Нуни гьаман чула телефонничибад бекI ахъхIебурцути адамти чебиули вирус. Бахъалгъунти жагьилти адамти саби, яра биштIати, камли ахIен илди-ургаб халатира гьести гIямрула адамтира. Нушани чуйнара дакьибтири, телефоннизи хIерикIули, гьунчивад аркьуси адам машинали, яра поездли вячIи сай ибти багьахънибира. Илдани лихIбачи наушникуни даршили, алав-гьалав кабиркуси бикьули ахIен, я чебиули ахIен. Бахъал биштIати телефоннизиб хIязта биркьули, илаб халаси замана буркIули саби. Гьалаб дурхIни кьакьалабад хъули арбукес вируси ахIенри, хIязта биркьули, ишбархIи илди хъулибад дураэс вирули ахIен, телефонтачи вякькабизурли.
Социальный сетанира гIяхIдешлис дакIудухъунти ахIен. Илдазиб саби чебаахъес, чула гIямруличила се-биалра бурес, «Интернетла гьалмагъуни» баргес умцIлализиб саби жагьилти. Подписчикуни хIяжатли саби илдас. Леб жагьилти илдала кумекличирли арц дучес гъазализибтира. ИлхIелира сегъунтилра адамдешличила, бяркъличила, инсап-хIяяличила гъайикIес хIейрар. «Лайк» сархес багьандан илдани чула жан дицес хIядурли саби викIаллира, хатIахIеркур. ДирххIерулраяв, хIердизирая Интернетлизи.
Интернет адамли пикрибарибси, дебали цIакьси секIал саби. Суал ил пайдалабирнилизиб саби. Илала кумекличибли гIякьлучевси адамли се-дигара барес вируси сай. Хаслира илала кумекличил багьуди касес, хIяжатси багьахъни багьес, вегIла юлдашуначил бархбас бузахъес ва дахъал цархIилтира хIяжатдешуни ахъес. Амма ил бахъли чIянкIли социальный сетаначи хIербикIесцун пайдалабирули саби.
БегIтани чула дурхIнас, хаслира дурхIнала анхълизи башутас, дурхъати телефонти исули сари. Селис? Се дирутив илди? Илдас кнопкабала бегI телефон баибсигу чула бегIтачил бархбас бузахъес багьандан. БегIтани дурхIнас илгъуна телефон асили гIергъи, илизиб илдани се бирулил бекIлил хIеруди бузахъули ахIен. БекIлибиубси — дурхIни бегIтас диргалабулхъули ахIен, хаслира саби телефонтази кабиахъес.
Чедибра буриливан, Интернет пайдалабарили, вегIлис хIяжатси багьахъни, багьуди сархес вирули сай. БелчIудилизибра Интернет дурхIнас кумекли бетарули саби. Ва амма! АнцIбукь дебали усалси даражаличи бетикили саби. ДурхIнани ил белчIудилис пайдалабирули ахIенну, гьатIира диргалабулхъахъули саби. Илди дурсрачи кабиили, видеобачи хIербикIули саби, учительли бурусиличи ва бирусиличи пикри бяхIчииули ахIен.
2023 ибил дусла декабрьла 19-личиб Россияла Президент Владимир Путинни ХIукму кьабулбарибсири дурхIнази дурсрала замана мобильный телефон пайдалахIебирахъес ибси. Ил шайчирти дарсдешуни кадизахъуртири Пачалихъла Думали багьудила хIекьлизибси ХIукмулизи. Телефон пайдалабирес вирар чIянкIли вегIла гIямрулис ва арадешлис урехи лебли биалли, яра дарсличиб ил хIяжатли биалли. Ил хIяжатлил, ахIенал учительли кабилзахъуси саби. Секьяйда бузахъес хIяжатсил ил ХIукму учительтази ва илдала бегIтази белгибарахъес батурли саби. Дус диркули сари ил ХIукму бузесаибхIейчирад. Бузулив гьатIи ил? Нуни бурес хIейрус. Ил шайчиб хIялумцIла дураберкIес хIяжатли саби. Школализиб бузути учительтази хьарбаибхIели, нушани дарсла замана телефон пайдалабирахъес къадагъабирулра или бикIули саби. Амма, хIердизирая Интернетлизи, дурсрачир кайсути сегъунти видеоби лерал илар. Къадагъадарибти телефонтани, илди дурсрачир хIедузахъути диалли, секьяйда кайсутив видеоби?
Европализир ва дахъал цархIилти улкназир белчIудила замана телефонти пайдаладирахъес, яра илди чузир дихахъес къадагъабарили саби. ЦацадехIти улкназир 16 дус биайчи дурхIнас илди дедлугахъесра къадагъабарес дигули саби. Финляндияла школабазирра илди дурсрачир ахIенну, перерывла заманара пайдаладирахъес асубируси ахIен. Илдала гIялимтани кабизахъурли саби, телефонти пайдаладирути дурхIнас лукIес къиянни саби, цацабехIтас бучIесра. Норвегиялизиб дураберкIибси хIялумцIлали телефонти агарли бучIути дурхIнала багьуди къулайбирни, хаслира рурсбала, белчIудиличи пикри имцIабиъни чебаахъиб. Ил багьандан Норвегиялизиб пикрибикIули саби 15 дус биайчи дурхIнас социальный сетанази бухIнабулхъахъес къадагъабарес.
Амма бахъал саби дурхIнас телефонти пайдаладирахъес къадагъа кабизахъниличи къаршитира. Леб илди хIукуматла бухIнабра. Илди бикIули саби дурхIнала ихтиюрти дулъули сари или. Илдала пикрили, телефон духIнала лебдеш саби, ва чилра сунела лебдешлизивад ухъахъес асубируси ахIен. Иличи че дурхIни гъайла азадешлизибад (свобода слова) булхъахъули саби или бикIутира леб.
Ахирлизиб ил шайчибси дила пикриличилара бурес дигулра. Телефон бекIлил къадагъабарес асухIебирар. Амма, дурхIнас ил шайчиб бяркъ бедлугес, илдачи гьуни баргес хIяжатбиркур. Школабазир ил шайчир ихтилатуни дурадуркIес, дурсри кадирхьес гIягIнили сари. Дила пикрили, социальный сетаназир дурхIнас дусми хIясибли хIербикIахъес асубирути секIал гьаладирхьес чебиркур. Интернетлизиб адам хIисаблизи кайсни чIянкIли паспорт хIясиблицун биахъес хIяжатбиркур. Китайлизиб ил агарли Интернетлизив вегIла аккаунт абхьес вируси ахIен. Гьарилла аккаунт «верифицированный» тяхIярла биахъес ва гьарил секIайс адамли жавабкардеш дихес гIягIнили саби. Гъайла азаддеш гIяхIси секIал саби, амма пачалихъ, жамигIят хIукму агарли хIербиэс бируси ахIен. ХIебиалли, хIерирулрив ил жамигIятлизив — бузахъен илала ХIукму. Гьалаб адамти бикIутири: «Гъайлис хIу вегI сайри, ил хIуни бурайчи» яра «гъай чяка ахIен, дурабухъахъадли, ил буцес хIейруд» или. Закон хIякьикьатлизибцун ахIен бузахъес хIяжатси, ил Интернетлизибра биэс хIяжатси саби. ЖагIял кьанни хIебиахъес багьандан, ишбархIи хIеруди биреная хIушала дурхIнани Интернетлизир дуркIути гIямруличи.
Руслан Ражабов