«Дебали давлачерти ва жагати мез»

Ишди бурхIназиб ДГПУ-­лизиб «Дар­ган мез калахъни ва гьа­ладяхI ардукни» бикIуси маж­лис бе­тер­хур. Мажлис бе­тур­хул­ри ил­­дигъунти дал­дуцунас хас­­ба­рибси, жагали балкьа­ахъурси заллизиб. Илар бу­тIа­­кьяндеш дирулри дарган мез­лизиб бузути гIя­лимтани, уни­верситетлизир дурс­ри ка­дир­хьути мугIяллимтани, рес­­публикала центральная биб­лиотекала хIянчизартани, газе­табазиб, журналтазиб, радио­лизиб, телевидениелизиб бу­зути журналистунани, сту­ден­ту­нани. Ил­кьяй­дали илар бу­тIа­­кьяндеш дариб рес­пуб­ли­кала Думала Депутат Нур­бя­хIянд НурбяхIяндовли, ДР-ла мил­латла политикала ди­на­нала къуллукъунала шай­чив­си ми­нистрла за­мес­титель Арсен Мя­хI­­мудовли, ДГПУ-ла ректор На­­риман Асваровли ва цар­хIил­­танира.

Балбуцличир гъай детаур дарган мез ка­лахъ­ни­ли­зир ва илди гьаладяхI да­шахъ­ни­лизир къар­ши­дир­­кути, че­лу­кьути ма­съул­та­чила. Илаб гъай­бу­хъун­та­ни, чула дурхI­на­зи нешла мез да­гьа­хъес бегI­тала хIяракат агара или ба­ла­хъул­ри.
Балбуцличир гъайрухъунси «Та­рихла ва культурала рухI­ла давла» бикIуси жами­гIят­­ла организациялис гьуни чебиа­хъуси Пер­зият Бя­хIян­до­ва­ни даргала мил­латла че­лу­кьу­ти дахъал ма­съулти ар­зес им­кан­­бакIн­и­личила ва гIур­ра арзес чараагартачила бурулри. «Гьан­на­л­а гIер­гъира гьарил гIяхIси иб­си пик­ри гIеббурцис арцла сур­са­туначилра, цархIил шай­чиб ку­мек гIягIнили биалра», — ри­кIулри Перзият Кьур­­ба­нов­­на.
«Халкьлизи чула мез да­гьахъес багьандан хIу­ку­матла политика чараагарли гIягI­ниси саби, Германиялизиб ил суал гьамадли арзиб, нешла мез хIедалуси адам, итав се­гъу­налра хIянчиличи урцули ахIен. Нушачибра илкьяйда биалри, бегIтани дурхIнази чула мез далахъи»,— цIакь­ба­рили буриб дарган-урус сло­варьла автор Хизри Юсуповли.
ДГУ-ла профессор Уз­ли­пат ХIясановани умути дар­гала ли­тературала мезли гъай­ри­кIу­ли, лехIирхъутачи ха­ласи асар­бариб. «Дебали дав­ла­чер­ти, жагати, сегъуна-ди­га­ра пикри аргъахъес вирути мез сари нушала.
Чум­дехI мез да­­гьаллира или­зибад зарал леб­си ахIен. Илди имцIали да­луцад адамла дагьри им­цIа­­­­дирар, гIякьлу бугабирар, халкь­­личил валкайкес бур­си­ви­рар», — рикIулри ил.
Гъай детаур дарган­тани неш­ла мезла газетаби ва жур­­налти къул­бас­хIедир­ни­ли­­чилара. «ХIера иш заллизи ка­биибтазибадра бахъал леб «Лачин» журналлис къул­­бас­хIебарибти.» — бу­риб журналла редактор Да­гъис­тан­на халкьла поэт Аминат ГIяб­дулманаповани. Нушала дурхI­нас дарган мезли дура­бул­хъуси журнал калахъес Ами­натла халаси бажарди леб.
Мез калахънилизиб бируси хIян­чила ца бутIа саби илра.
ДГПУ-ла преподаватель Раисат МуртузагIялиевнани бегI­­лара челукьуси масъала саб­ливан гьанбушиб, бехI­би­­хьудла классунала учи­тель­ти хIядурбируси ва шко­лала гIямруличи ахIе­баиб­ти дурхI­­нас бяркъ бедлугуси фа­куль­те­туназир дарган мезла дурсри дебали кам­дар­ни­ли­чила.
«Удирти классуназиб бу­зути мугIяллимтала ва ясли — анхъаназиб бузути вос­пи­та­тельницабала да­хъал зи­гаръала лер, чули уни­вер­­си­тетлизиб бучIухIели дар­ган мезла багьуди камли ка­­­си­ли биъ­ниличила. Ил­ди би­­кIу­л­и саби, нушани се­кьяй­­­д­а дурхI­­нази нешла мез да­гьа­хъи­­ша, дучIухIели нушази хIе­­­­далахъули биалли. Ил ма­съа­­­ла саби ахъбуцес гIягI­ни­­­­си. Нешла мез далахъути му­­­­­гIял­лимти хIядурбарес ба­гьандан, университетлизир ка­дирхьути дарган мезла дурс­ри имцIадарес чебиркур», — де­ба­ли челукьуси зугIялаван или­чила буриб Раисат Мур­ту­за­гIя­лие­внани.
Нуни биалли, бурес ри­рус, дурала улкала мезван дяр­къурли дагьурти мез, неш­ла мез ахIен. Лебтанилра ба­луси «ВецIну верхIра хIеб­ла ман­зил» бикIуси ки­но­филь­м­лизиб, нушала раз­вед­чи­ца ра­дистка хьунул адам виш­тIа­си алкIухIели, — нешла мез­­ли гъайрикIес рехI­рихьи­ли, немецуни ил урус риъ­ни­ли­чи секьяйда шак­би­­килил че­баахъили саби. ХIера, ил­дигъунти дирути сари нешла мез, бегIла къиянти гIямрула аги-кьяйдализирра вегI хъа­ра­хъес вирути. Халкьла хабурти, назмурти, буралаби нешла мез­ла халаси хазна ахIе­ра­хIебарибти, илди дурхI­на­зи хIе­дагьахъурти не­шани паш­манбирар. Ил­дани чула дурхI­на­ла рухIра, рухI­личил дарх гIямрура мискиндирули са­ри. ДурхIни чули-саби чи са­бил хIебаланбирули са­би. Дарган мез хIедалути дар­ганти, чи саби илди? Уру­су­ни кьалли ахIен.