Сари-алавти мер-муса жагадируси

Адамла пагьму декIар-декIарти гIямрула шалубазиб гьаргбирули бирар. ЦацахIели адамлис  ил гьаргбарес  багьандан халаси къиян кабихьес чевкъули саби. ЦацадехIти анцIбукьуназиб биалли, ил гьаргбаресра гIягIнидеш агара, пагьму адамличил алкIукад барх алкIуси саби. Пагьмули адам уркIичеввирнила дуравад, гIямрула тIягIям кайсахъесра бурсивируси сай. Сунес дигуси хIянчилизи ахъибси адамли гьар секIайчила хъумуртули вирар – челукьутачила, къайгъначила, гIягIниагарти пикрумачила. ХIясиббируливан, някъла устадешличил хIянчи бируси адам бекIгьавли жагадешличил вархваси вирар. Чараагарли, сунела някъбани бируси секIайзиб адамла сай-вегIси, цархIилтазибад декIарбулхъуси хасдешра хIясиббирули саби, тяп нушала белкIла игит, «Замана» газетализир рарх рузуси хIянчила рархкья Калимат ГIябдуллаевала кьяйдали. Хьунул адамла гьарли-марси ва бекIлибиубси кьисмат – гIямру, сари-алавти гьар секIал жагадирни, илди шаласи гьавли дирцIахънилизиб саби или гьанбиркули саби. Калиматлира сегъуна баркьуди бирули риалра – сунела някъбани дирути матяхI диаб, беркала, яра цархIил хIянчи диаб, гьар секIал, хIятта сари-алавти адамтира ахъси гьавли, разидешли бирцIахъули рирар. Ил бикIуливан, гIяхIси энергетикала, сари-алавти мер-муса жагадируси, анкъи шалабируси хьунул адам сари.

Калиматла неш, хIямшиман ПатIимат МяхIяммадова акушерка рирусири. ИтхIели Урхьучимахьила шилизи рузахъес рархьибсири ил. ПатIимат шила ФАП-ла заведующая ретаур ва лерилра сунела гIямру илини халкьла арадешлис къарауйчир деркIиб. ПатIиматли дебали гIяхIил секIал балусири, ил багьандан унра шимазибад булан иличи зягIипти башули бири чула челукьусиличила бурес, хIеруди барахъес или.

Калиматра Урхьучимахьила шилизир акIубсири. РиштIахIейчирад ил сунела нешли дигиличил, малхIямдешличил алавруцибсири. Калимат нешла бегIла гIергъиси гIямрула манзилличи бикайчи илала кумекчили ретаур. Калиматлара илала нешларагъунти ванати, чIумати, уржибти цаличи ца дигили ва хIурматли дицIибти бархбасуни гIямрулизир камли къаршидиркули дирар. Илди цалис ца бегIлара марти, гъамти юлдашунира сабри, къакъбяхъунира. Неш хIянчилархIели, Калиматли биштIати узи-рузичи хIеруди бирусири, хъулирти лерилра хIянчи бекIдирутири. РиштIахIейчирад Калимат бизиси хурег бирес, акьуси замана нешли сунела някъбани чIалубачил демхурли дирути жагати хIевни, свитерти, динди ва цархIилти секIал дирес бурсириубсири. Илис мурталра нешли бируси  хIянчи гIебасес, сарира нешгъуна устадешчерсили ретаэс дигахъусири…

Урга даражала школа таманаили гIергъи, Калимат   колхозлизир рузули калун. Илис гIергъи сельхозтехникумлизи карерхур, илаб белчIуди хъараахъур. Биризла галгаван ахъси Калимат сунела зиланти-ургар кегIебти, жагати чарх-бекIличил декIаррулхъулри. Жагьилси рурсиличи мяштIбикIути бахъал сабри, амма илини кьисмат нешла шилизивадси хIямшиман Мурадличил цабариб. Илдала кIелра рурси акIуб – Жамиля ва Зайнаб.

Калимат «Замана» газетализи рузес 1993 ибил дуслизир ракIибсири. Хъалибаргличил шагьарлизи гечриубси илис хIянчи хIяжатлири,  газеталис биалли — белкIани кадирхъес багьандан машинистка. ГIяхIцад дусмазиб барибси хIянчиличил Калиматли сари рузути бархкьяби-ургаб (коллектив) хIурмат, диги сархиб. Илини цализилра гьачамалра дамкьурти дяхI чехIедаахъиб. Лебтанилра Калимат разиси, уркIи гьаргси, дяхI шаласи адам сарливан ралуси сари. Сунени гIямрулизир дяхIяурти децI-шишимтачи хIерхIеили, ил мурталра цархIилтала гьав ахъбуцес, илди разибарес къайгъилизир рирар. Ил адамтачи дигили вицIниличила буруси, алавтас пайда бихуси лишан саби. Дила пикрили, адамлизир лерти бегIлара гIяхIтигъунти къиликъуназибад ца саби илра.

