«ЦауркIли вяшбикIалли…»

«Уктемдешлизивад, хъулкидешлизивад ва чеблумазивад умули вебкIибси адам гьалжанализи аркьян» —  дурхъаси хIядис.

ГIямрула гьунчиб адамдешла, чихъти къиликъуни ахъли дихIути адамти къаршибикалли, илдазибад сегъуна-биалра насихIят бакьес иштяхI алкIули бирар. Илдачил ихтилатбарили, гIякьлу-вягIзаличи лехIяхъес бикалли – ил халаси игъбарлизи халбирули рирус. Тяп илгъуна адам сай ишбархIила дила белкIла игитра. Шанталацун ахIенну абзурли лебил районнизибра дурабра халаси хIурмат-кьимат сархибси, Ахъушала районна бекIлибиубси мижитла имам ГIябдуллагь-хIяжи ХIяжимаргучовличил бетаурси ихтилат хIушабра гьалабирхьулра.

ХIяжимаргучов ГIябдуллагь-хIяжи Ибрагьимович акIубси сай Ахъушала районна Ургубамахьилизив 1942 ибил дуслизив. Ургубамахьила 7 дусла школа ункъли таманбариб. Ил 5 дус учIули калун исламла динна гIилмула багьуди касес багьандан. 1988 ибил дусличивад вехIихьили, Ахъушала хала мижитла имамли узули сай. Илини сунела хьунуйчил барх верхIел урши-рурси абикьур ва гIямрула гьунчи дураиб.

— ХIурматла ГIябдуллагь-хIяжи, ишбархIила замана мутагIялимтас гIяхIти гIямрула шуртIри лер ва илдас багьудлуми кайсесра гьамадли саби. ХIушала замана сегъунти къияндешуни къаршидиркутири? Чихъалири хIела мударисуни илдачила бурили дигахъира?

— Гьайгьайрагу, итхIели къияннири. Ну учIес вехIихьибсири 16 дусла гIямруличив. Гьалар КГБ-ли ахтардиби дурадуркIули инжитдирутири. Ну колхозлизив узнила белкIани чедаахъибтири. Динна багьуди касес гьачам ца гьунчивад, кIинайс цархIил гьунчивад вашусири, илдачил къаршихIейкес багьандан. Аллагьли (с.т.) кумекбариб.

Ахъушала мижитлизив устаз ахъушан ГIяли-хIяжила узи МусахIяжила урши МяхIяммадличив учIули калунсири. Илис гIергъи Ахъушала мижитла кьади Аминатла МяхIяммадличи, УллугIяялизивадси Хизрикьадичи, Урхьучимахьилизивадси ГIябдусамадличи гьаман вашусири, динна гIилмула даража ахъбуцес багьандан. Бурасли, гIилмула ахъанайтачи ваэс багьандан, адамлис мурталра учIес гIягIниси саби.

— ХIела бузерила дусмазиб бегIлара мягIничебси баркьудилизи се халбарес вируда?

— Гьайгьайрагу, Аллагьла (с.т.) гъай адамтачи диахъес вирни ил саби бегIлара мягIничебси. Халкьли дила хIурматбиру, нуни чулара бирули вирус. Илкьяйдали саби халкьла паргъатдеш бихIусира. Бурес гIягIнибиркур нушала районнизиб дугIла идеологияличилти вагьабиюнти агара. Илди хIебиахъес багьандан, шимала бургачил барх халаси хIянчи дурабуркIули дирехIе.

— Гьаннала замана дурала улкназир далдуцуни детурхули сари Аллагьла (с.т.) душмантани Дурхъаси Кьуръан цIали игнила. Ил шайчиб се бурида?

— Дурхъаси Кьуръан – ил ЧевяхIси Кьудратла ВегI Аллагьла (с.т.) дугьби сари. Ил дебали хIейгеси анцIбукь саби. Ил бигес пикрибарибтани гьарли-марли чули се бирулил иргъули хIебиэс. Илдигъунти далдуцуни дурадуркIутани питнаби адикьес, адамти-ургар бижгурдес имцIадарес пикрибируси секIал саби. Дурхъаси Кьуръан ЧевяхIси Аллагьли (с.т.) мяхIкамбарибси саби, ва илала ахъри агарли илизибси ца хIярпалра барсбарес вируси ахIен. ХIязлис ахIенгу нушала диннизиб Дурхъаси Кьуръайчи дазала агарли я белчIес, я къячикес асухIебируси. Кьуръайчи къаршидеш дарибси жагьаннабла цIали игуси сай. Кьуръа хIябал хIярп «Алиф Лам Мим» делчIалли, илизир хIябцIали гIяхIдеш лерти сари. Илцадра халаси хIурматла Аллагьла (с.т.) Калам саби, ил багьандан ил хъулибра балли, айзурли кIелра някъли буцили касес гIягIниси саби. ЧевяхIсини ил илцадра дурхъабарибси саби, хIятта илизибси «Ихлас» сура хIяйна белчIалли, абзурли Кьуръан белчIунсилизи халбируси саби. Дурхъаси хIядис лебси саби: «Кьуръан бучIуси юртличибад  верхIдехIэсти зубрачи бикайчи нурла тIал ахъбируси саби».

