Шурмачи хIерикIухIели, илар декIар-декIарти къаркъубала къатани хIясибхIедарес хIейрар. Илдазиб бегIлара декIарбулхъуси гIяшул къаркъа саби. Ил тамашала лямцIличилцунра ахIи, сунезирадли цIа дурадиркниличиблира адамтани ахъли кьиматлабируси саби. ХIязлис ахIенгу дубурла залумти нартани гIяшулличил цугбурцутира. Дахадаевла районна ДугIахъарла администрациялизи кабурхуси СурсбукIла шилизибра илдигъунти хабарла гIяхIгъубзни дурабухъунти саби. Илдигъунтазибадли бегI гьалаб у гьанбушес вирар МяхIяммадла Рабазара Аскандарла ГIяшуралара хIябэсил урши Арсла. Гьарли-марли, ил арслангъуна ветарни балули, илала бегIтани илгъуна у бедили биэсра асубирар. Илала кабиз, баркь-бац, хасиятуни илцадра умутличил цугдуцестири жанивартала пача арслан-къаплайчил.
ВиштIахIейчивадли Арслан селизивадалра ва чизивадалра уруххIейруси, гьарил баркь-бац хIялалси ва кабизалачебси, чIумаси уркIила урши сайри. Илини сегъуналра балкIдеш пужхIебарили хIебалти, бархьдеш багьандан цIализи тIяхIухъес хIядурли вири. Илцадра гьарил секIал хIялай ва ахъси даражаличир диахъес кьаслизивси ил школализи хIешули левай, бархьдешла дякькад вашусири.
Школализивра ил белчIудилизив, бяркълизив ва спортлизив бегI гьалав вирусири. Сунечиб дусмала халати бархли иличи ункъли лехIбилзутири. Илис дахъал гъай хIейгахъи, амма буруси гьарил дев кагибси, къантIси ва мурхьси мягIнала бири. Илис адамлизир бегIлара хIейгути къиликъунири, усалдеш, кIибяхIяндеш, азгъиндеш, вершадеш,… Халавиуцад цархIилтазир илдигъунти бетуцуни хIедиахъесра къайгъилизивсири.
Школала бучIантаницунра ахIи, илала учительтанира халаси хIурмат бирусири илгъуна бегIлара черикIла къиликъунани вегIварибси сайхIели.
ДугIахъарла урга даражала школализив ил ункъли учIусири. Илини гьала-гьала строительный техникум чеббикIибсири. МяхIячкъалализив учIухIели, илала декIар-декIарти миллатунала бахъал юлдашуни лебтири. КIарахъан Арацани илини сунела кIилизан узизи халирусири ва мурталра илди декIарбиркути ахIенри. Дибгашан МяхIяммадли, уркухъан БяхIяммадли, азербайжанлан Исламли, кIарахъан Бекарслай ва цархIилти юлдашунани Арслайчила дахъал хабурти дурули дирар. Илини сунела юлдашуни гьар шайчибадли гIеббурцутири ва илдас къияндикибхIели бегI гьалав дакIуулхъусири. МаслигIятбирес ва бархьдешличил жагьилти-ургарти масъулти ирзесра валкьарусири ил. Амма къалмакъарличи аги бетикалри, юлдашунас жан дедесра хIядурси сайри.
Гьачамра чичил саял вяхIибхIели кIилисалра хункIи дикибтири или илини масхараличил хабар бурухIели, ну тамашариубли, илизи рикIулра:
— ХIу чедихIейкирив, гьатIи, ил къаршикарличивадли? НабкIун гьанбиркусири хIу чIянкIли чедивиркусири или.
— Ну декIарли цархIилтигъуна адам ахIенрав? Сегъунти-дигара анцIбукьуни набчилра диуб, илдала лугIилизир — хункIи дикибтира. Спортсменти цабехI чедибиркути саби, цархIилти удибиркути саби, — дукаряхIибсири Арслан. Илала юлдашунани биалли бурусири мурталра къалмакъар камдирути ахIенри, амма ил удиикибти анцIбукьуни гьанхIедиркур или.
