли, зяхIматчи къиян-жапа чейсуси, бамсри хIебалули узуси адам сай. Совет хIукуматла замана нушала шилизибра бири илдигъунти, колхозлизиб бузули, шила хозяйствола продуктунала сабухъ сархути адамти. Илдазибад нуни бегIлара гъамтази халбирулра  колхозла мазала букIуни, хала хIяйвантала фермабазиб дуги-хIери хIеили бузути дояркаби ва хIенкьулаби. Илди дуцIрум дубурличиб, яни диркьаличиб бирутири, ва илдас, чула хъалибаргличил кабиили, биштIати руркънила хIянчи дурабуркIес замана агарсири. Нура илдигъунти зяхIматчибала наслула сайра.

Или биалра, илдала наслубани чучи лайикьси багьуди кайсуси саби ва чузибадра, дудешуни ва нешанигъунти, гьабкья хIянчизарти ва  хIурматла адамти бетарути саби. Дила буруси якьинбируси далилван, нуни макьалализиб лебкисра ца халаси ахIенси дила шилизибадси хъалибарг.

Ил хъалибаргла бекIла сурат нуни ишди бурхIназиб МяхIячкъалала музейлизиб бетерхурси Дагъиста урибси фотохудожник Камил Чутуевла выставкаличиб чебаира. Суратлизивад мицIирсиван набчи хIерикIулри Дибгашила шилизивадси колхозла хIяйвантала хIенкьула ГIябдулкьадир ХIясайниев.

«Секьяйда бикибсири хабарла суратуни кайсан Камил Чутуевлис дебали камли шилизив къаршивиркуси дила шанна сурат касес?» — илхIели дила пикри бакIиб. ГIе, ГIябдулкьадир мурталра колхозла кьулачил варх дубурличив яра диркьаличив вирусири. Илис сайра ну зяхIматчи викIусира, колхозла зяхIматчи.

ЦархIилти дибгашантасван ахIи, наб ГIябдулкьадир имцIали къаршивиркусири. Тяп ГIябдулкьадирлайчи мешутири дила дудешла гIямрура. Дудеш лерилра сунела гIямру, ЧебяхIси ВатIа дергълизив калунти авал дус халхIедаралли, букIунни вирусири. ГIергъити ца-чумал дус — колхозла кьулас хIенкьулали. ХIера, илди  дусмала дуцIрумлизив школализив мугIяллимли узуси ну гIягIнидеш хIясибли дудешлис кумекбарес ЛямцIла бяхI бикIуси дубурличи вашусири. Дила дудешра нешра чедибси дубурличиб, колхозла кьулачи хIеруди бирули, хIеркабирутири ГIябдулкьадир дубурла удиб мерлабиубси кьулала фермализив хIенкьулали узусири. ГIябдулкьадирли колхозла кьулала хIенкь гьар бархIи нушала къушла мякьлабад лаг дуки бикусири. ХIенкьулаби ГIябдулкьадирра илала виштIасигъуна узи Абакарра ну левси мерличи тIашбилзутири ва набчил лякьирбикIутири. Илдала нушачил тухумдешра лебси саби.

ГIябдулкьадир ХIясайниев акIубсири 1935 ибил дуслизив. Ил, 12-13 дус виубхIели, Дибгашила Кировла уличилси колхозла хIяйвантас дукикьянали дубурличи арукибсири. Ил шуцIайчирра имцIали дус хIяйванти дуки дикули калун. 1999 ибил дуслизив зягIипикили, хъули чарухъун ва 2009-ибил дуслизив 74 дусла гIямруличив нушачивад итил дунъяличи арякьун.

Ил сунела къайгъичебси хIянчи багьандан чуйнара ХIурматла Грамотабачил шабагъатлаварибсири. Нуни балуси саби илала орденра лебни. ЧIянкIли бурес хIейрус, «ХIурматла лишан» орденрил ил яра хIябъибил даражала Бузерила Асилдешла орденрил: гьанбиркули ахIен.

Илала гIямрула рархкьяс ЧIянкIала Рукьи бикIи. Илра лерилра гIямру колхозлизир рузули калун. Илдани абикьур кIел рурси ва ца урши. Рурси Заза дудешличил рарх кьулала фермализир дояркали рузулира калун, Хамис – нешличил колхозлизир, дегIнубас къуллукъбирули.

Иш макьалализиб нуни бурес дигулра ГIябдулкьадирлара Рукьилара урши ХIясайничила.

ХIясайни ГIябдулкьадирович ХIясайниев акIубси сай 1965 ибил дуслизив Дахадаевла районна Дибгашила шилизив. Дибгашила урга даражала школа таманбарили гIергъи, ХIясайни гIярмиялизиб къуллукъбарес арякьун. 1983-1985-ибти дусмазив ил Германиялизив, ГСВГ-лизив,  къуллукъбирули калун. ГIярмиялизивад чарухъунси ХIясайни Избербашла ГОВД-ла ппс-лизив милиционерли узес вехIихьиб.

