Даршал дус гьалаб дергъ бемжурлири

Гъаибил дарш­дус­ла бехI­би­хьуд­ нушала ул­ка­­лис кахси манзилли бетаур­си­ри. 1917-ибил дус­лизир ца­лис ца гIергъи кIел ре­во­лю­ция детерхуртири. Или­чи­ла та­рихлизир дахъал бел­кIа­ни, да­лилти, бикьруми лер. Мар­ли­ра, бахъал адамтас де­бали къиян­ни бурги хIербиэс.

Дебали халаси ва кахси дергъ сабри бетурхуси дунъяличиб. Ил анцIбукь пайдалабарили, Россияла душмантани улкализир, адамти-ургар гъузгъалдидеш акIахъуб. Революциялис гIергъи, нушала улка палакатдешлизи бикиб. Узби, унра-хунра, ца пачалихъла адамти саби-ургаб дергълизи кабизур. Дявила цIала лами нушала дубуртазира чегиб. Нушала халкьличи Россиялизирад дакIибти гIяскуртани гужбирес бехIбихьиб. Халаси къиянничил сархибси сабухъ кебисулри, мицIираг ардикулри, адамтачи гуж-зулму дяхIчииулри. Дубурланти чула лебдеш батахъес, азаддеш багьандан гъазализи дурабулхъутири.
ГIяякьакьала къадалаб кабикибси дергъличила, илис акIубти сабабтачила чумра историкли хIянчурби делкIунти сари. ГIяхIси жуз белкIунсири МикIхIила шилизивадси, историяла учительли узули калунси, гьанна нушала ургав агарси (бунагь-хатIа уркадуцаб сунелану) Багьавдин Арсланбековли. Ил дергъличила гIяхIси макьала кабяхъибсири нушала газеталира (31 ибил номерлизиб — «Дубурлантала хъумхIертеси гьунар» бикIуси). Ил багьандан нуни дила макьалализиб сагадан дергъличила селра хIелукIас. Наб бурес дигулра августла 24-личиб дураберкIибси, дергъ кабикибхIейчирад даршал дус дикнилис хасбарибси байрамличила.
Ну виштIахIели чуйнара ГIяякьакьализи байрамличи вашули гьанбиркур. Илкьяйдали дила зиланти дурхIнира. Нушала шиличибад ил мер авал-шел километрла тяйдиси саби. Совет хIукуматла замана илар майла 9-личир Чедибдешла БархIилис хасдарибти шадлихъуни, августла 24-личир хIунтIена партизантас хасдарибти далдуцуни дурадуркIутири. Ил мерличиб жагаси памятник лебси саби. Илала бухIнаб дяргIибти шинна гIинизра леб. Ца хабар хIясибли, илар шин дергъла гIергъи дурадухъунти сари. Мар сабил бурес хIейрус. Илди байрумтачир жура-журала абзани дурадуркIутири. Илдачи жибирутири дурала пачалихълизибад буланра спортсменти.
Наб гьанбиркур Ираннизибад, Турциялизибад, Румыниялизибад бакIибти азадли мушул башанти. Халаси концерт чебиахъули бири. Ил мерличиб лебсири ресторанра булан. Гьанна илала хьулчира кали ахIен. Адамтани байрам­ла аги-хIяйзиб замана буркIусири.
СССР тIутIубиубли гIергъи, районна халкьли чуйнарил биштIаси байрам барибсири. КIинайс, ил мер хIукуматла пикрила дураб калунсири. ЧIянкIли алавчарти шимала халкьла къайгъили ил мер тамай палакатлизи хIебикахъиб. Гьалабван памятник сагабарибсири ца микIхIенна къайгъиличибли. Ишдус илар кадикибти анцIбукьунала манзилличирад даршал дус диркути диъни хIисаблизи касили, шила ва районна администрациябала кумекличил ГIяякьакьализиб шадлихъ дураберкIес пикрибарибсири.
Савли, сягIят верхIличиб ил мерлаб мавлид бариб. КIинайс халкьлис концерт бехIбихьиб. Илизир бу­тIа­кьяндеш дариб районна халкьла пагьмуртала Юртла хIянчизартани. Ил­кьяйдали лебри республикала цар­хIилти мер-мусаличибад бакIибти гIяр­тистунира. Спорт дигантас абзани дура­дер­кIиб. Чула гьунар чебаахъес дигутас къаркъа игьес, някъби дяхIяхъес, мерличибад тIяхIбикIахъес хасдарибти мерани акIахъублири. Цаибти мерани сархибтас савгъатуни ва кубокуни дедиб.
Байрамличи республикала жавабла къуллукъуначибти хIянчизарти ва бахъал гIядатла адамти цахIнабикилри. Гъайбухъунтани дубурлантани чула ванза ва азаддеш датахъес багьандан барибси хIяракат чихъли кьиматлабариб.
Нушала тарихлизиб лебилра дагъистанланти, душман лявкьухIели, цабиубли, къаршили дурабулхъутири. Чула гIямру ахIерадирути ахIенри гъармука тIутIуварес багьандан. Дубурлантани илдази чула къакъ чебиахъуси ахIенри. Урехи агарли гъазализи ихъутири. Дагъистанлантала гъабзадешличила чумра машгьурти историкунани, писательтани, поэтунани бурибсири. 1999 ибил дуслизибра цабалги дурабухъунтири халкьани-ургабти къачагъуначи къаршили нушала халкь. Гьаннара вайгъубзнани адамти-ургар кьясдеш, гьими хьурадарес халаси хIяракат бирули саби. Бирхауди бихьес дигулра илдала авара детхIерхниличи.