Шантала пахру сайри

Шурмачи хIе­ри­кIу­хIели, илар де­кIар-декIарти къар­­къубала къатани хIя­сиб­­хIе­­дарес хIейрар. Ил­да­зиб бегIлара де­кIар­бул­­хъуси гIяшул къаркъа саби. Ил тамашала лямцI­ли­чил­цун­­ра ахIи, сунезирадли цIа дура­диркниличиблира адам­тани ахъли кьиматлабируси саби. ХIязлис ахIенгу ду­бур­ла залумти нартани гIя­шул­­личил цуг­бурцутира. Даха­даев­ла районна ДугIа­хъар­ла администрациялизи кабур­хуси Сурс­букIла шилизибра ил­дигъунти ха­бар­ла гIяхI­гъубз­ни дурабухъунти саби. Ил­ди­гъунтазибадли бегI гьа­лаб у гьан­бушес вирар Мя­хIям­­мадла Рабазара Аскан­дар­ла ГIяшуралара хIябэсил ур­ши Арсла. Гьарли-марли, ил арс­лангъуна ветарни балули, илала бегIтани илгъуна у бедили биэсра асубирар. Ила­ла кабиз, баркь-бац, хаси­я­ту­ни илцадра умутличил цуг­ду­цес­ти­ри жанивартала пача арс­лан-къап­лай­чил.
ВиштIахIейчивадли Арслан селизивадалра ва чизивадалра уруххIейруси, гьарил баркь-бац хIялалси ва кабизалачебси, чIумаси уркIила урши сайри. Илини сегъуналра балкIдеш пужхIебарили хIебалти, бархьдеш багьандан цIализи тIяхIухъес хIядурли вири. Илцад­ра гьарил секIал хIялай ва ахъси даражаличир диахъес кьаслизивси ил школализи хIешули левай, бархь­дешла дякькад вашусири.
Школализивра ил белчIу­дилизив, бяркъ­лизив ва спортлизив бегI гьалав вирусири. Су­не­чиб дусмала халати бархли или­­чи ункъли лехIбилзутири. Илис дахъал гъай хIейгахъи, ам­ма буруси гьарил дев ка­гибси, къантIси ва мурхьси мягIнала би­ри. Илис адамлизир бегIлара хIейгути къи­ликъунири, усалдеш, кIибяхIяндеш, азгъиндеш, вершадеш,… Халавиуцад цар­хIилтазир илди­гъун­ти бетуцуни хIедиахъесра къайгъилизивсири.
Школала бучIантаницунра ахIи, илала учительтанира халаси хIурмат бирусири илгъуна бегIлара черикIла къиликъунани вегIварибси сайхIели.
ДугIахъарла урга даражала школализив ил ункъли учIусири. Илини гьа­ла-гьала строительный тех­никум чеб­бикIибсири. МяхIяч­къа­лализив учIухIели, илала декIар-де­кIарти миллатунала бахъал юлдашуни лебтири. КIарахъан Арацани илини сунела кIи­лизан узизи халирусири ва мур­талра илди декIарбиркути ахIенри. Дибгашан МяхIяммадли, уркухъан БяхIяммадли, азербайжанлан Исламли, кIарахъан Бек­арслай ва цархIилти юл­дашунани Арслайчила да­хъал хабурти дурули дирар. Илини сунела юлдашуни гьар шайчибадли гIеббурцутири ва илдас къияндикибхIели бегI гьалав дакIуулхъусири. Мас­лигIятбирес ва бархьдешличил жагьилти-ургарти масъулти ирзесра валкьарусири ил. Амма къалмакъарличи аги бетикалри, юлдашунас жан дедесра хIядурси сайри.
Гьачамра чичил саял вя­хIиб­хIели кIи­лисалра хункIи дикибтири или илини масхараличил хабар бурухIели, ну тамашариубли, илизи рикIулра:
— ХIу чедихIейкирив, гьа­тIи, ил къаршикарличивадли? НабкIун гьанбиркусири хIу чIянкIли чедивиркусири или.
— Ну декIарли цархIил­ти­гъуна адам ахIенрав? Се­гъун­ти-дигара анцIбукьуни наб­­­­чилра диуб, илда­ла лугIилизир — хункIи дикибтира. Спортсменти ца­бехI чедибиркути саби, цар­­­хIилти удибиркути саби, — ду­ка­ря­хIиб­сири Арслан. Ила­­­ла юлдашунани биалли бурусири мурталра къалмакъар камдирути ахIенри, амма ил удиикибти анцIбукьуни гьан­хIе­диркур или.
