ГIямрула жи

ГIямрули адам чичил-игара ва сегъуна-дигара адамтачил къаршивиркахъули сай, кьисматли декIар-декIарти аги-кьяйдализив вагьарирахъули сай. Дигеси саби пагьмучебти ва кабизалачебти адамтачил къаршивиркес имканти алкIнира. Дила санигIят тилмаждеш дирниличил цIацIали бархбасниличибли ну цацахIели судличи рашули рирус (гIяйиблавируси дарган мез хIедалуси виалли), жузи ва декIар-декIарти материалти шурдалтес чевкъули бирар. Иличибли дила санигIятла бетуцуни давлачердикIулира дирар. Иш гьакIлизив уруслан Сергей Сычевличил рузес кьадарбиуб. Илини наб дарган мезличи шурбатурси материал гьалабихьиб ва илар далхIедикили яра далкIли шурдатурти лерал ахтардидарахъес хъарбариб. Ил Библияличил бархбасунси материал сабри ва гьанналаур наб къаршихIедикибти дугьби дархли лерри. ЦацахIели нуни пикрилизи кахIесибти хатIаби Сергейли хIясибдирулри ва «Наб ил балкIсиван билзули саби, хIуни се бурес рируда?» или хьарбиулри. ИлхIели ну, гьайгьай, урузрирулри ва предложениела бархьси жура сегъуна сабил баянбирулри. Илини гIурра илгъуна хатIа бургниличи рирхули, дебали чекаризес къайгъилизирри. Ил адамли илцадра ункъли дарган мез ва дарган мезла грамматика далухIели вегIла нешла мез дяркъес гIелабитIикIути адамти селичила пикрибикIулира или гьанбикиб.

Нуни сенрил илизи дарган мез мискинти сари ва урус мезличил кьяйда вегIла пикри бурес гьамадли хIебирар ибхIели, илини умутличил буриб:

— Урус мезличир дарган мезра селизирадалра мискинти ахIен. Илди мез лергIер жагати ва давлачерти сари.

ИлхIели нуни пикрибарира ил пергер адамличила нушала газетализира макьала белкIес, дарган мезлис илцад чебяхIси кьимат бедни багьандан. Илизи тиладибарира сунела бузериличила бурахъес. ХIера, илини се бурулил:

Ну хъубзарла хъалибарглизив акIубсира. Дила цархIилти зилантиван нура коммунистунала бархьдешгIерти бетуцуни хIясибли бяркъличи викибсира. ГIямруличила цархIилти далилтачил къяйли адам маймуннизивадли акIубси сай ибси гIялимтала баянничира халаси пикри бяхIчииусири. Илдигъунти пикрумала асарлиув нуша лерилра тIабигIятла дурхIни сарра ибси пикриличил ну гьалавяхIра вашулри. Дусми ардашуцад гIякьлу-дагьрила хьулчни дягIударесра къайгъилизиври.

ГIярмиялизиб къуллукъбарили гIергъи, Горький шагьарлизив дурала улкнала мезанала институтлизи керхурра. Англиялара немецуналара мезанала тилмажла санигIят касира илаб. Илкьяйдали тилмажли узескайира. КIинайс кIел дус школализивра узули калунра. КПСС-ла райкомлизив инструкторлира узули калунра.

Улкализир дарсдешуни дехIдихьибхIели, нуни аргъира се-сабил дила гIямрулизиб балкIси лебниличила. Ну паргъатагарирахъулри. мурхьли пикриулхъахъулри дила дагьри-рухIлизир ва улкализир кадиркути дарсдешунани. «Се багьандан хIерирулри хIу, адам» ибси суал кабалтулри дила гьала дагьрили. Илкьяйдали чихъ зубрала ЧевяхIсила, мусни-зубрала Аллагьла гьалаб дила уркIи гьаргсили бетаур. СенахIенну Библия бучIухIели дила дагьри-рухIлизир алкIути дахъалгъунти суалтас илар жавабти дургулри.

Набра хабарагарли, 1990 ибил дуслизиб дила кьисматлизиб барсдеш акIуб – Библия шурбалтуси Институтли ну узахъес живарира.

Илар англияла ва немецунала мезцун ахIи, жявхIелла грецияла ва жугьутIунала мезра дяркъес хIяжатлири. Илкьяйдали ну Алтайла проектлизив редакторли узескайира. Гьайгьай, илхIели алтайла мезра дяркъес чебуркъуб. СенахIенну хIуни шурдалтутицунра ахIи, сегъунти мезличи шурдалтулрил, илди мезра тилмажли дагьес хIяжатти сари. Ил бетуц дебали мягIничебсира саби текстла мягIни сегъуна даражаличиб сабил чебаахъилил, шурбатурлил багьес багьандан. Алтайла мезличил бархбасунси хIянчи хъараахъурли гIергъи, Шорскла, Хакассияла, Тувинна проектуназивра узес кьадарбиубсири.

