Дубурла гьарил шилизибти адамти цагъунти аги-кьяйдализиб хIербирниличи хIерхIеили, сеннира декIарбулхъули бирар. Нушала хала бегIтачибадли бехIбихьили, шимала халкь цабехIли цабехI гьарил секIайзиб гIеббурцули калунти саби. ЦабехIла палтар ибес устадеш имцIали дуили сари, цархIилтани кьалтинти дирутири, итдилтани тIалхIяна хIядурдирутири… Амма берк-бержла продуктуни лебтанилра хIядурдирутири. Илкьяйдали шила хозяйство гьалабяхI башахъес ва мицIираг адилкьес жяв замунтачибадли бурсибиубти саби дубурланти.
ГIе, шила мер-мусаличиб хIербирути, бузериличи диги лерти адамти жамигIятла бухIнаб мурталра хIурматличил пайдалабикIутири. Бузерили къатавтардарибти някъбачил илди гьар бархIи халкьла гIямру ункъдарес ва гIяхIдухъахъес гъазализиб бирутири. ГIямрула манзилти ва гьар секIал дарсдикIули сари, амма шила хозяйстволизиб бузути адамтала кьадричебдеш ва халкьлис илдани бихуси пайда бетихъули ахIен. «Сай акIубси мер-мусаличив багалавируси адам сай» или бикIули бирар, чучила бурес дигути иш белкIла игитуни Кьурши Кьуршиев ва илала урши Шамил Кьуршиевгъунтачила.
ЦIудхъурла ши някъла устадешличилти адамтачил машгьурбиубси саби. Жявти замунтачибадал илдани гулила кьапIни, къантIа хIякни, балала чIянкIилизирадли палтар ибутири. Ил ши Дагъистайзибцунра ахIи, илала дурабра машгьурбиубсири пагьмучебти адамтачил, бузерила зяхIматчибачил.
ЦIудхъурла шила шанти жявти замунтачибадал чула хала бегIтала гIядатуначи чекабизурти, бузерила маргьличиб гьалабулхъути адамти саби. ЦIудхъурла шилизибадли гIяхIцад машгьурти адамти дурабухъунти саби. Илдигъунти ургавадли бегI гьалабси яргализиб нушани ункъли валуси ГъазимяхIяммад Юсуповличила гьанбушес лайикьли чебиулра. ЦацахIели ца адамла баркьудлумачибли абзурли илала шантас кьимат бедлугули бираргу. ГъазимяхIяммад ЖабрагIилович дахъал дусмазив республикала «Замана» газетала бекI редакторли узули калунсири. Гьарли-марси ва кайзурси дубурлан гIяхIгъабзазир диэс хIяжатти лерилра къиликъуначил вегIиубси ил редакцияла хIянчизартани чула бегIлара гъамси тухумлизи халирусири ва илала халаси хIурмат бирусири. Ил илцадра гIякьлу-дагьрили жагаварибси пасихIчевси журналист ва насихIятчи сайри, илини дурути мурхьси мягIнала гъай ва масхурти ишхIелла манзиллизирра хIянчизартала гIямрулизир пайдаладирулира сари. Илдигъунти багьадуртачи бирар гIялам халкь хъарихъути ва илдачибадли гьар секIайзиб мисал кайсуси. Нуша, журналистунас гIяхIцад дусми гьалар илини дудешла мер бурцусиван билзусири. Илини илцадра редакцияла хIянчизарти гIеббурцутири ва уржибси хъалибаргличи шурбухъунсигъунари коллективра. Илгъуна кайзурси дубурланна гIяхIдешличибли цIудхъран ибси дев бархли илкьяйдали нушаб чебяхIдешла ва пасихIдешла лишанни бетаурли саби.
Шамилли ГъазимяхIяммад ЖабрагIиловичличила гьанбушибхIели, разидешличил багьахъур: «ГъазимяхIяммад Юсупов нушала шан виъниличи пахрубирули вирус. Бархьдеш гIямрула шалдали бетаахъурси ва кабизалачевси ил бегIлара ахъси кьиматличи лайикьсира сай…»
ГIе, цIудхъранти гъабзадешличибли ва сархибти гьунартачибли мурталра декIарбулхъутири. Леб гьаннара жамигIятла гIямрулизир жигарла бутIакьяндеш дирути ва сархибти гьунартачибли гьалабяхI башути гIяхIгъубзни.
ИмцIаливан адамтани илдигъунтачи бирар игьдибар бирхьусира. Лебтанилра балуси саби шила администрацияла бекIла къуллукъ дебали жавабкарси ва бахъла кьисматуначи къячбилкуси биъни. ГIяхIцад дусмазир Кьуршиев Шамил Кьуршиевичли ЦIудхъурла шилис бекIдеш дирули сай. Сай узуси манзилла ухIнав ил шила шантала гIямрула шуртIри къулайдиахъес къайгъилизив сай. Дусличи-дус ЦIудхъурла ши ва администрациялизи кадурхути цархIилти шими гьар шайчирадли гIяхIдухъахъес къуллукъличи кайзурли, чекайзурли узули сай ил.
