ИтхIелла дусмачила гьанбиркахъули

Дила бузерила бе­туц­лизиб бахъал гIяхI­ти адамтачил тя­­нишриэс кьадар­биъ­ни­ли­чи разили рирус. Р.ХIям­за­тов­ла уличилси Мил­латла биб­лио­текала хIянчизар Са­ли­мат ХIяжиевала гIяхI­деш­ли­­чиблира нуни машгьурти дар­­ганти багьурти саби. Ил­да­­зирадли бегI гьалар хIур­хъан Хадижатла у гьан­бу­шес лайикьли саби. Ил гьан­на нуша-ургар агара, амма или­чила дахъал гIяхIти пикруми даимлис дила ур­кIи­лизир калун. Иличи рукьес тяп дила нешличиван ва хала нешличиван уркIи хьул­­би­кIусири.

Илала кагибти адамдешли, халаси гIякьлули, адамтачи дигили ва дахъал че­­рикIла къиликъунани ну тамай гIяшикьрирахъусири. Ил гъайкарикIухIели ну 60-70-ибти дусмас гьаларти манзилтазир рагьаррирусиван билзи, сена­хIен­ну дургъбас гьаларти ва дургъбала дусмазир кадикибти анцIбукьуначила илини чеде­таахъили баянти дурутири. Ит­хIели Дахадаевла районнизив илала мурул КПСС-ла райкомла цаибил сек­ретарь вирусири ва сарира учи­тельницали ру­зу­сири. Ит­хIелла колхозунала хIя­ким­тала, мугIяллимтала, бу­­чIан­талара дархли илини умира фамилиябира дурулри ва илдачила дахъал баянтира гьаладирхьулри. Илала рузи Гебякъизра лергIер гIяхIси ва черетаибси адам сари. Ил дахъал дусмазир биб­лио­те­карь­­ли рузули калунсири. Рай­он­на жамигIятла гIям­ру­лизирра мур­тал­ра жигарла бу­тIакьяндеш ди­­ру­тири. Илала гьан­би­куназирадли га­зета бу­чIантас цацадехIти гьа­ла­дир­­хье­хIе:
«Дила гIямру илцад-декIар разити ахIенри. Дургъби дехI­дихьибти дусмазир 4-5 дус риубси нура гIелар кали, дила неш ребкIибсири. Шантани бу­ру­сири сунела ца левси узи вебкI­ниличила дергълизибад хабар бакIибхIели, ил кахси анцIбукь чекасес хIериубли реб­­кIибсири или. Нуша авал рузи лертири. РиштIасигъуна ну, рузбани къугъали хIер­ка­ра­риб­сири. Амма неш агарриънила кьутIкьудеш халаси­ри, итхIели ну гьачамалра гIям­рулизир разириэсил анцI­букьра ка­хIебиркур или гьанбиркусири.
Ну МяхIячкъалализир интернатлизир ручIусири. Рузби Сергокъалализибри. Дила рузи Хадижатла мурул партияла райкомла секретарь сайри. Рахъ­хIиагарли нура рузини чу­чи аррукира ва районна биб­ли­отекализир рузахъес каратурра.
Комсомолецуни итхIели дебали саберхурти ва гьар мерличиб цаибтили бирутири. Ну чинаралра жигарчерси рирусири ва агитбригадализир мурталра бутIакьяндеш дирес бажардириркусири. Шимазир концертуни чедаахъес дашутири нуша, 15 адам. Илди-ургаб лебтири ВЛКСМ-ла райкомла хIянчизартира.
ИтхIели адамтала телевизорти хIедири. Киноби дархли дирути ахIенри шимазир. Нушани кинобира дарх дихутири халкьлизи чедаахъес.
1954 ибил дуслизиб, Мя­хIяч­къалализибадли нуша­чи 2-3 адам бакIибтири, Моск­ва­­­лизи нушала кружок­ли­­­зибадли чидилти букес лайикьлил чеббикIес или. Мя­­хIяч­къа­лализи илди чеб­би­­кIибти адамти арбукили, илдачил ре­петицияби дура­дер­кIили, бурси­бирутири ва гIур Москва­лизи аркутири. Илдани чеб­би­кIиб­тири СултIанат Кьурбанова, Рашидат Алхасова, Гавгьар ХIя­санова, ну – Гебякъиз ГIя­­лиева.
Ну итхIели комсомолла секретарь сарри ва хъарбаркь та­­­ман­­хIебарес асубируси ахIен­­­­ри. Нуша МяхIяч­къа­ла­ли­­­зир базцадхIи калунтири ре­­петициябачи дашули. Гостини­ца­лизир хIердирутири. Ит­хIе­ли набчил рарх рузусири Ша­гьум Ибрагьимова. Гьанна ил мицIирли агара, хIяб нурли ди­цIаб сунелану. Рахъ гIяхIси адам­ригу ит. Илини дила нешла ва халаси рузила мер буцибсиван бил­зусири. ПасихIти гIякьлула гъай дурутири илини мурталра.
Нушала 53 адамлизибад ца­ла­­бикибси коллективлис «Буй­­накъский» бикIусири. Илаб лебри даргала, кIара­хъа­­­ла, лезгибала, булегила ва цар­­­хIилти миллатунала вакил­ти. Нушачил барх лебри Фа­­зу ГIялиева, Муи ХIясанова, Ма­наша Дибирова. Зумруд ХIя­жиева Дагъистанна культурала министр сарри. Нушаб репетицияби дурадуркIутири Тан­хо Селимович Израиловли ва ТIагьират МяхIяммадовани. Ил­ра дебали гIяхIси рири. Москвализир 15-16 бархIи калунтири. Нушани далай-делхълис цаибил мер буцибсири. Кремльлизиб сабри концерт чеба­ахъибси. ИтхIели Хрущевли нуша жидарибтири бикIули би­ри, Третьяковла галереялизи, зоопарклизи ва музейлизи ду­кибтири. Нуша Ленинна ва Сталинна мавзолейтази дархли дякьунтири. ГIуррара чумал мерличи даибтири, илдала уми гьандиркули ахIен.
Нушаб 300-300 къурушла премиябира ХIурматла Грамотабира гибтири. Нушала концертличи хIербикIути дарганти, хIурхъантира бархли лебли буилри, ва дебали разибиубтири. ИтхIели Москвализиб институтлизиб бу­чIули буилри Кьурбанов ГIи­са Иминович, ГIяликьади Нур­­бяхIяндов, МяхIяммад ХIя­жиев ва цархIилтира. Илда­ни зал бучIахъусири «Да­гъис­тан­ланти, къучакъуни» или ахъли вявбикIули. Ит­хIе­ли­кIун гьаннаван улкала тах шагьарлизи башути бахъал лебти ахIенри. Илди нушаб илцадра разили гьунибаибтири ва нушара илдачи хIил­на­дир­кьутири.
ИтхIели нушала концертла видео сабрил, кино сабрил касиб бикIули лебтири. Телевизорлизибра чебаахъиб бикIули бири, нуни чехIебаира.
Нушани МяхIячкъалализиб чебаахъибси спектакль кIи­найсра кино кьяйда чебаахъибсири. Дахъал суратунира лертири итди дусмазир касибти. Гьанна илдира кали ахIен».
БухъутIкабиубси СССР-ла хIунтIена байрахъли жагаба­рибси грамотализи белкIи саби: «Гьалмагъ ГIялиева Гебя­къиз шабагъатларирули са­ри Москвализиб 1954 ибил дуслизиб бетерхурси лебил Россияла шила художественный смотрлизир жигарла бу­тIа­кьяндеш дарни багьандан».
Илини итхIели чебаахъибси концертла программа барх­ли мяхIкамли би­хIули сари. Концертлизир бутIа­кьян­деш дарибти Союзла рес­публикаби-ургаб Дагъис­танна далай-делхъла устнира лебни дигеси саби. ИлхIелира цаибил мерличи дурабухъунти.
Гебякъизли ва илала гIям­рула марси гьалмагъ Абулкьасум МяхIяммадовли чула дурхI­нас гIяхIси бяркъ бедиб ва гIямрула бягIуси гьунчи ду­раиб. Илди саби шоферла са­ни­гIят чеббикIибси Шамил, бар­кьудила адам РяхIимат, Башир, ГIиса.
Гебякъизла мурул А.Мя­хIям­­­­мадовли (илала ГIиса би­кIуси узи дургъбазив алхунси сай) сунела шаласи дунъя бархь­­­батурти цархIилти узбас ба­гъиш­­­лабарибси назму саби лебси тяхIярли, барсхIебарили бу­чIан­тас гьалабирхьулра:
Сагаси децIла дуги
Абхьиб уркIила унза,
Шишимтала хIаркI нургъба
Игули, бисур гонза.

