ГIяммузган мегьла уста

ГIяммузгантачила Интернетлизир дахъал белкIани лер. Наб бурес дигулра ГIяммузгила шилизив акIубси ва гIяммузгантала хъалибарглизив халакаибси хабарла ярагъла уста ХIяжи Кьурбанкьадиевличила.

Ил, гъал дусцадхIи сунени бузахъуси суратуни кайсанна  хIянчи бархьбатурли, гIяммузгила шандан хIядурбирнила тяхIяр баргес шагьарлизивад сай акIубси, бацIси шилизи хIерэс арякьи уилри…

ГIе, шими-къаралдиби сари Кубачила мякьларти Ширала, ГIяммузгила ва Сулевкентла. БусягIят илди шимазив чилра хIерирули ахIен. Дахадаевла районнизир цархIилти шимира лер къаралдиби детаурти ва детаэс хIядурти. Дебали урухкIулра ну дила дигуси Дибгашира ши-къаралди бетаэсгу викIули. Се бирусив, рахли лебилра дубуртар Дагъистан ца халаси къаралди бетаалли? (Иш  абзац лирикала отступлениелизи халбируси саби).

ГIур ХIяжини, чарухъи шагьарлизи, сунела юртла азбарлаб гIевдухь барили сай ва гIяммузгила шандайзирад ярагъ дирули кали сай. Иличи гьарахъти дурала улкназирад бархли ярагъ дарахъес дахъал хъарбаркьуни дашули сари…

Кавказлизиб гIяммузгила шандан Дамаскла шандайчил цугбурцусири. ГIярбукIла мургьи-арцла ваяхI дирути устнани някьишдарибти гIяммузгила ханжултикIун дунъяличир бегIлара дурхъатази халдирутири, бикIар.

Амма ХIяжи цацун сайри гIяммузгила шандан барес балуси адам. Бурули  бирар, гIямрулизивад арукьес гьалав, устали сунела виштIаси урши Кьурбанкьадизи гIяммузгила шандан бируси тяхIярличила багьахъниличила. Нуни бакьибси саби, 15 дус виубхIели, Кьурбанкьадини гIяммузгила шандайзибад сунела цаибси ханжал барибси саби бикIулира. Илис гIергъи сегъуна биубал илала гIямрула гьуни, левалал дунъяличив цалра гIяммузган шандан барес балуси уста, нуни хIебалас.

Дила иш макьалала игитра гIядатла гIяммузган сай. Илис Лиматулла бикIусири. Нуша биалли ЛигIмат дикIутири. Нуни иличила бегI гьалаб, ну 7-8 дус виубхIели, бакьибси бурги. ИлхIели ил Дахадаевла районна Иракьила шилизив хIерирули вири. Ну акIубси Дибгашила унруби Кьялкнила ва Иракьила шими ца шила Советлизи ва ца колхозлизи кадурхутири. Ил багьандан илдала ургаб гъамси бархбас бирусири.

Кьялкнила шилизив хIерирусири хъярбукан мегьла уста Бурагьим. Нушала колхозла лерилра шила хозяйствола ваяхI илини далдирутири. Илдазирад камтигъунти — Иракьив хIерируси гIяммузган мегьла уста Лиматулланира.

Иракьивси мегьла уста ЛигIматли диштIати дисбира дирули вири. Наб гьанбиркур, диштIати дисбала арани дарахъес, Дибгашила дурхIнани илис гIебшни делгьунти кигьмала ва кьяцнала мукукури  дихули. БиштIатазирад ЛигIматли арц сахIейси, илдани духибти мукукури дисла багьализи халдарили. ЛигIматли бугаси бехI агарси хIябмузан дис сабри бируси. Илала ар нушани сунес дихути мукукуразибад бирусири. Илис чилра «холодное оружие» викIес хIейри, ва ил барили или уста танбихIлаварес вируси ахIенри. Иличил хъулирти ва арагIеб хозяйстволизирти лерилра хIянчи дарес вирусири, амма ил дис хъурсбарес вируси ахIенри. Закон хIебуи, сунела яшавбарес пикрибарибси журала диштIати, кисализир дихес вирути дисби сарри нушаб ЛигIматли дирути. Дебали кьанни аргъира нуни, сен илини ит журала дусби дирутирил. Дебали духуси адам уили сай нушала ЛигIмат!