2016 ибил дуслизиб Даргала проектлизив узахъес набчи хъарбарибсири. ГIе, бекIлил наб тянишли ахIенти мез дяркъес кьадарбиубсири итхIели. Илди мез руркъухIели нуни имцIали пикри бяхIчииусири цархIилти мезаначилси илдала бархбасличи ва илдала мягIничебдешличи. Библияличил дархдасунти гъай агарти сари илди мезлизир ва илди мезличи Библия чебетаахъили шурбатес хIейрар бикIутира лебтири итхIели. Амма тилмажла давлачебси опытли ва мезанала мурхьдеш дяркънила гIяхIдешли наб имканбакIахъиб Библия шурбалтнила хIянчи гьунчибикахъес. БелкIлизибси гьарил пикри устадешличил шурбалтухIели, дарган мезла жагадешличила ва мягIналашал илдала кагибдешличила нуни гIяхIил иргъулри. Нушала чевяхIси гIялим М.Ломоносовли урус мезла черяхIдешличила ва цIакьличила бурусири. Ну биалли дарган мез руркъухIели ишгъуна пикриличи вакIира, цархIилти мезанира урус мезличир мискинти сари ва жагали ахIенти сари викIес хьулчни агара ибси. ДекIар-декIарти мезаначил цара ца секIал чуласун иргъахъули саби ва илгъуна далилличибли мезла мягIничебдеш камбирули ахIен. Гьарил мезли адамлизиб дебали мягIничебси ва бекIлибиубсигъуна шали гьаргбирули саби, — ил секьяйда пикриикIулил, секьяйда сунени сай чейахъулил, гIямруличи, адамтачи, ЧевяхIсиличи сунела хIер сегъуна сабил. ЦархIилтала мез руркънили кумекбирули саби илди халкьанала культура багьахъес, бегIлара бекIлибиубсигъуна – илдала пикрумала давлачебдеш чебаэс. ВегIла мезличивадли ласвяхъни – нуша нушала бегIтиван пикридикIнилизирадли мяхIрумдирни саби. Ил дебали халаси хатIа ва дагьрила сяйдеш саби. Ну уркIи-уркIилавадли вирхулра палтарли ва миллатла берклумани ахIен уруслан, франциялан, алтайлан яра дарган, … ветарахъуси, вегIла нешла мезли сай.

Ну Даргала проектлизив узухIейчирадли нушани авал Инжил, тарихла чумал жуз  шурдатурлира. ИмцIаливан кьиматчертили детаурли сари дарган мезличил жагали зайдикIути Соломонна притчаби (мягIни гIеббурути диштIати хабурти) ва Кохелетла жуз. Илди жузазир лебилра халкьанала пасихIдеш леб, ил чедибадли гибси караматдеш биэсра асубирар. Нушала мезличил ЧевяхIсила бархьдешла караматдешличила иргъули диахIелли, ЧевяхIсила тIама саби ил гьарил адамла уркIилизи минабирахъуси.

Библиялизиб бурули саби бегI гьалаб Дев лебри, ил дев Аллагьла сабри, ил девра Алагь ибси сабри или.

Дила пикри хIясибли, нушани пикридикIнила пагьмукардеш детахъахъес асухIебирар. Селичила сари дила гъай? Адам пикриикIуси сай гъайла кумекличил, «суратуначил» ахIенну. ИшхIелла технологияби. Интернет кумеклидирули сари жагьилтази суратуначил гьарил секIал кьабулдирахъес. Гъайла цIакьличил ва караматдешличил ахъси даражаличив пикриикIес вирниличила илаб селра агара. Эмодзибала, смайликунала ва цархIилти дацIти гIягIниахълумала кумекличил сегъунти пикруми акIахъес вируси? Илкьяйдали жагьил адамтани чула дяхI, чула гьарли-марти хIялани детихъахъули сари. Нуша ишди лертигъунтили, цабехIличи цабехI ишцадра мешутили ва цабехIлизирадли цабехI лергIер декIартили акIахъубси ЧевяхIсиличилси чула бархбас агарсила даражаличи бетиркахъули саби.

Дила уркIи разибирахъули саби ишцад жагати, давлачерти, къугъали зайдикIути дарган мез лернили, илди гьаладяхI дашнили, чеункъдикнили. ХIебиалли урхIмешуахIенти, чула мезли чебяхIбирахъути ва пасихIти даргантира хIербирули саби иш ванзаличиб.

«Ванзаличир дахъал мезани лернили, Аллагьли акIахъубси иш дунъя жура-жураличиб гьарилли иргъниличила бурули саби. Амма гьарил мезли чуласун, дахъал гимар арфалагьуна сунечи хасси
тIама дурайули, ЧевяхIсилис ва инсаниятлис дезнала агурби дахъдикIахъули сари. Илкьяйда дарган мез ишбархIира сунечи хасти тIамраличил зайдикIес даимдиубли сари», — умути дарган мезличил баянбитули сай Сергейли ихтилатла ахирличиб.

Сергейла гIямрула жили бетаурли саби декIар-декIарти миллатунала мезла мурхьдеш руркъни, илдала кумекличил адамла пикруми якьиндирни, декIар-декIарти миллатунала вакилтала культура руркъни ва адам бархьдешла гьуйчи кайзнила дигIяндеш гьаргбирни.

ИшхIелла манзиллизиб бегIтани чула дурхIнази чула хала бегIтала мез ва гьатIира бархьаначи буралли, черяхIти дарган мез чула дурхIнази дяркъяхъес хIейгухIели, Сергейли гIяхIцад цархIилти мезани дяркъниличил дарх дарган мез гIяхIил дагьес кьасбарни дебали мягIничебси анцIбукь саби. Дила пикри хIясибли, илдигъунти пасихIти ва дагьричебти адамтани школабазир дурхIначил ва илдала бегIтасчил гьунибаъниби дурадуркIалри гIяхIсири.

ПатIимат Кьурбанова