«Кадизахъурти кьяйдурти лерти сари»

Абакаров Дауд ГIяхI­мадханович акIуб­си сай ­Даха­даев­ла районна, Кубачила ши­ли­зив, 1967 ибил дуслизив. Шко­ла­­ таманбарили гIергъи, ху­до­­жественное учили­ще­лизиб мур­гьи-арцла устала санигIят ка­сиб. ГIур университетлизиб эко­номистла ва юристла са­ни­гIя­туначил вегIиуб. Па­ча­лихъла къул­лукъличив, таможнялизив, Росриестрлизив узули калун. Хъайчикайибси сай, кIел ур­шира рурсира абилкьули сай.

БусягIятла замана гIяхI­баркь­ла “Инсан” фондла исполнительный директорли узули сай.
— Дауд ГIяхIмадханович, секьяйда бехIбихьибсири фонд­лизиб хIела бузери?
— Бурасли, ну иш хIян­чи­ли­чи динна Идарали живарибсири. Чумал дус узули калунра, амма цалра бархIи иша вакIниличи пашманхIейубра.
— ХIела дебали жавабкардешчебси хIянчи саби, илизир сегъунти къияндешуни алкIули дирара?
— ГIе, хIянчи гьамадси ахIен, ил хасси саби, сен­кIун ил адамтачил, илдала зугI­лумачил бархбасунси са­би. Гьарил дугьаизурсиличи ле­хIя­хъес, илдала масъала арзес чев­­къухIели, ну­­шачикIун де­кIар-декIарти адамти башути саби.
— Бурули бирар: гIяхIдеш бир­ни ва кумекла някъ гьабалт­ни дагъистанлантала хIи­­ли­зиб лебси саби или. Ил бархь­сили уб­булхъулив, хIела пик­­рили?
— Гьайгьайрагу, ил бархьси саби, мурталра кумекбарес хIядурти адамти саби нушала. Илди я багьнала дурхъадеш­личи, я къияндешуначи хIер­хIеили, чула шайзибад садакьа барес пикрибаралли, гIям­ру­лизиб ил секIал бетурхахъу. Ил нуни дила хъалибаргла гIиб­­рат­личиблира балуси са­би. Ну дур­хIяхIели, шагьарли­зибси дахъал хъулрачилси юрт­лизир уржили хIердирути 40 хъа­ли­барг лертири. Школа­лизивад ва­кIибхIели, дила бегIти хъулиб хIебиалри, чидил квартирализи ухIнаухъаслира, гьарил хьунул адамли ну хурегли вахи, хIеруди бирусири. Разидеш-пашмандеш барх буртIи, унрубас мурталра унза гьаргли дири. Илди сахаваттири ва секIал ахIер­хIебирутири, ца­ла секIал биалри, леб­тасалра буртIуси­ри. Дигили ва ванадешли ламбикIутири.
— Бузерилизиб бегIлара дебали хIечи асарбарибси анцIбукь сегъунари?
— Нушачи ца хьунул адам дугьаризур, уршилис коляска асахъес или. Сунела асес ахъри аги, ил 200-300 азир къурушлис саби. Илала урши леври 25 дус виубси, вашхIешуси, ДЦП-личил зягIипси. Нуша илдала хъули дакIибхIели, ну мурул адам виасра, биса дурадикиб. Илди биштIаси хъулиб хIербирулри, вазес хIямам аги, нешли ил халаваибси дурхIя, тIаслизи катурли визахъулри.
Ил риштIаси хьунул адамли, ил ахъуцили вихулри. Сарира хIянчила дурарухъес хIерирулри, илди уршила пенсияличибли хIербирулри. Муруй виштIаси илгъунали акIубхIели, илди бархьбатурлири. Илала мурталра урехи леб, сунечил се-биалра бетаалли, уршиличи чили хIеруди бируси или. Нушани илис коляска тIалаббарира, чулахъунас хасбарибси, вашхIешуси адамла къакъла чIалалис гьамадли биахъеси журала. Илала разидешла ахир аги. Нуни илцадра къиянти шуртIразиб хIербирути чебаибти ахIенри. БусягIятра илди нушала хIерудилиуб бихIулра.
— ХIушала хIянчила гIурра­ра се­гъун­ти шалуби лера?
— Мисаллис, илдигъунти къиян­ти гIямрула шуртIрала бегI­­­ти «хIунтIена» зонализи ка­бурхахъути саби. Илкьяй­дали мурул агарти, цунни хIер­би­рути, бахъал дурхI­начилти, зягIипдеш лебти.
ГIур «хьанцIа» зона — къияндеш хIясибли. Хъулрачил ку­мекбарес гIягIнити, хъулри цIа­ли дигубти, дурхъаси операцияличи хъарти. Илдигъун­тас нушани арц дурчути сари. Адамтани дучибти арц илдас дедлугути сари. Хъулри тIашдалтнила хIянчира дурадуркIути сари, стройматериалти дургIели, яра матъал дедили кумекбирути адамтира леб. Шимазибтас илабти шантанира кумекбирули бирар.
«Шиниша» зонализибти цагьачам къияндикили дугьабизурти бирар, заманала къияндешуначи бяхIягибти ва илдигъунти цархIилтира.
«Ну кьайгим» бикIуси программа хIясиблира дузулра. Илизиб кумекбарес дигутани ца яра чумал хъалибарг декIардирути сари ва илдачила къайгъи дакIубируси саби.
— ХIушачи кумекличи или дугьа­бизурли, диргIядиргес кьасбирути бирару?
