«Свинарка и пастух» бикIуси фильмлизиб «Песня о Москве» бикIуси далай бучIули саби. Ил далайлизиб Москвализив сунечил гьалмагъикибси юлдаш хъумхIертниличила бурули саби. ГIе, дебали дурхъатили ва мартили урдухъун, Москвализи ВДНХ-лизи бакIибхIели, тянишбиубти кинола игитуни дагъистанлан Мусаиблара Вологдала областьлизирадси Глафиралара дигай.
Наб бурес дигулра, гьатIира дурхъати сари гIярмиялизиб къуллукъбирухIели даргибти юлдашдеш. Лебти саби дилара илдигъунти юлдашуни: Къаякентла районнизибси Дружба поселоклизив хIерируси ГIисакьади, Дахадаевла районна Иракьила шилизивадси ЖабрагIил ва цархIилти. Илдазивад дебали гъамси ца дила юлдашлис Владимир Дробот бикIусири. Нушани дарх Новосибирскла мякьлабси Толмачево аэропортлизиб, дявила гьавала цIакьаназиб къуллукъбирусири. Ил Донбасслизивадсири. Дилаван ахIи, кьанни таманбирусири илала гIярмиялизибси къуллукъ.
Нуша цали ца чехIедаибла 52 дус дикили сари. Ил манзилла бухIнаб нушани цаличи цали кагъаралра белкIунси ахIен. Гьанна Донбасслизиб дергъ бемжурхIели, левалара мицIирли дила юлдаш или пикриикIулра. Иличилти юлдашдеш даимхIедарниличи набчи нуни гIяйиббирулра.
Нуни иш макьалализиб бурес дигуси набчила ахIенну, цархIитала марти гьалмагъдешличила саби. Дила белкIла игитуни цаличил ца тянишбиублара гьанна цугли 52 дус диркули сари. Илдазивадси цали бурни хIясибли, илди 1970 ибил дуслизиб МяхIячкъалализиб гIярмиялизи аркути цалабиркуси (призывный) пунктлизиб къаршибикибтири. Илис гIергъи кIел дус Горьковская областьла Дзержинск бикIуси шагьарлизиб къуллукъбирули калунти саби, 7408 «ж» бикIуси дявила частьлизиб. МяхIяммадшапигI – берк-бержла продуктунала складлизив узули, Мирзабай – хурег балкьарахъанни. ГIярмиялизиб къуллукъбирухIели, илди мурталра барх бирутири. Илдани чуйнара Баркаллала кагъурти ва ХIурматла Грамотаби касибтири. Чучи хъарси хIянчи чебетаахъили таманбирути гьабкья бургъанти сабливан, хъули отпускличира барх бархьибтири.
МяхIяммадшапигI МяхIяммадов дила шилизивадси сай. 1973-1977-ибти дусмазив Орджоникидзелизибси (гьанна Владикавказ) Северо-Осетинский пачалихъла университетлизив (СОГУ) учIули калунси сай. Илаб физкультурала ва спортла факультет таманаибси жагьил мугIяллим гьала-гьала Дахадаевла районна чумал шилизив узули калун: 1977-1979-ибти дусмазив – Бускрила школализив организаторли, 1979-1980-ибти дусмазив – Зубанчила школализив завучли, гIур военрукли Кьялкнила школализив. 1985 ибил дусличивад МяхIяммадшапигI Ражабович сай учIули калунси Дибгашила школала физкультурала учительли узули сай. Илала пергер хъалибаргра леб: хIябал рурси ва ца урши. Илдира чула хъалибаргуначил хIеркабирули саби.
ЧебяхIси категорияла учитель МяхIяммадшапигI Ражабовичли бучIахъутазибад гьанбушес вирар декIар-декIарти дусмазиб бучIули лебай спортлизир ахъти чедибдешуни сархибти ишди дурхIни: волейболла абзаначиб Дагъистанна чемпионти бетаурти З.ГIямаров, Т.ГIябдуллабеков, А.Ражабов, И.Мустапаев. МяхIяммадшапигIли бучIахъути рурсбала волейболла команда районнизибра бурибси мурталра гьабкьятала къяяназиб бирусири. И.НухIов регионнизиб бетерхурси физкультурала олимпиадала призер ветаурсири.
