Совет хIукуматла замана ну учительли узухIели, Дибгашила урга даражала школализир апрель базличир дахъал далдуцуни дурадуркIутири. Илдала лугIилизир бекIлидиубти кIел — ца бархIилизир, апрельла 22-личир. Илдазибад цаибси дунъяла ялчнала сардар Владимир Ленин акIубси бархIилис хасбарибсири, кIиэсилра — Дагъиста халкьла поэт Сулайбан Рабаданов акIубси бархIилис. Балбуц Дибгашила школала рахъхIила учительница, Сулайба халаси узила рурси ГIяйша ТагIиновнала сипта хIясибли дурабуркIусири. Балбуцличир Лениннис хасдарибти назмурти ва далуйти делчIи тамандиубхIели, нушала бучIантани Сулайбан Рабадановла назмуртира илала дугьбачилти далуйтира зайдулхъахъутири. Балбуцла ахирличир Сулайба зилан, даргала мезла мугIяллим ХIяжи Ибрагьимовичли сунела гьанбикуназирад юлдашла гIямруличила хабурти дурутири.
Нушала школализиб апрель баз гьар дус разидешла базли бирусири (нуни иличила «Мавзолейтала улка» бикIуси дила хабарлизиб чебетаахъили бурулра). 1995 ибил дусличи бикайчи ил тяхIяр бирусири.
Ил дусла апрельла 27-личив, 63 дусла гIямруличив, С.Рабаданов нушачивад даимлис арякьунсири. ГIергъиси бархIи Дибгашила ши ва хIябри Дагъиста дахъал мер-мусаличибад Сулайбан гIергъиси архIяличи гьунивватес бакIибтани дицIиб. ИлхIелицад бахъал адамти нушала биштIаси шилизи гьачамалра бакIибти хIебурги.
Илдала ургаб лебри: ДР-ла Пачалихъла Советла Председатель М.МяхIяммадов, ДР-ла писательтала Союзла председатель, Дагъиста халкьла поэт Р.ХIямзатов, Дагъиста халкьла поэт М.ХIямидов, Дагъиста халкьла писатель МяхIяммадрасул, ДГУ-ла профессор ГI.ВяхIидов, Дагъиста бахъал миллатунала писательти ва поэтуни, цацабехIти министрти, даргала районтала бурги, Сулайба юлдашуни ва шанти.
Поэт хIяривихьили гIергъи кIиэсил бархIи бииши, нуша муръаличи кадиибти адамтани чебиули, Кумли-къадала чедирти ЦIурцIала шурмазибад (унра ши Кьялкнила ванзаличиб ЦIурцIи бикIуси мер лебси саби) къяббердили, ца юртцада шури къадала гербухъунсири. ИтхIели ЦIурцIала бяхIлизир ва Кумли-къадалар гIяйкадикIути мазала ва хIяйвантала хIункьри лертири, амма ит дубурла лесла чедибад мурхьси къадала баайчи тIяхIбашуси шурили цалра мицIирси жаннис зарал хIебариб. «Илгъуна анцIбукь гьалаб нушачиб биубси ахIен», — бикIутири шанти.
Ит дубурла леслизибад декIарбикибси шури нушани гIямрулизивад арякьунси поэтличил мешубуцибсири. Ил бархьсира саби. Сулайбай, адамлис вайси чина бареса, дебали увяхIсилисалра ца вайси гъайялра бурибси ахIенри. «Гьарил адамлизиб сунечи хасси, гIяхIси къиликъра лебси саби, — викIусири нушала поэт. — Ил багьанданра адам, илала цацун баркьуди касили, увяхIсилизи халируси ахIен». Сулайбайс лебилра адамти дигахъутири. «Лебтасалра илра илала поэзияра дигахъули саби», — викIес вирусра ну.
ИшбархIи дила столличиб Сулайбан валутала иличила делкIунтазибад цалабяхъибси «Ахъанайтачи архIя» бикIуси жуз леб. Жузла цаибти бяхIянази Сулайба юлдашунала иличила пикруми кадерхахъурли сари. Илар Р.ХIямзатовли, Я.Козловскийли, Е.Долмотовскийли, Р.Рашидовли, К.Абуковли ва бахъал цархIилтани Сулайбайчила дурибти дугьбира лер.