Совет хIукуматла замана шимазир сельпоби дирутири — масани пайдаладирнила шайчирти цалабяхъуни. Гьалаб илкьяйдали бикIутири вачар-чакар дузахъути, масани хIядурдирути кооперативтас. Сельпола хIянчизартили бузутири гIядатлати адамти.
Илкьяйдали сельпола заведующийли вахъхIи узули калунсири Шамилла дудеш Кьурши Кьуршиевра. Илини халкьла гIямру ункъдирнилизи халаси пай кабихьибсири. Кьанниван райпоби акIахъубтири (районна халкь масаначил пайдалабикIуси цалабяхъ). ХIера, итди замунтачивад Кь.Кьуршиев илкьяйдали вачарла кьяли бузахъули, бахъла мурадуни дартарахъули, жигарчевли узусири.
«Ваваличибадли вава башар, низличибад – низ», — бикIули бирар дубурланти. Дудешличивадли урши ца ганзлалра гьалахIевхъалли, бегIтани илис лайикьси кьимат беднилизи халхIебиру дубурлантани. Кьуршиевхъала хъалибаргли ил шайчибси бетуц чедибдешличил ахирличи бикахъили саби ва нушала хала бегIтала гIядатунас марли кали саби. Дудешли халкьлис гIяхIбаркьуни дирули, зурхIябла гумиван шалабарибси гьуни Шамиллира иштяхIличил даимбарили сай.
Гьанна 16 дус ЦIудхъурла шила бекIли узуси илини чинаб сегъуна кумек хIяжатлил ункъли белгибирули сай.
ЦIудхъурла шилизир шинна провод кабихьахъиб, канализацияла кабиз, дурхIнас бамсриихъути кIел майдан, футболла хIязли биркьахъес биштIаси майдан, адамтази бамсриихъахъуси «Гьалмагъдеш» ибси парк далкьаахъур. Тарлимахьилизир ва ГIинкъучимахьилизир шинна проводра канализацияра кадихьиб.
Парклис илгъуна у се багьандан бихьибси ибси суайс Шамилли ЦIудхъурла шилизибти гIяхIцад адамтани кIарахъантачил кьисмат цабарибси саби ва илдигъунти хъалибаргунани ил парклизиб бамсриихъухIели, илгъуна пикриличи дакIибтири нуша или жаваб чарбатур.
— ЦIудхъурла шилизиб КьадилмяхIяммадов МуртазагIяли МяхIяммадовичли ишхIелла манзилличи балбикибси больница тIашбатахъурсири. Ил больницала бекI тухтурли узусири. Ну шила бекIли узес вехIихьибхIели, илар хIямамти, хIяжатханаби, дехIибала дарес хасдарибти хъулри аги. Илди далкьаахъес багьандан ну арадеш бихIнила шайчибси Министерстволичи дугьавизурсири ва ил шайчибси масъала бахъхIиагарли гьунчибикахъибсири. Ил баркьуди заманаличиб гьунчибикахъес багьандан ишхIели бекI тухтурли рузуси ПатIимат БяхIяндгIялиеванира къайгъни дакIударибтири.
Кьаракьадани шилизир шинна провод ва 35 тонна кьадарла шиннис хасбарибси чарма (цистерна) кабихьибсири. Адамти пайдалабикIахъес 3 гIиниз ва мицIираг дужахъес хасдарибти шинна гIягIниахълуми далкьаахъурли сари. Шилизиб фельдшерско-акушерский пункт балкьаахъес кьаслизирра или бурули сай Шамил Кьуршиевичли.
ХъулибухIнализибси ва Тарлимахьилизибси школаби лутIи-хьулчилизирад къулайдарили сари.
— ГIинкъучимахьилизи башуси 900 метрла гьуни сагадан балкьаахъурли, гъягъяли буцили, гIяхIцадла бягIубарира. 5-7-ибти классунала дурхIни школализи башахъесра ил гьуни кумекли бетаур.
ЦIудхъурла шилизибси Къара Къараевла уличилси кьакьа къирли кабуцнилира шанти дебали разибиахъуб.
Шила администрациялизи кадурхути верхIелра шилизирти кьакьурби хутIличил шаладарили сари. Гьарил шилизирти кьакьурби къирли кадуцесра кьаслизирра, — викIули сай Шамил. — Шимазибти адамти хутIличил пайдалабикIахъесра хIяжатли биъниличила балуси саби. Ил багьандан заманали дукьдуахъунти хутIла линиялис хасдарибти 80 тIал сагатачи дарсдарира, 120 метрла хутIла линия сагасиличи барсбарира, сагати 5 трансформатор кадихьира. Шимазиб хIербирути 3400 адам лугIурбала телевидениеличил пайдалабикIули саби ва Интернетличилра пайдалабикIахъес багьандан вышка кабихьилра.
— Шимазибадли жагьилти хъалибаргуни ардашнили паргъатагардирахъулра, — даимирули сай Шамил, — имцIаливан илдала биштIатас дурхIнала унхъри агни сабабли бетарули саби илгъуна балагардешлис. Илкьяйдали Москвализи дархли даира биштIатас хасдарибти учреждениеби далкьаахъес багьандан кумекбарахъес.