ГIярмиялизиб къуллукъбарили гIергъи юрист ветаэс кьасбариб. Илкьяйдали Ленинградлизибси правовое академиялизи керхурсири. Ил бархьдеш гIямрула бетуцли бетаахъурли рушбатчидешла, такьсирчидешла баркьудлуми ва адамтас бекIмахдулхъути цархIилти бетуцуначи къаршили ургъес кьаслизиври. Сунела бузерилизиб чебяхIси бархьдешла ва хIялалдешла гьуни умутличил ихъусири.
Арсла бегIти ва узи-рузи хIя­лалси бузериличил яшавбирули, адамтас гIяхIдешуни дирули хIербирути саби. Рабазан бу­зерили хъат някъби делкунси, бу­сурман дин умули бузахъуси ва шантасра дурашантасра къалагъуна къакъбяхъли ветаурси адам сайри. Ил илцадра динна умуси гьуникад вашухIели, Че­вяхI­сини илис дурхъаси Кьара-Кьурейшлизиб бебкIа кьадарбарибсири.
ГIяшурара ургубализир ва хъали-цIа­лизир мирхъиван бамс­риагарси бузерилизи ахъи­ли, гIямру деркIибси ду­бурлан хьунул адам сари. Ил­ра динна дурхъаси гьуникадли умутличил гьаларяхI рашуси сари. ИшхIелла заманара 90 дусла дазу ахъили риаллира, Кьуръа жуз гьалмагъбуцили, иличи мур­талра ряхIчикарикили, ручIули рирар.
Узби-рузбазирадли ПатIимат бегIлара халаси сари. Илра нешгъуна бузерилизиб талихI чебиусили ретаур. Ил паргъатли кариили гьачамалра чераэс хIейрар. Сунела узби-рузбира гIямрула бархьси дякьличи кабизахъес бегIтас кумекрикIусири мурталра. СягIидра бегIтиван бузерила зяхIматчи ветаур. Ил гьанна юртани лушан сай. МяхIяммад школализив бегIлара математика ункъли балуси сайливан учительти илизи ил предметла мугIяллим ветаахъес маслигIятбикIутири. СенахIенну сунечиб 3-4 дус халати дурхIнасра хIисабла задачабира мисалтира арзахъес кумекикIести багьудлумачил вегIиублири. Амма илис сенрил юртани лушанна санигIят сабри гIяхIбизурси. Уммукурсумли, Рукьиятли ва Загьидатли бегIтала баркьуди даимбариб ва бузерила зяхIматчиби бетаур.
ВерхIелра узби-руз­ба­зи­вадли мургьила дай буцибси Арслан илкьяйдали хъалибарг­лизивадли бегIлара белчIуди дигусили увухъун. Ил гIевуцес ва илис кумекбикIес къайгъилизиб бирутири узбира рузбира. Мурталра дурала мер-му­саличив ил хIерирухIели, ил тухумтасра шантасра бегIлара дигуси ва хIурматла гIяхIял ветаурсири.
БелчIуди хъараахъурхIели ил чеб­би­кIибси санигIят хIя­сиб­ли ахъти къуллукъуначив узули калун. Сай викIуливан, адамлис гьачамалра вайси селра хIе­бариб. Ил сунела гIямрула марси гьалмагъ ГIяшурачил варх хIерирули ва узули калун­сири Донничибси Ростов шагьар­лизив «по особо важним делам» ибси организацияла на­чаль­никли ва цархIилти гIяд­лу-зе­гъа далтахъути органтазив. Или­чил барх бузути илис компьютерличибра ункъли бузуси бекIла вегI сай бикIутири. Ил­цадра сунела хIянчи ункъли балуси ва гьарил секIал чедетаахъили гьунчидуршуси сайливан, илала халаси хIурматра бирусири лебтанилра. Сай узуси манзиллизиб илини чумлисра кумекра гIеббаахъиб, хас­мушунала кьялшубазибадли гIяйибагарти адамтира берцахъиб. ГIергъити дусмазив адвокатли узусири ил. Амма гьачамалра сегъуна-ди­гара аги-хIяйзиб илини адамли гIяй­иббарести яра чис-биалра вайдеш барибти анцIбукьуни ди­убти ахIен. Ил илцадра чекайзурсири бархьдеш кабилзахъниличи. Арсла урши Артемлира дудешлагъуна дякь чеб­бикIиб. Илра юрист ветаур ва гьанна Донничибси Ростов ша­гьарлизив судьяли узули сай.