Илкьяйдали Сулайбайс багъишладарибти П.МяхIла, Р.Рашидовла, М.ХIямидовла, ГI.МуртазагIялиевла, М.Рабадановла, Р.Адамадзиевла, А.Каймаразовла ва цархIилтала назмуртира лер. Жузлизир, Сулайбан нушачивад арякьунхIели, делкIунти гьанбикунира лер. «Дила дурхъаси узи», — викIули сай илис философияла гIилмуртала доктор, профессор ГIябдулхIямид ГIялиев. «Адамдешла дяхIимцIала» бикIуси белкIлизив Дибгашила школала завуч СягIид Ибрагьимовли ванати дугьбачил гьануршули сай сунела юлдаш.
Сулайбайчила дила белкIанира ил жузлизи кадерхахъниличи нуни пахрубирулра. Сулайбан мицIирли левалхIели, нуни илис белкIунси ца дила назму-багъишла газета бучIантасра гьалабирхьулра.
Сулайбайс
Гъагултазиб, шурмазиб
ДигIянбикибси ВатIан
ХIедра набра ца саби,
Дила узи Сулайбан.
ХIедра набра саб сири
Нуша акIуб биштIал ши.
ХIуни машгьурбарири
Дагъистайзиб Дибгаши.
Калаб халкьла уркIбазир
ХIела лерил назмурти,
ДучIаб ахъанайтачир
ХIуни делкIун далуйти.
ХIела тухум бахъбааб,
Калаб хIела бигути,
ХIулкIули хIеркабиаб
Лебил хIуни балути.
Сулайбан, хIури нушаб
Дубурланна ламус-яхI,
Ца кабизличир калаб
Муртлисалра хIела дяхI.
С.Рабадановли сунела назмуртала ца жузлизи наб белкIунси «Мурадличи кагъар» бикIуси назму кабикахъибси саби. Сунела назмулизив Сулайбан наб «жузала ясир» викIули сай. Поэт наб или викIни, дебали гIяхIбилзули бири.
13-14 дус виубхIейчивад вехIихьили, нуни художественная литературала жузи учидирхъутири. Дила шилизибси юртлизиб гIяхIси библиотекара леб.
С.Рабадановлара дебали халаси библиотека бири. Шагьарлизи гIяхIлад вакIибси ну иличил къаршиикаслири, нушала имцIаси ихтилат жузачила бирусири. Чис чинаб сегъуна жуз бикибал.
Дила Сулайба «ГIямрула някьиш» бикIуси жузра леб. Илала бяхIяназир кьаламли дарибти ишараби хIясибли, ил жуз гьалабра белчIунси биъниличи шакикира.
БусягIят ну жузла 139 ибил бяхIлизибси къелбарибси мерличивад учIулра: «Ихтилатлизир бутIакьяндеш дирулри Чахъма-ГIялинира, школала директор Къаранира, учитель Азинира, цархIилтанира. Гумайлизибтала лякьирличи лехIирхъули леври школализир урусла литературала дурсри кадирхьуси, сай-вегIси, давлачебси библиотекала вегI, жузи диган Мурад. Гъайлизи илра гъудуриуб…» (Сулайба жузла «Сунела гъамтачила Чахъма-ГIялила пикруми» бикIуси бутIализирад касибти дугьби сари).
Сулайбай жузлизи МяхIячкъалализи жузи дигутала конференцияличи вякьунси ца писательли Мурадлизи бурибси хабар кабикахъили саби. Бурасли, ил гIямрулизиб биубси анцIбукь саби. Сулайба жузлизивси Чахъма-ГIяли пикриварибси игит сай. Къара Дибгашила школала директорли узуси МяхIяммад Кьадиев (Сирагьан, Къара МяхIяммад) сай, Ази ил школализив математикала учительли узуси Ази Хасбулатов сай, школализир урусла ва литературала дурсри кадирхьуси Мурад ну сайра. Сулайбай нуша хабарла игитуни дарилра. Пулан писательли Мурадлизи бурибси хабарлизирти анцIбукьунира гIямрулизир диубти сари. ИтхIели Дагъиста писательти ва поэтуни шимази-шагьуртази гIяхIладли башутири. Илар илдачил гьунибаъниби дурадуркIутири. Сулайбай сунела жузлизиб гьанбушибси Дагъиста писательтала ца кьукья Къаякентла районнизи архIяличи букьниличила набзи бурибсири. Нуни кьасбирисра къантI-къантIли ил анцIбукьличила дила белкIлизиб хIушазира бурес.