— Ахъушала шилизирра районнизирра исламла динна гIилму руркъути мадрасаби лерни балас. Сегъунти сари илди?

— Бурасли, нушала районнизир уршбала ва рурсбала вецIну цараличир имцIали мадраса лер, илдазирад  7 — Ахъушала шилизир. ЦархIилти биалли ГулебкIир, Узнимахьилизир, Кавкамахьилизир, АметеркIмахьилизир ва цархIилтира. Илаб хIяфизунира хIядурбирути саби. Илди бучIахъутира динна гIилму гIяхIил дяркъурти мударисуни саби. Гьар мадрасализиб 40-50-цад бучIанти леб. ХIяфизуни, Кьуръан руркъути, динна гIилму руркъути-ургаб гьар дус абзанира дурадуркIули дирехIе. Вайти шикьатIайзи хIебикахъес багьандан, школализибра багьуди касахъили, шанталара хIурматбирахъес бурсибирути саби.

— Гьалабван Дагъистайзи нушала дурхъаси МяхIяммад Идбагла (с.гI.в) наслулизивадси ХIябиб ХIусейн ас-Сакьаф вакIибсири. Илини бурни хIясибли, Дагъистайзибти халкь цадешличил, декIарбулхъули сабии. Халкь гьатIира цабиахъес багьандан се барес гIягIниси?

— Адамти цабиахъес багьандан жумягIличи башули, илабси вягIза-насихIятличира лехIирхъули, Муфтиятличилра валкайкили, барес гIягIнисира барили, адамти кьяйдали хIушара дуадалли, цауркIдеш ва гьалжана бируси саби. Дурхъаси жузлизибра бурили саби ишгъуна мягIна: «ВегIлис дигуси секIал цархIиллисра биубли хIейгалли, адамла иман ва дин хIебирар». Нушала Идбагли (с.гI.в)  кьяйдали вегIличи къаршили кайзурси адам виалра, илала хIурматбарили, илизи жагали аргъахъили, динничи вакIахъили, ца дин бузахъес чебси саби. ГIялимтанира ца – итичил, ца — ишичил  хIебургъули, , балбикес гIягIнити саби.

— БелчIудила дус бехIбихьибхIели азиртадли мутагIялимти багьудлумани бегIбиэс аркьян. Илдас сегъуна насихIят бурида?

— ГIилму касес багьандан бекIлидиубти урегал секIал лер: я яшавличи, я масличи пикрихIейкIули, вегIлара мударислара кьасани цадаралли, багьуди касес. Мударисла даража илцадра ахъси саби, кунганазиб белкIи кьяйда: «Набзи ца хIярп багьахъурси адамла ну лагъ сайра, дигалли вирцу, дигалли ису…» ибси мягIна лебси саби. Мударислацун ахIенну, илала гIелабталара хIурматбирес ва адабличил виэс чебиркур. ГIякьлучевси адамлис цархIилтачив халасира или гьанхIебикахъили, сабурбарили, жагали вяшикIес хъарси саби. Или баралли хIурматра биру, гIилмура дучIа.

 —  БучIути цацабехIти мутагIялимти белчIуди таманхIебарили, арбашули саби. Илдас сегъуна насихIят бурида?

— Илдигъунтас чула бегIтани илди гIеббуцили, кумекбарес гIягIниси саби. Илкьяйдали школализибси белчIудира таманбарес чебиркур, илра мягIничебси саби. Ил багьандан бегIталара, мударисуналара, гъамталара цаси къайгъи биэс гIягIнибиркур, белчIуди бархьхIебатахъес багьандан.

ИшбархIила жагьилтас насихIят бурес дигулра, халатала хIурматбирули, биштIати гIеббурцули, адабдешличил хIербиахъес багьандан. БелкIи саби: «БиштIатала хIурматбирес гIягIниси саби илала бунагьуни камти диъни багьандан. Халатала хIурматбирес — илдани тIагIят имцIали барни багьандан». Дурхъаси хIядис гьанбуршис: «БиштIатачи уркIецIиагарси, халатала хIурмат хIебируси ил нушазивадси ахIен».

ХIурматла ГIябдуллагь-хIяжи, халаси баркалла ихтилатбарнилис, Аллагь (с.т.) разивиаб хIечи. ХIела акIубтани ва илдачибад акIубтани хIела амру бихули, разивирули, баракатличил, хIела хъалибаргличил ара-сагъли хIериаби.

Наида Гъуруева