Арслайс (паспортлизиб илала у Арсланбег биаллира) мурталра илкьяйда у айхъули бирар адамтани, спорт гIямрула даимси бархкьяли бетаурсири. Ил азадли мушулбашнила ва каратэла абзаначи вашули вири мурталра ва гьаларти мерани сархутири. Амма бархьагардешличил бузути судьябира цархIилти ихтиярла бегIтира чебиухIели, ил гIергъиси замана абзаначи хIевашанвиуб. Амма спорт бархьхIебатур ва мурталра чекайзурли гантелти-гирябази ахъили ва спортзаллизи вашули вири.
Арбякьунси дусла декабрьличив Арслан хабарагарли зягIипикиб ва 10-15 бархIила ухIнав итил дунъяличи арякьун. Тазаси, зантси, араси ва гIямру бегIлара вавалидяхъибси манзиллизив ил илцадра къалабали нушачивадли даимлис арукьниличи сеннира дирхес дирули ахIенра гьаннара. Дус биркули биаллира.
Арслан дила узикьар сай ва илини наб узила мер буцибсири. Ил нушала тухумлацунра ахIи, лебил шанталара къакъбяхъ, хъарихъ ва пахру вирусири. Ил шилизи мурт вакIаллира, шантани мекъ-сяхIбат дирутири. Ил ахъси къуллукъличивси хIяким ва хабарла спортсмен сайливан ахIенрину илала илцад халаси хIурматбируси, ил адамдешли жагаварибси ва ламус-яхIли вицIибхIели сабри.
Дигахъи кьалли илис гьалмагъ-хъи­лан­тала ва тухумти-шантала урга кайили, их­ти­латикIес, масхурта угьес. Гьан­нала гIер­гъи иличил илкьяйдали разили, илала гьай­батси тIамаличи ле­хIирхъули, кадиэс хIе­биркниличи дирхес гьа­мадли ахIен кьалли.
Арслан МяхIяммадов­ли­чила очерк лукIас или чуйнара кьасбарибсири, амма илцадра гьар шайчивадли чеветаибси ва хIялалси адамличила хIяжатсигъуна белкI барес хIериишагу или ручка някълизи касибси ахIенри. Гьаннара илала бузериличила ва гIямруличила чедетаахъибти баянти гьандушес бетхIеур иш биштIаси белкIлизиб. Или­чилакIун абзурли жуз белкIес лайикьли саби. Илдигъунти чебяхIти адамтанира бархьбалтули гIергъи, иш дунъяла кьимат сегъуналра агара или гьанбиркули саби. Илди даимлис мицIирли кахIелни якьинси саби, амма илцад жявли кьисматли илдала гIямру дайдирхънира децIигулигу. Илала къугъаси сипат гьанбикалли, уркIи хIили кIантIбикIусиван билзулигу…
ЧевяхIсила кьадуртачил кьабулдикни ахIенси селра барес кавлули ахIен нушабра.
Узикьарлис назмула ишди тугъира багъишладирулра:
СирхIяла дубуртиван
Аваданси чархла вегI,
Дай хIерила берхIиван
Шалати дяхI-някъла вегI.

ГIяшул бархил шуриван
ЧIумаси уркIила вегI,
Ахъ хIурхъла варачанван
Хъярхъти хIял-хIукмула вегI.

ГIяйибри къугъал сипат
Къаркъау дигIяндарес,
ЛягIлу-якьутла хIулби
ГIянжилизи кIапIдарес.

АхIенрагу рирули
Рирхес хIу агниличи,
ХIерлира гьарахълавад
ГIяхIладли лявкьниличи.

Зак бицIибти урмазиб
Дила зугьра зубари,
ХIерирулра марбарес
ХIу агни дунъяличив.

Анхълизив Гьалжанала
ВелхIаби хIу, ахIерси,
ХIяб нурли дицIаб хIела,
Дила хабарла Арслан.

ПатIимат Кьурбанова