Хабарлизив Сулайбан викIуливан, писательтала кьукьялизиб Дагъиста халкьла поэт А.Аджаматовра, поэт М.Атабаевра, сай Сулайбанра лебтири. ЦархIилтала уми наб гьандиркули ахIен. БархIехъ Къаякентла станциялизиб илди поездличибад кабацIили саби. Аткъай викIули сай: «НушакIун иш районнизир жумягI дуутира, даширая гостиницализир мерани сайсехIе». «Ишав халаси юртра сайра дила шан левси сай. Ну иша вакIили, сунечи дакIухIевхъасли, илини гIяйиббиру», — викIар Сулайбан (нунира валусири нушала шан, дурхъати мебель дируси уста НухIла БяхIмуд: Къаякентлизив ил халаси хIурматла адам вирусири). Сулайбай бурусиличи разибикили, ит бархIехъ лебилра поэтуни илала юлдашличи хьурабиуб. Янилис диъби деръахъес багьандан, БяхIмудли кьял белгьири. Дебали разивикиб БяхIмуд сунела юлдаш Сулайбан Рабаданов, иличил барх бакIибти Дагъиста поэтуни ва писательти сунечи хьурабиъниличи. БяхIмудли гIяхIлала халаси хIурматбарили сай. Букули-бужули ва лякьирбикIули, кали саби илди дай дуги баайчи.
Ускаэс гьалаб белчIес или, къяйцIухъи сай Сулайбан жузлигIив, журналлигIив (илала илгъуна хасият бирусири), амма, сунени набзи бурни хIясибли, кIел дерхIла юртлизиб газетала бутIалра баргили ахIен. «ХIела хъулиб цалра газета, журнал, я жуз агара. Чис гIягIнити хIела хъулирти кьалтинталара гIянулбалара бекIни, дурхъати мебель? Нуни, дила юлдаш, хIуван мискин чинавалра чехIеира. ХIу рухIла шайчив ятим уилри», — викIули сай Сулайбан юлдашлизи, иличивад аркьухIели.
ГIергъила бархIи поэтуни дарганти хIербируси Гергала шилизи бякьи саби. КъаршихIейкесу Сулайбайс Гергала гумайлизив сунечил варх гIярмиялизив калунси юлдаш. Сулайбай бархIехъ гьалмагъунира сайра гьаввикIус или юлдашлизи бурили сай.
Дагъиста поэтуначил гьунибаэс бахъал герганти клублизи бакIилри. Сулайба юлдашра илдачил леври. Сулайбай сунела гъайлизиб Къаякентлизиб НухIла БяхIмудла хъулиб цалра жуз, журнал, газета хIебаргниличилара бурили сай. Сулайбай, сунела назмурти дучIухIели, гIярмияла вархкья клублизивад дураулхъулира чеваили сай. Ил чус хIядурдеш барес арякьунси ургар или гьанбикили саби Сулайбайс.
БархIехъ гIяхIли Сулайба гIярмияла вархкьячи бякьи саби. Илинира гIяхIти берк-берж столличи кадихьили сари. Бемжахъурли саби ихтилат. Илавра Сулайбан хъулрикад къунзухъи сай. «ХIерикIулрагу: юлдашла гьар хъулир столтачир газетабала подшивкаби, журналти, шкафуназир жузи», — викIар набзи Сулайбан. «Ягъари, ишди чинарад дикибтив?» —бакIили саби поэтла бекIлизи пикрира. Юлдашли, клублизивад дуравхъи, библиотекализи вякьи, илабси рухIла хазна заманалис сунела хъули арбухили уилри…
«Жуз адамла гьалмагъ саби, ил дигахъес виубсини гIямру жагали деркIесра вирар. Адамлис рухIла хазнара гIягIниси саби», — ил сабри Сулайба хабарла мягIна. Иш дила белкIла мягIнара ил саби.
Сулайба вегIдешла библиотекализирадти дахъалгъунти жузи, сай нушачивад даимдешлизи арякьунхIели, поэтла у бихуси Дибгашила школалис савгъатдарибтири.
ХIяжимурад Ражабов