Даргала литературала челябкьла­ли­чи ­чекаризурси

Нуша мурталра мезличила гъай­дикIулра, илди далес, мяхIкамдарес хIяжатли биъ­­­ни­личила. Гьай­гьай­ра­гу, ил ча­ра­агарси шартI саби, амма лите­ра­ту­раличилара хъумартес асухIебирар. Се­на­хIенну, ли­тература ва мез делхъ­хIеделхъути бутIни сари. Мез ункъли далес багьандан ли­тература,  жура-журала текстани, назмурти ва цархIилти белкIани дучIес хIя­жатли саби, сенахIенну илди бел­кIа­назир пайдаладирути сари ункъли дяр­къурли, лугIяндарили, каргьахъурти мез. ИшбархIила манзиллизиб дар­ган мез руркъути ва ил кьяли гьа­ла­бяхI ар­букес къайгъибирути, ли­те­­ратурализиб­ван ахIи,  бахъал са­би или гьан­биркули са­би. Да­гъиста Пачалихъла Уни­вер­ситетла фи­лологияла факультетлизир гьанна чумра дус  даргала литературала ва фольклорла дурсри кадирхьули  ца преподаватель са­ри рузуси. Илини нура ру­чIахъули ка­лун­сири. Ил сари Дагъиста халкьла литературала кафедрала доцент, филология гIилмуртала кандидат, ХI.ЦIа­дасала уличилси литературала, мез­ла ва искусствола ДФИЦ РАН-ла мезла Институтлизибси лите­рату­ра­ла отделла гIил­­мула хIянчизар Кьурбанова Эми­на­ха­нум МяхIяммадсягIидовна.

Эминаханум МяхIяммадся­гIи­довна акIубси сари Сергокъалала районна Мурегала шилизир 1970 ибил дуслизир июльла 18-личир. Шила школа таманбарили гIергъи, илини ДГУ-ла филологияла факультетлизиб белчIуди даимбарибсири. Эминаханум МяхIяммадсягIидовна санигIят дебали ункъли бяркъурси хIянчизар сари. Ну университетлизир ручIухIели, илала дурсрачи мурталра хIерли рирусири.  Гьанбиркур, илини нушаб дарс бурухIели, секьяйдали ил вяшрикIил. Сегъуна-биалра произведение руркъухIели, илар авторли делкIунти баркьудлуми, бу­ся­гIят сунезирад кадиркути кьяйдали, лерилра хIя­лани гьаргдарили, чебетаахъили нушази ил бурули рири. Иличи лехIирхъес набцунра ахIи, лебилра группалисра дигахъи. ГIяхIмад-Хан Абу-Бакарла, М-Р Расуловла, ва цархIилти даргала поэтуни-писательтала лерилра белкIани илини уркIиличир дали или гьанбирки. Чидил дуслизиб дурабухъунси, сегъуна жузлизиб, сегъуна хабар белкIи илини бусягIятал пикрихIерухъи бурули рири. Бара гьалабван Эминаханум МяхIяммадсягIидовначил нуни ихтилат дураберкIира. Илала дазурбазир Эминаханум Кьурбановани дахъал сунечила нуни хIедалути баянти гьаргдариб. Ил дебали тамашаласи хьунул адам сари – дигалли гIякьлу-дагьрила шайчир, дигалли – жагадешла.

Наб мурталара тамашабилзусири, секьяйдали илдицад произведениеби, хабурти ур­кIиличир далутирил ва даргала литератураличи илгъуна диги севан акIубсирил илала. Дила цаэсил суал сабри сен илини му­гIял­лимла, преподавательла хIянчи, филологияла факультет чеббикIибсирил.

— МугIяллимла хIянчи наб дебали гIяхI­бил­зусири. Сен рикIадли, дила неш Мурегала шила школализир мугIяллимли рузусири. Илини урус мезла ва литературала дурсри кадирхьутири. Нешла столличир мурталра художествола литературала жузи дири. РиштIаси рурси нуни илди мурталра садирхъули рираси. КIинайс жузи дучIес рехIрихьибсири. Произведениебачи ва  литератураличи гьачамличир-гьачам диги ва иштяхI имцIадикIулри.

—  Литератураличи диги хIезир нешли адикьурли сари.

— ГIе, бархьси саби. Амма наб ил шайчир гIибратли ретаурси цагьатIи адам лерси сари. Ил сари ди­ла му­гIял­лим Ума Расуловна. Наб илала дурсри дебали дигахъутири. Жу­мягI­ла бухIнаб Ума Расуловнани нушаб классла дурабси бучIнила дарс дурабуркIусири. Сецад ну ил дарсличи хIерли рирусирил гьанна гъайли аргъахъесра къиянни саби. Илкьяйдали литературализир гьаларяхI аррякьунсира.

