Нуша мурталра мезличила гъайдикIулра, илди далес, мяхIкамдарес хIяжатли биъниличила. Гьайгьайрагу, ил чараагарси шартI саби, амма литератураличилара хъумартес асухIебирар. СенахIенну, литература ва мез делхъхIеделхъути бутIни сари. Мез ункъли далес багьандан литература, жура-журала текстани, назмурти ва цархIилти белкIани дучIес хIяжатли саби, сенахIенну илди белкIаназир пайдаладирути сари ункъли дяркъурли, лугIяндарили, каргьахъурти мез. ИшбархIила манзиллизиб дарган мез руркъути ва ил кьяли гьалабяхI арбукес къайгъибирути, литературализибван ахIи, бахъал саби или гьанбиркули саби. Дагъиста Пачалихъла Университетла филологияла факультетлизир гьанна чумра дус даргала литературала ва фольклорла дурсри кадирхьули ца преподаватель сари рузуси. Илини нура ручIахъули калунсири. Ил сари Дагъиста халкьла литературала кафедрала доцент, филология гIилмуртала кандидат, ХI.ЦIадасала уличилси литературала, мезла ва искусствола ДФИЦ РАН-ла мезла Институтлизибси литературала отделла гIилмула хIянчизар Кьурбанова Эминаханум МяхIяммадсягIидовна.
Эминаханум МяхIяммадсягIидовна акIубси сари Сергокъалала районна Мурегала шилизир 1970 ибил дуслизир июльла 18-личир. Шила школа таманбарили гIергъи, илини ДГУ-ла филологияла факультетлизиб белчIуди даимбарибсири. Эминаханум МяхIяммадсягIидовна санигIят дебали ункъли бяркъурси хIянчизар сари. Ну университетлизир ручIухIели, илала дурсрачи мурталра хIерли рирусири. Гьанбиркур, илини нушаб дарс бурухIели, секьяйдали ил вяшрикIил. Сегъуна-биалра произведение руркъухIели, илар авторли делкIунти баркьудлуми, бусягIят сунезирад кадиркути кьяйдали, лерилра хIялани гьаргдарили, чебетаахъили нушази ил бурули рири. Иличи лехIирхъес набцунра ахIи, лебилра группалисра дигахъи. ГIяхIмад-Хан Абу-Бакарла, М-Р Расуловла, ва цархIилти даргала поэтуни-писательтала лерилра белкIани илини уркIиличир дали или гьанбирки. Чидил дуслизиб дурабухъунси, сегъуна жузлизиб, сегъуна хабар белкIи илини бусягIятал пикрихIерухъи бурули рири. Бара гьалабван Эминаханум МяхIяммадсягIидовначил нуни ихтилат дураберкIира. Илала дазурбазир Эминаханум Кьурбановани дахъал сунечила нуни хIедалути баянти гьаргдариб. Ил дебали тамашаласи хьунул адам сари – дигалли гIякьлу-дагьрила шайчир, дигалли – жагадешла.
Наб мурталара тамашабилзусири, секьяйдали илдицад произведениеби, хабурти уркIиличир далутирил ва даргала литератураличи илгъуна диги севан акIубсирил илала. Дила цаэсил суал сабри сен илини мугIяллимла, преподавательла хIянчи, филологияла факультет чеббикIибсирил.
— МугIяллимла хIянчи наб дебали гIяхIбилзусири. Сен рикIадли, дила неш Мурегала шила школализир мугIяллимли рузусири. Илини урус мезла ва литературала дурсри кадирхьутири. Нешла столличир мурталра художествола литературала жузи дири. РиштIаси рурси нуни илди мурталра садирхъули рираси. КIинайс жузи дучIес рехIрихьибсири. Произведениебачи ва литератураличи гьачамличир-гьачам диги ва иштяхI имцIадикIулри.
— Литератураличи диги хIезир нешли адикьурли сари.
— ГIе, бархьси саби. Амма наб ил шайчир гIибратли ретаурси цагьатIи адам лерси сари. Ил сари дила мугIяллим Ума Расуловна. Наб илала дурсри дебали дигахъутири. ЖумягIла бухIнаб Ума Расуловнани нушаб классла дурабси бучIнила дарс дурабуркIусири. Сецад ну ил дарсличи хIерли рирусирил гьанна гъайли аргъахъесра къиянни саби. Илкьяйдали литературализир гьаларяхI аррякьунсира.
— Чумъибил дуслизир университетлизир рузес рехIрихьибсири?
