Ну 1984 ибил дуслизив подкласслизи арякьунсири. Бурасли, ит манзил СССР-ла школабазир вецIал класс дирутири. Цаибил класслизи хIядурирути классунира лертири. Ит бархIи наб ишбархIиван гьанбиркур. Гьанна дурхIни цаибил класслизи аркьухIели, вавнала халубачил, жагати палтар-кьяш чегьурли, чус дигутигъунти папкаби касили, аркьули саби. ИтхIелира бахълизир вавни дурги, дила — аги. Нешли ну рузикьарличил, ил ит манзил вецIъибил класслизи шуррухъунсири, школализи вархьира.
Нешла я дудешла замана аги, илдас чула дурхIя школализи аркьни байрам ахIенри. Рузикьарли школала азбарлизив ну гьарахъли тIашси ца хьунул адамличи, сарира биштIатани алавруцибси, «хIера итичи укьен» рикIули, вархьира. БекI гIяшбуцили, ну урузкIули илала мякьла гъамиубра. Илини ну хIисабварили, чила дурхIя сайри или хьарбаили, лявварили, дурхIнала мякьла тIашватурра. Ил сарри дила цаибси учительница, илхIелира чIянкIли хIябал бархIилис. ХIябал бархIи дикили гIергъи, ну ва дила унра рурси мякьлабси классла учительницани сунечи ардукира. Нуша савли класслизи адацIес тIашлири. Сенрил ну гIелав тIашлири. Мякьлабси унзаларад учительница дурарухъун ва нушалайзи, жав бихагу наб кIел дурхIя, дила биули ахIенну или, дугьаризур. ХIера, гIергъити кIелра арбука или, жаваб чарбатур. Даширая дила ахIерти или, нуша илини сунела класслизи ардукира. Ил сарри дила «кIиибси» цаибси учительница Марзият ТIалхIятовна. Илини сайри ну багьудила дигIяндешуначил тянишварибси. Баркалла биаб сунес.
Бахълис цаибси учительница тамашала багьудила гьуни гьаргбируси, гIилмула дигIяндешуначил дурхIни тянишбируси, жамигIятла гIямруличи хIядурбируси сихIрукья сари. Илизибад дигахъуси саби дурхIяла челябкьла викIаслира хатIахIеркус. Ил багьандан саби ишбархIи бегIти гIяхIси учительница белгирарес ва иличи чула дурхIни бархьес гьуцIлизибти. ИшбархIи замана барсбиубли саби. Гьанна нушала МикIхIила школализиб бахъалгъунти учительти цархIилти саби. Ну учIуси манзилла дебали камли саби. БехIбихьудла классунала учительти биалли, лебилра сагати саби. БусягIят школализир сегъунти-дигара сагадешуни лер. Леб Интернет, лер гаджетуни. Библиотекализи хIешаллира, се-дигара багьес вирули сай. Ил дурхIнас ва учительтас халаси кумек саби. Наб, дурхIни дебали духути ва гьалабяхI арбякьунти саби или гьанбиркули саби. Гьамадли ахIен учительлис илдала тIалабуначи валикес.
Наида ГIябдуллаевна ГIямархIяжиева МикIхIила шила лицейлизир 1998 ибил дусличирадал бехIбихьудла классунала учительницали рузули сари. Илкьяйдали илини бутIакьяндеш дирули сари шила культурала Юртлизир детурхути далдуцуначирра. Амма илала бекIлибиубси ва уркIилис дебали дигуси хIянчи учительницала саби. ЦархIилван биэсра хIебири. Нушала республикализир машгьурси, даргала пагьмучерси поэтесса Умурайбат ХIясановала рурсила рурси сари Наида ГIямархIяжиева. «Ну, риштIали рирухIели, гьар мурталра дила хала дудешличи ва хала нешличи шадир рашира. Илди шилизиб бахъхIила учительти сабри. Наб дигахъира хала нешла назмурти, илини дурути хабурти. Ил манзил дила пикри акIуб илдала гIямрула гьунчирад дила ганз даимбарес ва учительница ретаэс», – бурули сари Наидани.
— Нуни Наида ГIябдуллаевначил ихтилатбарес жявлил пикрибарибсири. ЧIянкIли гьанна имканбакIиб. Дила илизи цаибси суал сабри: «Чи саю ишбархIи учитель, ил мягIнала бухIнабуц?»
— Учитель гьалавра, ишбархIира, бирхауди бирхьулра – жагIялра сунела хIянчи ва дурхIни дигахъуси, санигIятлашалти устадеш лерси, уркIи гьаргси, вархьси адам сай. Учитель лерилра сунела гIямру, цIакь ва багьуди дурхIнас хасдарибси адам сай. Гьарил манзил илини саби нушала жамигIят гьалабяхI башахъуси.
– Нушала адамтас дигахъу СССР-ла ва гьаннала замана цугдурцес. Нушара школализир дучIули калунтири. Илди цугдурцни, дила пикрили, бархьси ахIен. Халаси декIардеш леб дигалли дарс бирнилизиб, дигалли дурхIнани ил гIебиснилизиб. ЖамигIятла гIямрула бекIлидиубти шалубира (ценности) дарсдиубли сари. Сегъуна багьудила жура гIяхIбилзулив хIед? ХIела пикри бурили дигахъира.