—  Чумъибил дуслизир университетлизир рузес рехIрихьибсири?

—   1994 ибил дуслизир ДГУ-ла НИИФ­ЛИ-лизир рузес рехIрихьиб­си­ри.  Ца дус бикили гIергъи, 1995 ибил дуслизир Дагъис­та халкьла лите­ратурала кафедрала хала­сигъуна пре­подовательла хIянчиличи шурру­хъунсири. Илар нуни гIилмула дахъал хIянчурби делкIунра, кафедрала доцент ретарурра. 2003-ибил дуслизиб «Характеры и конфликты в романах Магомед-Ра­сула» бикIуси тема хIясибли кандидатская диссертация бетерхахъурсири.

— Гьанна бусягIят нушала даргала ва Дагъис­та литература сегъуна даражаличиб саби?

— Нуни чинабрил ишгъуна пикри бел­чIунра, «Гьаннала литературализиб лукIути бахъал саби, амма белчIеси агара». Ил бархьси пикрилизи халбирулра. Нуни мяхIкамли чердиркIути сари даргалацун ахIенну, Дагъиста ва урусла литературала произведениеби. Или биалра, нушала даргала литературализибра пагьмучебти лукIанти камли ахIен.

—  Студентуни-ургаб лебу литература дигахъути?

— Литература дигахъути гьар дус бахъби­кIули саби рикIес рирус. Масала, авъибил курсла студентунас гьатIира имцIали литература дигахъули  ва гIяхIцад даргала произведениеби дучIули са­ри. Илдала гъира гьар дус чеимцIабикIули саби.

— Дарган мез мякхIкамдирниличила гъай­би­кIу­хIели,  литература хъумуртнила шайчиб се бурес рируда?

—   Ил бархьси суал саби. Цаца­бехI­­тани лите­ратура ва мез дарх дашни ва цали ца чедир­цIахъни хъумуртули саби. Ну управлениела ва экономикала факультетлизир рузули калунсира.  Абзурли Дагъис­та литератураличила бурасли, аги ункъли-декIарли ахIен. Студентунази сегъунти произведениеби делчIунти или хьарбиухIели, бахъалгъунтани школала программализибти авторти, имцIаливан поэтуни, сабри гьанбуршути. КIинайс  илди ГIяхIмад-Хан Абубакарла, Мя­хIям­мад­-Расул Расуловла, Фазу ГIялиевала, ХIябиб ГIя­лиев­ла, ГIямарла Батирайла ва Эльмира Ибрагьимовала произведениебачил ва прозаличил тянишбирухIели, илдала пикри барсбирули бири. КIинайс дила студентуни Дагъиста автортала жузи асес Арбатлизи башули бири.

— ХIуни бурибсилизибад нуни багьурра, чеал­кIуси наслу даргала ва Дагъиста литератураличил тянишхIебирни яра камли тянишбирнилизир сари лерилра авара.

— ГIе, илкьяйда саби. ИмцIадарес хIяжатли са­би литератураличил ва нушала автортачил илди тянишбирнила шайчирти далдуцуни.

— Сегъуна насихIят бурес рируда, Эмма МяхIям­мадсягIидовна хIуни?

— ЧеалкIуси наслулис се бурес рируса. Илди саби нушала челябкьла. Челябкьла шаласили ва жагасили биубли дигулра. Гаджетунала манзиллизиб хIербирути дурхIнани жузи камли дучIули сари. Хъалибаргуназиб ва школабазиб къайгъибарес хIяжатли саби дурхIни бучIахъес, жузличил илди гьалмагъбикахъес. Жуз – багьаагарси савгъат саби. Илини сари нушаб багьудлуми лугути. Жузазирад сари нушани наслубала гIякьлура, устадешра кайсути.

Нушала илгъуна ихтилат бетаур. Гьар­ли-марли дебали дархьти гъай дуриб Э.Мя­хIям­мад­сягIидовнани. Преподаватель кьяйдали ва республикала даражаличир дурадуркIути жура-журала конкурсунала жюри сарливан илала халаси бархбас леб чеалкIуси наслуличил. Даргала литератураличи чумра студентла пикри  илини барсбариб ва диги акIахъуб или рикIес рирус.  Гьанна бусягIят Эминаханум Кьурбановани даргала ва Дагъиста литературалис, фольклорлис хасдарили делкIунти гIилмула хIянчурби 100-личирра имцIали сари. Жигарла бутIакьяндеш дирули сари илини жура-журала гIилмула сессиябачир ва цархIилти далдуцуначир. Эминаханум МяхIяммадсягIидовнас бузерилизиб гьамаддеш, гIилмулизир сархибдешуни, хъалибарглизиб талихI дулгулра. Баркалла хIед, даргала литератураличи уркIи изнилис ва илала челябкьла мяхIкамбарес къайгъибирнилис.

ПатIимат Шахова