ГIярмиялизиб къуллукъбарили гIергъи юрист ветаэс кьасбариб. Илкьяйдали Ленинградлизибси правовое академиялизи керхурсири. Ил бархьдеш гIямрула бетуцли бетаахъурли рушбатчидешла, такьсирчидешла баркьудлуми ва адамтас бекIмахдулхъути цархIилти бетуцуначи къаршили ургъес кьаслизиври. Сунела бузерилизиб чебяхIси бархьдешла ва хIялалдешла гьуни умутличил ихъусири.
Арсла бегIти ва узи-рузи хIялалси бузериличил яшавбирули, адамтас гIяхIдешуни дирули хIербирути саби. Рабазан бузерили хъат някъби делкунси, бусурман дин умули бузахъуси ва шантасра дурашантасра къалагъуна къакъбяхъли ветаурси адам сайри. Ил илцадра динна умуси гьуникад вашухIели, ЧевяхIсини илис дурхъаси Кьара-Кьурейшлизиб бебкIа кьадарбарибсири.
ГIяшурара ургубализир ва хъали-цIализир мирхъиван бамсриагарси бузерилизи ахъили, гIямру деркIибси дубурлан хьунул адам сари. Илра динна дурхъаси гьуникадли умутличил гьаларяхI рашуси сари. ИшхIелла заманара 90 дусла дазу ахъили риаллира, Кьуръа жуз гьалмагъбуцили, иличи мурталра ряхIчикарикили, ручIули рирар.
Узби-рузбазирадли ПатIимат бегIлара халаси сари. Илра нешгъуна бузерилизиб талихI чебиусили ретаур. Ил паргъатли кариили гьачамалра чераэс хIейрар. Сунела узби-рузбира гIямрула бархьси дякьличи кабизахъес бегIтас кумекрикIусири мурталра. СягIидра бегIтиван бузерила зяхIматчи ветаур. Ил гьанна юртани лушан сай. МяхIяммад школализив бегIлара математика ункъли балуси сайливан учительти илизи ил предметла мугIяллим ветаахъес маслигIятбикIутири. СенахIенну сунечиб 3-4 дус халати дурхIнасра хIисабла задачабира мисалтира арзахъес кумекикIести багьудлумачил вегIиублири. Амма илис сенрил юртани лушанна санигIят сабри гIяхIбизурси. Уммукурсумли, Рукьиятли ва Загьидатли бегIтала баркьуди даимбариб ва бузерила зяхIматчиби бетаур.
ВерхIелра узби-рузбазивадли мургьила дай буцибси Арслан илкьяйдали хъалибарглизивадли бегIлара белчIуди дигусили увухъун. Ил гIевуцес ва илис кумекбикIес къайгъилизиб бирутири узбира рузбира. Мурталра дурала мер-мусаличив ил хIерирухIели, ил тухумтасра шантасра бегIлара дигуси ва хIурматла гIяхIял ветаурсири.
БелчIуди хъараахъурхIели ил чеббикIибси санигIят хIясибли ахъти къуллукъуначив узули калун. Сай викIуливан, адамлис гьачамалра вайси селра хIебариб. Ил сунела гIямрула марси гьалмагъ ГIяшурачил варх хIерирули ва узули калунсири Донничибси Ростов шагьарлизив «по особо важним делам» ибси организацияла начальникли ва цархIилти гIядлу-зегъа далтахъути органтазив. Иличил барх бузути илис компьютерличибра ункъли бузуси бекIла вегI сай бикIутири. Илцадра сунела хIянчи ункъли балуси ва гьарил секIал чедетаахъили гьунчидуршуси сайливан, илала халаси хIурматра бирусири лебтанилра. Сай узуси манзиллизиб илини чумлисра кумекра гIеббаахъиб, хасмушунала кьялшубазибадли гIяйибагарти адамтира берцахъиб. ГIергъити дусмазив адвокатли узусири ил. Амма гьачамалра сегъуна-дигара аги-хIяйзиб илини адамли гIяйиббарести яра чис-биалра вайдеш барибти анцIбукьуни диубти ахIен. Ил илцадра чекайзурсири бархьдеш кабилзахъниличи. Арсла урши Артемлира дудешлагъуна дякь чеббикIиб. Илра юрист ветаур ва гьанна Донничибси Ростов шагьарлизив судьяли узули сай.