– Марлира Советский Союзла багьудила жура дунъяличибра гIяхIси сабри. Иличил жаликIесра хIейрар. Советуна багьудила журала сархибдешлизи халбарес вирар чебяхIси багьуди, сабира ит замана цархIилти улкналайчил цугбуцибхIели, бегIлара гьалабси. Школализиб дурхIначи гужбирули хIебири. Сегъуна-биалра тема багьахъес чумал дарс лугулри. ИшбархIи гьарил тема ца дарсличиб бекIбирес хIяжатли саби ва дурхIнани ил тамай гIебасес бирули ахIен. Биалра ишбархIила багьудила кабиз гIяйиблабарес дигули ахIенра, итхIелила гIяхIси сабри или. ИшбархIи гIилму дебали гьалабяхI арбякьи саби. Гьарил журала, гьарил заманала мурталра лерти сари чула гIяхIтира вайтира шалуби. Гьанна дарс гьар шайчибад хIербарес вирули сай. ДурхIначил социальный шайчиб чIумаси бархбас кабилзахъули саби. ДурхIнала багьуди белгибарес багьандан пикридирули сари жура-журала бархбасуни. Илкьяйдали гIяхIси саби дурала пачалихъунала мезла дурсри бехIбихьудла классуназирад кадирхьни. Илкьяйдали бехIбихьудла классуназиб информатикала дарсра леб. Ил челябкьлализиб дурхIнас халаси кумекли бетарули саби. Иличибли илдас ишбархIила жамигIятла гIямрула дигIяндешуни белгидирес ва илизиб чула мер баргес гьамаддеш алкIули саби.
– Марлира гьарил манзилла сунела гIяхIти шалуби лер. ХIуни буриливан, багьудила сагати тIалабуначибли бучIанталара ургаб декIардеш леб ит манзилличил цугбуцибхIели. Илдани сагаси секIал дебали хъярхъли гIебисули саби. Илдала алкIули сари дахъал суалти, ва илди учительтази хьардаэс гIелумбилзули ахIен. Се барес хIяжатли учительлис?
– Марлира, ишбархIи дарсдиубти жузи, программаби, дарс кабирхьницун ахIенну барсбиубли саби нушала бучIантира ва илдала бегIтира. Учительла гьалаб саби халаси масъала – бучIантас багьуди касахъес лайикьти шуртIри акIахъес, илди чула саби пикрибикIахъес, гьалабяхI башахъес иштяхI дакIубиахъес. Ил багьандан учитель гьар мурталра сунела багьуди чеимцIабирули узес чебиркур. ИшбархIила дурхIнани дунъя цархIил тяхIярли чебиули саби. Ил нуша, учительтанира балулра. Ил нушани илдала суратуназиб, сочинениябазиб, дурути пикрумазиб чебиулра. Илдала рангани дебали дахъал сари. ИшбархIи учительлис бучIахъесцун ахIенну, сайра сунела бучIантазивад «учIес» хIяжатбиркулигу. СенкIун мугIяллим гIилмула ва чеабиуси наслула ургабси бархбас кабилзахъуси гьункья сай. Ил гьар шайчивад валкьаурсили виэс чебиркур.
– Ну учIуси замана школала ва бучIантала бегIтала ургаб дебали чIумаси бархбас лебсири. Социальный пачалихъла бекIлибиубси мурад сабри жамигIятлис ва пачалихълис пайдаласи адам хIядурварес. Ил багьандан учитель бегIтачи вашусири, дурхIяла школала дурарти гIямруличила пикриикIусири. ИшбархIи учительтала бегIтачил бархбас лебу?
– ГIе. БегIти ва учитель дебали дархдасунти цIакьани сари, чулира дурхIя гIямрула бархьси дякьличи вяхIчивирути. БегIтала кумек агарли школали гьарли-марси жамигIятла вакил хIядурварес хIебирар. Хъалибарглизибси гьавлизибад, имцIаливан, дигахъу дурхIяла школализирти гIямру, илала дурхIначил ва учительтачил бархбас. Нуни дила бучIантала бегIтачил гьар мурталра бархбас бузахъулра. Илданира наб халаси кумекбиру.
– ИшбархIила багьудила кабизлизиб хIед сегъуна барсдеш акIахъес дигахъади?
– Бахъалгъунти учительтас бекIлибиубси масъала саби алапала кьадар. Нуни чеимцIабарес рирус – кагъуртала (отчеты) хIянчилизибад учительти акьубатни. СенкIун илди хIянчили халаси замана харжбирули саби. Ил замана дурхIнас хасбарес вири. Дигули ахIенра гьанна дакIубиубси «дистанционное образование» бикIуси сагадеш. Я учительтас, я бегIтас, я дурхIнас ил хIяжатли ахIен. Илини нушала багьудила кьадри дебали гIяшбирахъу. Учительла ва учIанна гьарли-марси бархбас селилра барсхIебиру.
Дебали рархьли рикIули сари Наида ГIябдуллаевна. ДурхIнала учительличил бархбас сегъуналра компьютерли барсхIебиру. Нушала челябкьла мугIяллимтала някъбазиб саби.
Наида ГIямархIяжиевани халаси баркалла балахъули сари сари рузуси коллективла хIянчизартас. Илди мурталра кумекбарес хIядурли саби. Лицейла директор Ислангерей Дибировичлис, завуч УмуряхIям Уцумиевнас, дурсрала дурабси хIянчила завуч Аминат Мирзаевнас, Аминат Мажидовнас ва цархIилти хIянчизартас. Наидани илди лебталалра уми дуриб, амма нуни илди лерилра ишар кадяхъес хIейрус. Дила пикрили, илини набчи гIяйиб хIебиру.
Халаси баркалла хIед, Наида ГIябдуллаевна, набчил барибси ихтилатлис.