ЦIудхъурла шилизиб 25 ибил СПТУ лебсири. Ил багьудила заведениелис хасбарибси кIел дерхIла юрт гьанна бацIли саби. Ил дурхIнала анхълис пайдалабарес ихтиярбарахъира. Бархьси саби, илар дарести дахъал хIянчи лер. Ил бетуцра гьунчибиркахъехIе.
Кьаракьаданила шилизиб 25 дурхIялис хасбарибси вегIдешла дурхIнала анхъ леб. Сепайда, пачалихъла шайзибадли илгъуна масъала арзесил кумек чебаэс вирули ахIен.
Иличибли гIямал бетарули ахIен кьалли. Жагьилти шимазибадли архIебашахъес багьандан, илдас гIяхIти шуртIри акIахъни нушала чеблара саби.
Халкьлис лебгIеб пайдаласили бетаур Гъунибла, Хьаргабла ва цархIилти шимачилси бархбаслис гIеббурцуси гуми сагабарни ва бягIубарни.
ХъулибухIна шила мякьлабси гумира 6 метрла кьадарлизиб бягIубарили саби. Гьалаб илала бягIудеш 2,5 метрлацун сабри ва дехла машинаби дашес имканти агартири. Гьанна Сани хIеркIличиб гуми къулайбарниличибли халаси кункдеш акIахъниличи адамтира разили саби.
Ил хIеркIличиб цархIил гумира сагабарибсири ва удибси шилизибадли чедибси шилизи аркьуси школала мякьлабси гьуни къулайси агиличи бикахъили саби. Иличибли школализи башути дурхIнасра кункдеш акIубли саби.
Лерилра шимазиб газ пайдалабирес имканти акIахънилира халкьла яшавлашалти бетуцуни ункъдиахъубли сари. ЧIянкIли ХулибухIна шилизиб гъамси заманализиб хьанцIа лами пархбухъахъес къайгъилизив сай Шамил Кьуршиевич.
— 300 метрла сагаси гьуни барниличибли адамтас гIяхIцадла кункдеш акIубли саби, — викIар Шамил, — гьалаб адамти дебали урехиласи ва гъярцIа гьунчибадли башес гьамадли ахIенри. Гьар дуслизир шимазирти ва шими-ургарти гьундури къулайдирулира дирехIе. Лерилра шимала кьакьурби хутIла шалали гIердуцниличирлира адамти бет-садбашес гIяхIти имканти акIубли сари.
Шин кадирхьнила бетуцлизиб «Дила Дагъистан — дила шин» ибси программала кумекли бетаур, — бурули сай Ш.Кьуршиевли, — цархIилти халкьлис багалати далдуцуни дурадуркIухIели, ЦIудхъурла шилизибадти спонсортани ункъли гIердуцира. БурахIелли, МяхIячкъалала шагьарлизив архитекторли узули калунси Багьаутдин Кьурбановли шилизи баайчи 2 километрла дужути шиннис провод кабихьиб. Парк бирухIели, ил балкьаахъес багьандан цабутIаван арцличил кумек гIеббаахъиб Верховная палатала Федерацияла Советла вакил Умаханов Ильяс МяхIяммадсаламовичли. МяхIячкъала шагьарлизив хIерируси предприниматель Мутаев СултIан МяхIяммадовичлира цIудхърантас арцличил кумек гIеббиахъули вирар. ХIяжиев Мурад Станиславовичли Хажалти ва Кьаракьадани шимази дужути шин ардукес багьандан 5 километрла турба тIалаббариб. Илини кумек гIеббаахъиб шилизир вай-гIяхI биубхIели адамтази пайдалабарахъесил хъали ва илар хIяжатдиркути гIягIниахълуми тIалабдарахъес багьандан. ЦархIилти шимазибти халкьлис илгъуна кумек гIеббаахъиб МуртазагIяли МуртазагIялиевлира. Илдигъунти гIяхIбаркьла адамтани гIердурцухIели, шимала халкьла яшавла шуртIри ункъдирули сари ва илдани бамсриихънила бетуцуни къулайдирули сари.
Шамил Кьуршиевла гIямрула рархкья ПатIимат хъалибаргла ванаси анкъи ухахъес къайгъилизирси, малхIямси хьунул адам сари. Илдала хIябалра дурхIяра чула бегIтачи мешути саби ва бяркълара дагьрилара шайчиб цархIилтас мисалли бетаурти саби.
Кулпетлизир халалгъуна рурси Аминат страховая медицинала хIянчизарли рузули сари ФОМС-лизир. Мурад Дагэнерголизив юрист сай. РабаданхIяжи Дагъиста таможенный кабизла управлениелизив узуси сай.
Шамил Кьуршиевичлис, илала къугъаси кулпетлис ва лебилра цIудхърантас гьаннала гIергъира чархла арадеш, гIямрулизир гьарбизуни ва бекIла чедиб даршуси зак дулгехIе.
ПатIимат Кьурбанова, ПатIимат Сулайбанова