Дила ши ва иличила баянти

Ну акIубсира Дахадаевла районна Кудагула шилизир. Шилизиб 600-цад адам хIербирули саби. Кудагу Дахадаевла районнизиб бахъхIила ши саби, сабира чумал азир дус гьалаб бетаурси. Жяв замана ил шилизиб жугьутIуни хIербирули калунтири. Илдала хIябрира лер шила дублар. ИтхIели шилизиб кьявгала изала тIинтIбиубхIели, гIяхIцад жугьутIуни алхунтири. БусягIятла заманара «Чунгурла бахIлизид» бикIуси мерличир укадатурти мургьила хъабни дургули сари. Илди жугьутIунала сари бикIули бирар. Илгъуна саби цаибил пикри.

 

Гьалаб нушала шилис «ХIяйдаланц» бикIни бурули бирар. Илала мягIна — сегъуна-биалра гIядат дурабуркIуси мягIдан. Гьанна нушала шилизиб  «ХIяйдаланц» бикIуси гIиниз леб, сабира Зилбачи ва Кудагу шимала ургаб мерлабиубси. Иларти шин дарма сари.

Нушала ши Зилбачи, Ирагъи, Иракьи, Трисанчи, Дибгаши, Журмачи, ЧяхIдикIна, Сурхачи, Иричи шимани алавбуцили саби.

МягIна хIясибли нушала шила мер-мусала уми гIергъити кьукьначи дуртIули сари: къатIанала уми («Хъарша», «Хьарша», «Машши», «ХъябцIа маши», «Дайшулант», «Мисттикла хъяб», «ЦIумгъачи», «Азначи», «КабурцIи», «Кьиркьирмашши»); хIябрала уми («Читтитти хIябри», «Уттитти хIябри», «Халумла хIяб», «Ччакко рурсила хIяб»); хъумала уми («ДигIянарцIри», «Хула хъуми», «Хьаршурми», «ДухIна хъуми», «Байни», «ХIаръан къатти», «Ттунттай», «Тухмала къатти», «Хамисланцла къатти», «УргIяб къатти», «ЦIурцIурмала муза», «Чябхъила укка», «Хулайникъла читти», «Хулайникъла утти», «Шяршачи», «ГIяя», «Уккудайникъла къатти», «Багьикра», «Хъярхъини»); мурбала уми («Буйгьа», «Хьани къатти», «Мурбала къатти», «Тухмала къатти», «ГIила мурби»); дургIурмала уми («УригIи», «Чибил уригIи», «Къарала уригIи»); гIинкъурбала уми («ШяпкIа шури», «Ускудайнихъ», «КкахIлихъ»).

ГIинзурбала уми («ХIяйдаланц», «ГIяйсаланц», «Буйгьа гIиниц», «Ирбагьинц», «Къад», «Дуклашанц», «Уттиринц», «Хамисланц», «ХIямзаттала гIиниц», «Дибгалинц»); музурбала уми («Къячала муза», «Чунгла бахI», «ГIяяла бахI», «Ттамлихъла бахI», «Хъябла бахI», «Бургоукъла бахI», «Саче бахI», «Урегани къатти»); къадурбала уми («Хъурхъурмала къатти», «Зайнихъа къатти», «Шяршила къатти», «Алукла къатти»); хъябурмала уми («Хъябла гIила», «ЦатIибил хъябла гIила», «ЧIолатIибил хъябла гIила»); шурмала уми («Кьамуршала шурми», «Гаргасла шурми», «Бургукьла шурми», «Къянгау шурми», «Маццала шурми»).

 

Сецад мер-муса лера биштIаси шилизир.

Нушала шилара Ирагъилара ургабси «Чакко рурсила хIябличила» бакьалара гьанбушес дигулра. «Ччакко рурсила хIяб» абихьибси саби ца дебали жагаси рурси тIяхIрухъи, ребкIибхIели. Ил анцIбукьличила дахъал хабурти лер. Цаибил – рурсилизи бегIтани имтихIянти дедес хIериадли, хъули чармарируд ибсири. Ил, имтихIянти дедес хIериубли, тIяхIрухъи ребкIибси сари. Ил тIяхIрухъунси вышкала удиб галга леб. Ил галгала уди хIяририхьибси сари рурси.

КIиибилгъуна: рурси чадурачи дурарухъунхIели, илис гIергъибикили саби вайгъубзни. Илдазирад рерцес багьандан вацIализи гьаррухъунсири. Иларра дигIянрикес мер хIебаргили, халаси хивла галгала рухIна дигIянрикибсири. Илар ребкIили сари. Ирагъан мурул адам дузани вякьи, хивла галгализи бардали бяхъили сай. ИлхIели хIи чяхIдухъунти сари.

Илдигъунти хабурти хала бегIтани дурули аргъибти сари.

Ирина ГIяликьадиева, ДГУ-ла филологияла факультетла 3-ибил курсла студентка