МяхIяммадшапигIли акьули уэс хIебала. Илини халаси иштяхIличил галгуби чедалтнила хIянчира бузахъу. МяхIяммадшапигIли чедатурти галгубани дибгашантала унхърицун ахIенну, ши-алавси ургубара бархли буцили саби. Илини, сай гIяхIъулали, чизилра хIебурили вашули, дугIла цIедешла галгубачи бизити журала гIинцби, хъярби ва цархIилти цIедеш чедалтули вири. Илала юрт-алавси анхъ биалли, духълумачи хIеруди бузахъути санигIятла хIянчизартас гIибратла хIянчи сабливан, гьалабихьес вирар. Сунени бурни хIясибли, илала ца галгаличир, верхIел журала цIедеш дашули сари. ХIера, илгъуна адам сай нушала МяхIяммадшапигI.
Дила макьалала кIиибил игитлис Мирзабай ХIяжикьурбанов бикIар. Ил акIубси сай Табасаранна районна Тураг бикIуси шилизив. Чула шилизиб школа таманаили, Дербентлизи хIериэс гечиуб. ГIярмиялизи укьес гьалав, поварла курсани хъараахъурли, Дербентлизив, хурегуни далкьарахъули, узули калун. ГIярмицунала ургаб дебали камли къаршибиркуси хIурматла санигIят саби поварла. Ил багьандан бурги Мирзабайлисра итаб бусягIят хIянчи бикибси. МяхIяммадшапигIли бурни хIясибли, дебали бизити хурегунала уста уилри Мирзабай. «Солдатуни дебали разили бири илини дирути хурегуначи», — буриб МяхIяммадшапигIли.
ГIярмиялизиб къуллукъбарили, хъули чарухъунси Мирзабай Дербентла коньяк дируси заводлизив узес вехIихьиб. 31 дус калун илав узули. БусягIят чинавалра узули ахIен. Илала хIябалра рурси Москвализиб хIербирули саби, урши бегIтачил варх — Дербентлизив.
— Мирзабай, хъайчикайили гIергъи, гIярмиялизиб къуллукъбарес вакIибсири, — викIулри МяхIяммадшапигI, юлдашличила дурути даимдарили. — Халаси разидешли бетаурсири нушаб, гIярмиялизи илис рурси акIубли сари или хабар бакIибхIели. Нушани юлдашунас байрам дураберкIира.
«Наб гьанбиркур цагьатIи нушани гIярмиялизиб байрамван дураберкIибси анцIбукь», — хабар даимбариб МяхIяммадшапигIли. Ит замана Горькийла у бихуси автозаводлизив (ГАЗ) узули вири дила унра ва юлдаш МяхIяммад Сулайбанов. Ил нушачи гIяхIладли ваши. Гьачам, вакIили, илини бурибсири, урус хьунул адамличи хъайчикайрулра или. Дирутирив гьатIи нуша илала мекъличи хIедукьес? Мирзабайра нура илала мекъличир абзур бархIи калунтири.
Нушачи хъарсира чебетаахъили бирули, кIелра дус дарх калунра нуша гIярмиялизир. Частьла командиртани нуша дарх хъулира дархьибтири. Мажалисла кьячIикIличи адаибхIели, декIардикиб нушала гьундури. Мирзабай Табасараннизи арякьун, ну – Къяба Даргази…»
Чумал дус дикиб илди гIурра къаршибикайчи. Ахирра Дербентлизиб къаршибикиб. ИлхIели Мирзабай коньяк дируси заводлизив узулри. ВахъхIила юлдашличил къаршиикнила разидешлис Мирзабайли унруби ва юлдашуни сунечи учибяхъиб. ИлхIели тянишиуб МяхIяммадшапигI Мирзабайла хъалибаргличил. ГIур Мирзабай Дибгашира гIяхIладли вякьун. ИлхIейчибад бехIбихьили, ца хъалибаргван, цархIилтала чучи мяштIдухъесли хIербирули саби.
Нуни МяхIяммадшапигIлизи хьарбаира, сен илцадра цIакьти хIушала юлдашдеш или.
— Нушани цали буруси итилли бусягIят иргъулра, — викIар ил, — Иличи че, цалис итилли сеналра ламартдеш хIедирехIе. Нуша ца мухIлиларад гъайдикIутигъунтира. Нушала хъалибаргунира гьалмагъдикиб.
— ХIуша бусягIятра къаршидиркули дургуда?— хьарбиулра нуни.
— Гьаларван Дербентлизир къаршидикира. Гъамли Мирзабай ва илала хьунул Дибгашира лябкьути саби.
Марлира, гIярмиялизир дуцибти гьалмагъдеш дубкIути дуили ахIен.