1987-1989-ибти дусмазив ХIясайни Бакулизив милицияла хасси школализив учIули калун. БелчIуди хъараахъурхIели, ил Къарабудагъкентла районна Губданила шилизи къатIла милиционерли (участковый) узахъес вархьиб. ГIур Избербашла ГОВД-ла такьсирти ахтардидируси ва такьсирчиби бургуси милицияла (уголовный розыск) хIянчизарли узиб, 1991 ибил дуслизивад – старший оперуполномоченный. Ца заманализив заочноли учIули, РФ-ла МВД-ла Московский юридический институтра таманбариб.

2003-2005-ибти дусмазив ХIясайни ХIясайниев Избербашла ГОВД-ла уголовный розыскла начальникли узули калун, 2005-2011-ибти дусмазив – криминальная милицияла начальниклира. 2011-2016-ибти дусмазив Избербашла полицияла начальникла заместительли ва гIур шагьарла полицияла начальникли узулира калун. БусягIятла замана МВД-ла пенсионер сай.

ХIябцIали дусличибадра имцIали полициялизиб хIянчи барибси ХIясайни ХIясайниевлис хIукуматли дахъал шабагъатуни дедибти сари. Илдала лугIилизир ХIурматла Грамотаби ва медальти. Дагъиста халкьлис бегIлара къиянсили биубси 1999 ибил дуслизиб илис РФ-ла Правительствола Председательла шайзибад «Гъабзадеш дакIударнилис» или сунези белкI барибси сягIят бедибсири. 2009-ибил дуслизив ил «Асилдешличил къуллукъбирни багьандан» медальличил шабагъатлаварибси сай. Нушала ХIясайни МВД-ла хIябалра даражала «Къуллукъличив декIарухъни багьандан» медаль диханра сай. Ил милицияла отличникра сай. Илдала дурав ил бузерила ветеранра дявила ветеранра сай. Полицияла подполковник ХIясайни ХIясайниев, сунечи хъарти хIянчи дирули, къачагъуначил ургъухIели, декIли вяхъибсири ва МВД-ла чулахълизи халируси сай.

ХIясайнила халалгъуна урши Исламра дудешла дякькад арвякьун. Волгоградлизиб милицияла чебяхIси даражала школа белчIунси капитан ХIясайниев Ислам ХIясайниевич ДР-ла МВД-ла уголовный розыскла Управлениелизив узули сай.

Дахъал лер дила дурести ХIясайничила ва, Избербашла ГОВД-ла уголовный розысклизив узухIели, илини сунела  хIянчилизир чедаахъибти гъабзадешличила. Илдачила хатIахIейкили бурес багьандан, наб чараагарли  ХIясайничил къаршивикес гIягIнисири.

Макьалала ахирличиб нуни ХIясайнис сунела у бедибси илала хала дудешличил кабикибси ца анцIбукь гьанбуршисра.

Дибгашаб ХIясайнихъала юрт шила дублаб бирусири. (Гьаннара лебал ил бацIси къалаван шила дублаб тIашли). Ил юртлизир кIел хъалибарг хIердирутири: ХIямзахъа БяхIяммадла ва Аттала ХIясайнила. БяхIяммадра ХIясайнира узби бирутири.

Нуни буруси анцIбукь кабикибси  биэс гIягIниси саби арбякьунси даршдусла 20-30-ибти дусмазиб, нушала улкализир колхозуни акIахъес гьалаб, адамтала чула вегIдешла хала хIяйванти ва маза-мас дируси замана. Гьайгьайрагу, хутIла чиргъмира агартири итхIели. Ил багьандан бурги дугели шилизибад шилизи хъулкнадбашутира камхIебирути.

ХIера, дай дугила замана гьанкIлизивад чеваргъибси ХIясайнини унцази «Гьей!» бикIутала тIама бакьили сай. ДигIянали дуравхъи сай хъуливад ва гьунчи хIеризурли сай. Уркарахъи башуси хан гьунчидяхI аркьути кIел унцла ва илдас гIергъи башути кIел адамла къаралди хIясибдарили сай. Чарухъи хъули, хапбарили тупанг, илдас гIергъивикили сай. Тупаглизивад къяйкикIули, ахъли вявикIули сай: «Хъулкни! Хъулкни! Буцая хъулкни!» Илди вяв-гьавличил хъулкнас гIергъивикили, Мирзала шинкьаличи ветаили сай. Унци дархьдатурли, хъулкни бебшили саби. Илди кIелра унц ХIясайнила унра Аццила ХIяса урдухъунтири, бикIар. Вирусирив гьатIи полицияла подполковник ХIясайни цархIилсили виэс?

ХIера, зяхIматчибала агьлубазибра чеабиути наслубани чучибад гIибрат касести гIяхIгъубзни лебли буили!

ХIяжимурад Ражабов