Гьайгьайрагу, илини колхозла шила хозяйствола гIягIниахълумира атхIебла манзиллис, колхозлизирти хIебла хIянчи дехIдихьайчи, сагадарили далкьарахъутири: кутан, дураз, ваб, къялкъя ва цархIилти. Дирули вири чис-биалра ваяхIра: мирш, кьякь, пич, лутIи-гIябул ва цархIилтира. БиштIатас дисбицун далкьарахъули, илини хъалибарг абикьес хIейри.

Набчил ца кабинетлизи кайили, ЛигIматла рурсила урши Рабадан БяхIяммадов лев. Ил ДГУ-лизив учIулира сай, цазаманализив нушала редакциялизив корреспондентлира узули сай. Сунела хала дудешла биографияличила баянти дурахъес нуни илизи тиладибарибсири. Илини, нешлизи хьардаили, дагьурти баянти сари нуни удир  гьандуршути.

Рабаданов Лиматулла Рабаданович акIубсири 1928 ибил дуслизив Дахадаевла районна ГIяммузгила шилизив. Хъалибарглизиб илди авал дурхIя буили саби. Халаси узи Кьурбан сайри, илис гIергъи – узи Шахмандар, хIябэсил – узи Лиматулла, рузи ПатIимат бегIла риштIасири. ИтхIели цархIилталаван илди гIулухъабала дурхIяхIелла гIямрура къиянти дуили сари. Лебилра илди дявила дурхIни сабри («дети войны»).

1944 ибил дуслизиб чеченти Казахстайзи дугIаибхIели,  кьара-кьурейшланти, сулерканти, гIяммузганти ва цархIилти цацабехIти дагъистанланти ЧИАССР-ла Курчаловский районнизирти чечентала юртанази мерлабарибтири. Илдани илар хIякимтани чучи хъардарибти лерилра хIянчи дирутири. Бурасли, учидяхъили галгубачирти цIедеш, хасти аппаратуначир дерахъубли, бургъантас гIярмиялизи дурхьутири.

Хрущёвла замана дугIаибти чеченти чула мер-мусаличи чарбарибхIели, гIяммузгантасра чула мер-мусаличи чарбухъес имканбакIиб. Амма ГIяммузгила бебкIибси шилизив хIериэс гьамадли ахIенри: юртани гъятIкадиублири.  Бахъалгъунти гIяммузгантани Мамедкъалализиб урдубяхъиб. Амма илдазивад цалилра мегьла устала хIянчи хIебузахъи. Ца-чумал хозяйство Кубачир мерладиуб, итдилти — Каспийск шагьарлизир.

Лиматулла Рабаданов сунела хъалибаргра сайра гьаланачив Иракьила шилизи гечиубсири, гIур – Дибгаликлизи.

Мегьла устас колхозлизир хIянчи камхIедири, колхозли илис барибси хIянчи хIясибли къиянна бурхIни лукIутири. Къиянна бурхIни хIясибли цалабикибси алапа колхозникунас дусла ахирлизиб бедлугусири.

Лиматулла вебкIайчи Дибгаликлизив калун. 2014 ибил дусла майла кIиличив ил ахиратлизи арякьун. Илини кIел рурсира (Хадижат ва Муъминат) ца уршира (МяхIяммадимин) гIелаб батур. Муъминатла урши сай дила валликьяна – нушала газетала корреспондент Рабадан БяхIяммадов.

ХIяжимурад Ражабов