Зак батулли зубарти
Ванзаличи кадикиб,
АхIар узбала гIямру
ДекIси изай къябаиб.

Тимхъла аги айличи
УркIили шурбалтули,
Чархла гьарил биркIайзи
ДецI саби абацIили.

ЦIябти, декIти гьанкIагар
Дугурби дахъдикIули,
Дусми аркьуцад кьисмат
Дила кьутIкьубикIули.

АхIбалулла бурисил,
Хъумкартурра бареси,
ГъамбикIули хIебиэс
Манзил дунъя батесил.

Дила урехи агу
Батаслира ишбархIи,
Чархла кьаркьайзирти хIи
Чардухъайчи нургъбачи.

Дила халати узби
ХIуша мусна дуцибла,
Дила чархла хIяйрандиш,
Иш дунъяла кьакьадиш.

Гьалжайзи хьурадеба,
Гьангуз ахъли даргаба,
ХIяб шалали баргаба,
Мусара Нуцалханра.

БусягIят Абулкьасумра ну­ша-ургав агара. ДекIар-декIарти хIянчурбачив ламусличил узули, илини шанти-ургаб халаси хIурмат сархибсири.
МалхIямси, дахъал гъай хIейгуси Гебякъизла ва Абулкьасумла дурхIнира чула бегIтиван адаб-хIяяла бегIти саби. Илданира бегIтала дурхъати къиликъуни чула дурхIназира минадирниличи вирхес вирар.