— 1994 ибил дуслизир ДГУ-ла НИИФЛИ-лизир рузес рехIрихьибсири. Ца дус бикили гIергъи, 1995 ибил дуслизир Дагъиста халкьла литературала кафедрала халасигъуна преподовательла хIянчиличи шуррухъунсири. Илар нуни гIилмула дахъал хIянчурби делкIунра, кафедрала доцент ретарурра. 2003-ибил дуслизиб «Характеры и конфликты в романах Магомед-Расула» бикIуси тема хIясибли кандидатская диссертация бетерхахъурсири.
— Гьанна бусягIят нушала даргала ва Дагъиста литература сегъуна даражаличиб саби?
— Нуни чинабрил ишгъуна пикри белчIунра, «Гьаннала литературализиб лукIути бахъал саби, амма белчIеси агара». Ил бархьси пикрилизи халбирулра. Нуни мяхIкамли чердиркIути сари даргалацун ахIенну, Дагъиста ва урусла литературала произведениеби. Или биалра, нушала даргала литературализибра пагьмучебти лукIанти камли ахIен.
— Студентуни-ургаб лебу литература дигахъути?
— Литература дигахъути гьар дус бахъбикIули саби рикIес рирус. Масала, авъибил курсла студентунас гьатIира имцIали литература дигахъули ва гIяхIцад даргала произведениеби дучIули сари. Илдала гъира гьар дус чеимцIабикIули саби.
— Дарган мез мякхIкамдирниличила гъайбикIухIели, литература хъумуртнила шайчиб се бурес рируда?
— Ил бархьси суал саби. ЦацабехIтани литература ва мез дарх дашни ва цали ца чедирцIахъни хъумуртули саби. Ну управлениела ва экономикала факультетлизир рузули калунсира. Абзурли Дагъиста литератураличила бурасли, аги ункъли-декIарли ахIен. Студентунази сегъунти произведениеби делчIунти или хьарбиухIели, бахъалгъунтани школала программализибти авторти, имцIаливан поэтуни, сабри гьанбуршути. КIинайс илди ГIяхIмад-Хан Абубакарла, МяхIяммад-Расул Расуловла, Фазу ГIялиевала, ХIябиб ГIялиевла, ГIямарла Батирайла ва Эльмира Ибрагьимовала произведениебачил ва прозаличил тянишбирухIели, илдала пикри барсбирули бири. КIинайс дила студентуни Дагъиста автортала жузи асес Арбатлизи башули бири.
— ХIуни бурибсилизибад нуни багьурра, чеалкIуси наслу даргала ва Дагъиста литератураличил тянишхIебирни яра камли тянишбирнилизир сари лерилра авара.
— ГIе, илкьяйда саби. ИмцIадарес хIяжатли саби литератураличил ва нушала автортачил илди тянишбирнила шайчирти далдуцуни.
— Сегъуна насихIят бурес рируда, Эмма МяхIяммадсягIидовна хIуни?
— ЧеалкIуси наслулис се бурес рируса. Илди саби нушала челябкьла. Челябкьла шаласили ва жагасили биубли дигулра. Гаджетунала манзиллизиб хIербирути дурхIнани жузи камли дучIули сари. Хъалибаргуназиб ва школабазиб къайгъибарес хIяжатли саби дурхIни бучIахъес, жузличил илди гьалмагъбикахъес. Жуз – багьаагарси савгъат саби. Илини сари нушаб багьудлуми лугути. Жузазирад сари нушани наслубала гIякьлура, устадешра кайсути.
Нушала илгъуна ихтилат бетаур. Гьарли-марли дебали дархьти гъай дуриб Э.МяхIяммадсягIидовнани. Преподаватель кьяйдали ва республикала даражаличир дурадуркIути жура-журала конкурсунала жюри сарливан илала халаси бархбас леб чеалкIуси наслуличил. Даргала литератураличи чумра студентла пикри илини барсбариб ва диги акIахъуб или рикIес рирус. Гьанна бусягIят Эминаханум Кьурбановани даргала ва Дагъиста литературалис, фольклорлис хасдарили делкIунти гIилмула хIянчурби 100-личирра имцIали сари. Жигарла бутIакьяндеш дирули сари илини жура-журала гIилмула сессиябачир ва цархIилти далдуцуначир. Эминаханум МяхIяммадсягIидовнас бузерилизиб гьамаддеш, гIилмулизир сархибдешуни, хъалибарглизиб талихI дулгулра. Баркалла хIед, даргала литератураличи уркIи изнилис ва илала челябкьла мяхIкамбарес къайгъибирнилис.
ПатIимат Шахова