Дусличи-дус вацIурбазир цIадиркнила анцIбукьуни имцIадикIули сари. Бара гьалабван республикала декIар-декIарти районтазирти вацIурбазир цIадикниличила хабуртани дагъистанланти бачабархахъибтири. ХIера, иш гьакIлизирра Интернетлизир Ахъушала ва Лавашала районтазирти вацIурбази цIадикниличила багьахъниби тIинтIдиуб. Илдигъунти хабуртани гIядатла адамтазир дахъал суалти ва пикруми алкIахъули сари: Дагъиста вацIурбази сен илцадра зумали цIадиркути? ВягIдалабиубли цIадушибти хIебиалли, Дагъиста вацIурбази? Чис диргаладулхъулрив илди? Республикала хIукумат чина хIербикIулив? Кахти анцIбукьуни кадикайчи чедихIяртдешличи пикри сен бяхIчихIеибсив?….ГIе, суалтас хьулчира леб, амма гьар секIайчила гьаб-гIергъидешличил бурес чебиркур.
Апрельла 6-личиб Лавашала районна Инкъучимахьила мякьлабси вацIализир 100 квадратла кьадарла ванзаличи цIадикниличила балахъулри. ЖумягIла духIнар хIедишахъунти цIала ламили гьатIира халаси ванза кIапIбуцили саби. Россияла Дагъиста МЧС-ла хIянчизартани ва мякьларти шимазиб хIербирути халкьли цIа дишахъес багьандан чузибад лябкьусигъуна барилри, амма илдани цIа дишахъес хIебиубли саби. Илкьяйдали цазаманализир Ахъушала районна АметеркIмахьила мякьлабси вацIализира цIадикилри. Экспертунала пикри хIясибли, цIали ламбируси ванзала кьадар дебали халаси саби. Дагъиста МЧС-ла баянтазибад бурес вирар, баягъи вацIурбазирти цIами дишахъес ибти далдуцуни дурадуркIули сари, амма илди адамла кьяш кацIес, яра ила ваэс дебали къиянти мер-мусаличир диъни багьандан, цIа дишахъес пайдаладирути хасси тяхIярла техника ила баахъес дебали къиянбулхъули саби. ДягIлира цIа гьатIира хъярхъли тIинтIдирахъули сари. Ил багьандан вацIурбала дебали халаси ванза бигубли саби.
Гьанналис гьалар авал мерличирад адалкунти цIа дишахъес имканбакIиб, амма илди тамай агардарес хIебиубли лебал. БусягIятла замана ДР-ла вацIала хозяйствола Комитетла ва МЧС-ла хIянчизарти Ахъушала ва Лавашала районтала вацIурбазирти цIа дишахъес къайгъилизиб бузули саби. Ахъушала районнизи цIами дишахъес багьандан, Россияла МЧС-ла аэромобильла кьукьяра бархьили саби.
Бурес чебиркур, вацIурбазир гьамадли цIа улкути сари. ГIядатлибиубливан цIадиркнила анцIбукьунас сабабли детарули сари дерубти кьар, галгубала кIари, дерубти кьялуби… Аргълагьава буцIарбиубси манзил илди берхIила нуранала асарлиур гьатIира гьамадли улкули дирар. ИмцIаливан тIабигIятла мер-мусаличир цIадиркнила халасигъуна гIяйиб адамличиб саби. ВацIализи вякьунхIели, мяхIкамли вяшикIес чебиркур, сенахIенну пикрихIевхъи барибси баркьуди, илар хIердирути мицIираглис, тIабигIятлис заралласили уббухъес асубирар. Адамли сунела баркьудлумазир авараагардеш ва чедихIяртдеш дакIудирни бегIлара вайти къиликъуни сари. ТIабигIятла мер-мусаличи вякьунхIели, хаслира вацIализи, спичкала чIала, папрус битIакIили гIергъи, ил хIебишахъи ванзаличи лайбикIес, яра дерубти кьарла мякьлар цIа абилкьес гьеч асубируси ахIен. ЦIахIедикахъес багьандан мяхIкамдешла далдуцуни дурадуркIес гIягIнити сари. ВацIализи чула авараагардешличирли цIадиркахъути адамтани жавабкардеш дихути сари илар хIердирути мицIирагла ва тIабигIятла гьалар!
Гьарли-марли, ишбархIи Дагъиста вацIурби цIали ламдирни халкьлис ва арагIебли дунъяла экологиялашалти кабизунас (экосистемы) дебали заралласи ва дахъал детахълуми детарахъуси анцIбукь саби. Дунъяличибси аргъла гьавала температура ванабирнила, тяхIубирнила даража, тIабигIятлизир кадиркути дахъал анцIбукьуни вацIурбазирад дигахъути сари. Дунъяла экосистема бихусира шиниша духълумани — вацIурбани саби. ВацIурби – илди дунъяла уркIи-михъирлизи халдирутигу. Лебтасалра гIячихъси саби, вацIурби агарли, дунъяличиб умуси гьавара биэс хIебирни. Илала дурарад вацIурбазир хIердирути дугIла мицIираг, арцанти, гIярми, буцIи, гурдни… ва дахъал цархIилти мицIирти жан цIализир улхни гьатIира вайси ва хIейгибизеси гIяламат саби. ВацIализир хIердирути мицIираг-ургар дунъяличир гIур агарти, цайли цати жан диэс асубирар. Илди цIали дигниличил барх илдала журара дунъяла къакъличибад муртлисалра беткайхъур. ЧевяхIсини гьар секIал дунъяличир черяхIти бархбалгундешличил цугдикахъили, гьунчидуршути сари, гьарилла чула мер лебси саби. Селра ца ити, хIяжатагарли алкIахъуси ахIен… Илкьяйдали дунъяла экология ункъси даражаличиб бихIнила шайчиб вацIурбала мекелли халаси кьадри лебси саби. ВацIурбази цIадиркахъес имканти алкIахънира адамла бегIлара халаси хатIализи ва гIяйиблизи халбарес вирар. ВегIли дужути шинна гIинизлизи тудирхъес асухIебируливан, илкьяйдали мицIирти жайс гIямру даимдарахъес, илди хIердиахъес, умуси гьава дурайахъес кумекли детарути вацIурбазир цIадиркнила ацIбукьуни алкIахъни челябкьлалара чеалкIуси наслулара гьалабси халаси такьсир саби…
П.Сулайбанова