— Илдигъунтира рах-магли къаршибиркули бирар. Чумал илдигъунти анцIбукь детаур. Ца хьунул адам дугьаризур кумек хIяжатли саби или. Илала пенсияличирси нешра кIел гIулухъа дурхIяра лебри. Нушани илис ургабси алапаличилси хIянчи баргира. Ил кьабулхIерикиб, ну хIушачи хIянчи баргахъес ахIенра ракIибси или. Гьарли-марли кумек хIяжатси илкьяйда викIару гьатIи? Илала хъулибкIун хIерудиличи хъарти зягIипти аги, ва нешлира сари хIянчилархIели дурхIначи хIеруди барес рирулри.
ЦархIил анцIбукь. Чула агри чебаахъес багьандан, урхI­­ла сегъунтилра шуртIри агар­ти хъулри чедаахъибтира биуб.
Нушала инспекторти лебти саби гьар секIал ахтардидирути. Ахтарди дураберкIибхIели, илдала къяна пужбиубсири. Амма илдигъунти адамти камли саби.
Нушачи чула арц хъар­ди­рутаскIун дигули саби илди гьарли-марли мискинтачи ва арцличи хIяжатдеш лебтачи даили. Нушани руководствола гьалаб жавабкардеш дихути ва хIясилти кайути сари.
— ХIушачи дугьабизуртас, хIушани кумекбарес хIедиубти анцIбукьуни дирару?
— Нушани гьарил дугьаизурсилис кумек гIеббаахъес къай­гъибирусигу. Амма цаца­бехIтас гьанбиркули саби нушаб хIукуматли кумекбируси саби ва нушала ахирагарти арц лерти сари или. Юх, илкьяйда ахIен. ХIукуматли нушаб селра лугуси ахIен. Арц де­кIардирути гIядатла адамтани ва бизнесментани сари, ил­дира харжани хIясибли. Дурхъаси операциялис, цIали дигубти хъулрала бегIтас ва цархIилти анцIбукьунас нушани арц гIягIниси кьадарла сари дурчути. Рахли дучибтазибад се-биалра гIелаб калалли, илди кам-гьамти зугIлумала бегIтас, мисаллис 5-10 азирла дарман яра аппарат гIягIнитас дедлугутигу.
Ца къияндикибси мурул адам дугьаизурхIели, илис арц дучили дедибтири. Ил кIинайсра вакIили, гIурра арц тIалабдариб. ИлхIели илизи сунени белкIунси гIярза чебаахъибсири. ЦархIил анцIбукь, рурси зягIипли, операциялис арц хIяжатли сари или ца мурул адам дугьаизур. Нуни илизи аргъахъира, зягIипсила видео касили, чебаахъес гIягIнили биъниличила. Ил кьабулхIейкиб, дила юлдашуни набчибад гьарахъбиркур или. Сен илди юлдашунани харжани чучи чекасили кумекхIебируси гьатIи, фондлизи дугьаизурли хIейгалли? Илдигъунтира суалти алкIули сари. Адамти декIар-декIарти бирули саби.
Илдигъунтазибад нушаб уре­хи хIебиахъес багьандан, нушала кадизахъурти тяхIяр-кьяй­да лерти сари. Кумек хIя­жатли вакIибсини, гIярза бел­кIес гIягIниси саби. Ил сай нушачи дугьаизнила вягIда саби.
— ХIушала сагати проектуначила се бурида?
— Фондла хIерудилиур да­хъал хъалибаргуни лер. Ил­дас хасбарибси поликлиника хIя­жатти ваяхI асили, бузе­саили саби. ЧIянкIли илабси поликлиника багьалис са­би, сенкIун специалистуни­ра гIягI­ниахълумира хасти сар­хIели. Фондла хIеру­ди­лиуб­­тас­цун саби матъал дура­бур­кIу­си.
Гьалаб нушачи дугьабилзути ДЦП-ли зягIипти, дурхIни-къабулданти Дагъистанна дура бурхьутири. Гьанна илдасра хасси отделение абхьили саби. Ил тамай балкьаурли бирар дуцIрумлизиб.
— ХIушала цархIилти филиалти секьяйда дузули?
— Нушала гьарил шагьарлизир ва районнизир филиалти лерти сари. Илданира нушани кьяйда къиянти шуртIрази бикибтас кумек гIеббиахъули саби. Берк-бержла шайчибси кумекбирули, Рабазанна чятирти хIядурдирули, Кьурба диъ буртIули ва цархIилтира далдуцуни дурадуркIути сари.
Гьаннала манзил соцсе­таназир арц дурчнила дахъал къалпла анцIбукьуни диру­хIели, нушачи арц хъардарибти адамтас дигахъули бирар къиянти шуртIрази бикибти адамтачи баэс, илдала яшавла ва гIямрула шуртIри чедаэс. Нушани илдигъунти адамтала адресуни дедлугулира, чула закат, берк-бержла продуктуни яра цархIил журала садакьа чузи бедахъес багьандан.
Ну дебали разилира, динна Идарала бекIдешлиур дузути нушачи, адамтани бирхауди бирхьниличи.
— Жагьилтачи дугьаизурли сегъуна насихIят бурида?
— Нура дудеш ва хала ду­деш сайливан, бегI гьалабси яргализиб, бурес дигулра, бегI­лара дурхъати нушала гIя­датуни хъумхIертахъес. Илди сари: бегIтачи диги, хIурмат, ур­кIецIи. БегIтани нушаб гIяхIси бяркъ гиб. Ну диннизи 30 дусличи гъамлири вакIибси, АлхIямдулиЛлагь, дила гIям­рулизиб дебали гIяхIти адамти къаршибикиб. Ил саб­ри дила дурхIни-гIулухъаби бяркъличи биркахъуси замана, ва иличибли гIяхIлашал дебали халаси асарбариб. Бурес дигулра, хIярам­силизирад гьарахъли дуэная. Цаличи ца дигиличил ва хIурматличил диреная. Лебтасалра арадешра булгулра.