Бахъалгъунтас дебали дигахъу някъличил дирбубти някьиш алкIахъес, чIалубачил бумхес. Някъла устадешла хIянчи илдачир таманхIедирар. ХIера, Калиматлира някъбачил декIар-декIарти журала жагати секIал дирули сари: бяхIличи диршути суратуначирад рехIрихьили, столла чеди чебуршуси скатертьличи (чебушала) бикайчи. Гьанна биалли, илини гIядатла пакетуназирад декIар-декIарти секIал дирули сари: кьяшмау кадирхьанти, вавнала хъабнау удуршанти ва дахъал цархIилтира. ТамашахIейэс вирару гьатIи, илини сунела някъбачил гIядатла пакетуназирад  дирути жагати ваяхIличи,  алкIахъуси жагадешличи… Илдигъунтачила саби бикIути, сари-алавти мер-муса жагадируси  хьунул адам сари ил или.

Адам ибухIели, суратикIухIели, ва цархIилти устадеш чедиахъухIели гьар секIайзир балгундеш алкIули дирар. Калиматли дарибти секIайчи хIерикIухIели, илдала жагадешли адам хIяйранвирахъули сай, рухIлашал бамсриихъахъули сай. Дила пикрили, ил саби адамла пагьму лебниличила буруси бекIлибиубси гIяламат.

Ахирличир Калиматлизи гIядатлати суалти хьардиулра.

— Калимат, бегI гьалар мурт рехIрихьибсири хIу жагати ваяхI, матяхI дирес? Се сабри хIуни бегIлара гьалаб барибси секIал, гьанбикахъес рируду?

— Бурасли, риштIахIейчирад нуни някъла устадешла декIар-декIарти секIал дирули рираси, ца секIайчила декIарбарили бурес къиянни саби. Гьанбиркур, нуни рузис жузличи хIеррикIули, чIалубачил бемхурли, свитер барили. Нуни някъбачил се-биалра хIебируси замана гьанхIебиркур…(дукаркIули сари).

ХIела пикрили, се саби адамла гIямрулизиб бекIлибиубси, цаибил мер бурцуси?

Гьарил адамлис гIямрулизиб бекIлибиубси – ил сунела хъалибарг саби. Набра илкьяйдали, дила хъалибарг агарли гIямру пикридарес хIерирус. Неш мицIирли лерай, наб цаибил мерличиб ну акIубси хъалибарг бирусири, илис гIергъи ну-регIси хъалибарг акIубхIели, ил дебали дурхъасили бетаур.

— Адамлизиб хIуни сегъуна  къиликъ мяштIбирули рируда?

— Дила пикрили, адамлизиб лебси бегIлара гIяхIси къиликъ саби мардеш дихIес бални, вегIла гъайлис къянахIейрни. Адам гIямрула сегъунти аги-кьяйдализи викалра, сегъуна анцIбукьличил къаршивикалра, ил гIямрулашалти, адамдешлашалти кабизунас марли калес гIягIниси сай…

ХIела уркIилизиб мяхIкамли бихIуси дигIяндешличила, яра дурхъаси анцIбукьличила гьанбушес рируду?

Дила гIямрулизир наб бегIлара дурхъаси, ва уркIилар мяхIкамли рихIуси ил неш сари ва иличил дархдасунти анцIбукьунира. Нуни иличила гьачамалра хъумхIертис…

— ГIядатлибиубливан, ахирлизиб нушала бучIантас се-биалра булгули дирехIе. Се бурес рируда хIуни илдази?

ИшбархIи дунъяла халкьлис дигуси ва лебтасалра хIяжатси даршудеш саби. Набра дигулра дунъяличирти дургъби тIашдизурли, ва лебил дунъяла халкь умуси, даршуси заклиуб хIербирули. Лебтасалра арадеш, даршути, хIулкIути гIямру дулгулра.

Баркалла Калимат, ихтилатлис, хIура арали ратаби. ХIед къаркъагъуна арадеш, талихIчерти гIямру, кахIебурхуси ахъси гьав дулгулра. ХIела дурхIнала дурхIначиб гIяхI чебиули, илдани разирирули, хIулкIули калаби!

П. Сулайбанова