Арслайс (паспортлизиб илала у Арсланбег биаллира) мурталра илкьяйда у айхъули бирар адамтани, спорт гIямрула даимси бархкьяли бетаурсири. Ил азадли мушулбашнила ва каратэла абзаначи вашули вири мурталра ва гьаларти мерани сархутири. Амма бархьагардешличил бузути судьябира цархIилти ихтиярла бегIтира чебиухIели, ил гIергъиси замана абзаначи хIевашанвиуб. Амма спорт бархьхIебатур ва мурталра чекайзурли гантелти-гирябази ахъили ва спортзаллизи вашули вири.
Арбякьунси дусла декабрьличив Арслан хабарагарли зягIипикиб ва 10-15 бархIила ухIнав итил дунъяличи арякьун. Тазаси, зантси, араси ва гIямру бегIлара вавалидяхъибси манзиллизив ил илцадра къалабали нушачивадли даимлис арукьниличи сеннира дирхес дирули ахIенра гьаннара. Дус биркули биаллира.
Арслан дила узикьар сай ва илини наб узила мер буцибсири. Ил нушала тухумлацунра ахIи, лебил шанталара къакъбяхъ, хъарихъ ва пахру вирусири. Ил шилизи мурт вакIаллира, шантани мекъ-сяхIбат дирутири. Ил ахъси къуллукъличивси хIяким ва хабарла спортсмен сайливан ахIенрину илала илцад халаси хIурматбируси, ил адамдешли жагаварибси ва ламус-яхIли вицIибхIели сабри.
Дигахъи кьалли илис гьалмагъ-хъилантала ва тухумти-шантала урга кайили, ихтилатикIес, масхурта угьес. Гьаннала гIергъи иличил илкьяйдали разили, илала гьайбатси тIамаличи лехIирхъули, кадиэс хIебиркниличи дирхес гьамадли ахIен кьалли.
Арслан МяхIяммадовличила очерк лукIас или чуйнара кьасбарибсири, амма илцадра гьар шайчивадли чеветаибси ва хIялалси адамличила хIяжатсигъуна белкI барес хIериишагу или ручка някълизи касибси ахIенри. Гьаннара илала бузериличила ва гIямруличила чедетаахъибти баянти гьандушес бетхIеур иш биштIаси белкIлизиб. ИличилакIун абзурли жуз белкIес лайикьли саби. Илдигъунти чебяхIти адамтанира бархьбалтули гIергъи, иш дунъяла кьимат сегъуналра агара или гьанбиркули саби. Илди даимлис мицIирли кахIелни якьинси саби, амма илцад жявли кьисматли илдала гIямру дайдирхънира децIигулигу. Илала къугъаси сипат гьанбикалли, уркIи хIили кIантIбикIусиван билзулигу…
ЧевяхIсила кьадуртачил кьабулдикни ахIенси селра барес кавлули ахIен нушабра.
Узикьарлис назмула ишди тугъира багъишладирулра:
СирхIяла дубуртиван
Аваданси чархла вегI,
Дай хIерила берхIиван
Шалати дяхI-някъла вегI.
ГIяшул бархил шуриван
ЧIумаси уркIила вегI,
Ахъ хIурхъла варачанван
Хъярхъти хIял-хIукмула вегI.
ГIяйибри къугъал сипат
Къаркъау дигIяндарес,
ЛягIлу-якьутла хIулби
ГIянжилизи кIапIдарес.
АхIенрагу рирули
Рирхес хIу агниличи,
ХIерлира гьарахълавад
ГIяхIладли лявкьниличи.
Зак бицIибти урмазиб
Дила зугьра зубари,
ХIерирулра марбарес
ХIу агни дунъяличив.
Анхълизив Гьалжанала
ВелхIаби хIу, ахIерси,
ХIяб нурли дицIаб хIела,
Дила хабарла Арслан.
ПатIимат Кьурбанова
