Г1яйша Кьурбанова

(Поэма)

 

«Дургъби» ибси девли чумлара урк1и

Дец1ла ц1али дигуб, марайдиахъуб,

Чумилра хъяшала шалал пикруми,

Ц1уръабиахъубли, х1яйрандиахъуб.

 

Чумилра жагь урши, х1ябри агарли,

Дявила майдайчиб пях1ли беркьахъиб –

Чумра жагьси рузи, х1янбиахъубли,

Заманалис гьалаб бухънабаахъиб.

 

Амма х1ейуб душмай багьадуртазир

Улкаличи диги агардиахъес.

Урухбиахъубли, кьукьмусбикахъес,

Лугърази буйг1ули, мут1иг1бак1ахъес.

 

Ват1айчи дигили чумра инсайзи

Кьуватра керт1ахъиб, умутра бедиб.

Ват1айчи карц1или пергер хьунразир

Адамдешла х1ячми дебшлара дариб.

 

Цаибил бек1

 

Г1янц1си ц1умцун саби больницализиб.

Лех1деш саб чебихьи палатализиб.

Гьар ц1умлис гьаррик1ур ц1уба лагьаван

Зяг1ипти бахъ х1ерси тухтур Саният.

 

Хъип1дешли буцибти дубурлан рурсби

Берх1ила изайчил къагъли бургъули, 

Тухтурла малх1ямти някъбачи х1ерли,

Г1ямруличи карц1ли саб пишбирхъули.

 

Угьх1еэс цулбачи кьац1карилкули,

Разият рахъ г1яшли шивк1иврик1улри:

«Марлира, рубк1усу жагьх1ериубли,

Ц1ализибси Ват1ан ц1умбик1ух1ели?

 

Ах1енгу замана гьачамлис ребк1ес,

Узбази бедибси хъя къянабарес…

Агь, ахъри биалри илди к1ап1буцес,

Чучи чейгул х1ярх1бас гьала каризес…»

 

Дурх1я чат1аливан х1ердиру х1улби,

Ц1ум дурах1ебушес кьярждиру цулби.

Ахъризес, кариэс къайгънариркьули,

Къагъдешлизир г1урра геррулхъан рурси.

 

Аргъайчи рак1алли, г1урра харчрилзан:

«Юх, ах1ен замана гьачамлис ребк1ес,

Г1ямрула мяг1ни-х1ял дагьх1едагьурли,

Берх1ила изайзи жан ардухахъес.

 

Юх, асух1ебирар ну ишар калес,

Рухънариуси неш цункарухъахъес,

Хъябхъяван чейгути х1ярх1убаубти

Узбачи кагъурти х1еделк1и, датес…

 

Сеннира арилзас, аркьяс нешличи:

Илала урк1ила дец1 х1ярх1биахъес,

Сунна уршби гъамли чарбулхъниличи

Сяйти  умутуни сагадиахъес…»

 

Лагьбик1уси чархли, изуси бек1ли

Рурсила аргъала г1урра керасиб,

Узбас гьаларизес гьалакси кьяйда,

Дугьби дарцдиркукъи, гъайрик1есрииб:

 

«Ахъили ах1енра улкала чебла…

Дерцх1едерцахъилра жан цадех1алра…

Дургъбазибти узбас кьац1ра бархьиис…

Илдачи ретиус нура сеннира…»

 

К1иибил бек1

 

Иза кьялшубани раткаибх1ели,  

Дубурлан рурсили х1улби гьаргдариб,

Больницала халал улкьайлизибад

К1ап1рани баршибси зак х1ясиббариб:

 

– Уста-художникли барибсигъуна

Т1абиг1ятла сурат чебиулира!

Нуни булбултала т1ама бикьулра!

Эй, рузби, иргъулрав? Ну миц1ирлира!

 

Нуни аязси зак х1ясиббирулра! 

Дила аргъалара сари чардухъи!

Х1ебиалли рирус нешличи раэс,

Ах1ерти узбачи кагъурта лук1ес!»

 

Шинк1ати г1ягнази бурги дергурли,

Аргъала агарти рурсби лех1лири.

Гьачам ца исбагьис, к1инайс царх1иллис

Кумекличи тухтур дуц1карик1улри.

 

К1ап1разибад гьаршдук1 барибх1еливан,

Кьялубачир чат1ни х1язтадиркьулри.

Чат1нала гьибанди иргъух1еливан,

Илдачи г1яшикьли рурси лех1лири:

 

«Даг ах1енрив гьат1и ну гьаршдук1личир

Манзил хъумуртули, ахъли урцуси?

Агь, сецадла г1ях1сив, чарх арах1ели…

Сенрил нуни гьалаб ил х1ергъибсири…»

 

Рурсилис палата бахъ анц1букьири,

Къанав икъантачи ил гьалаклири,

Хамха жанагарли биъни х1ергъули,

Ахъризес, кариэс къайгънариркьулри:

 

«Ну ишар каласли, узби гушбирар,

Ват1айс ца гьат1ира дец1 имц1абирар,

Набчил барх къанавти дуркъес бак1ибти

Рурсбас кумекбарес имкан х1ебирар».

 

Хамха ц1акьагарли биъни х1ергъули,

Разиятла къайгъни дахъдик1улири,

Дарес г1яг1нитира, х1едарибтира

Х1янчурби аргъайзир жургъдик1улири. 

 

Х1ябъибил бек1

 

Диркьа буц1арлири, дуц1рум лагьлири,

Берх1ила ц1алиуб рурсби бузулри.

Милигкъи, г1яжизкъи, мух1ли беръубкъи,

Душман гъамх1ейахъес кьасли биц1илри.

 

Назикти някъбазир газни ва к1ат1ни,

Бамсри х1ебалули, хъярхъли дузулри.

Беръуб ванзализир мурхьти къанавти

Душман гъамх1ейэсли, духъяндилт1улри.

 

Набтла буругъуни дурцисра или,

Душман Кавказлизи гьалакик1улри.

Гитлерла танкани т1ашдилзахъуси

Къанав – дазу биъни рурсба балулри.

 

Къух1кайзурти къукъри даим изулри,

Дамсурти кьяшмира мегьван дек1лири,

Милиги ва гушдеш гьарахъдирули,

Кирилис жагьилти дубкабурцулри.

 

Дубх1ебуцибтасра кьац1 х1ебиулри,

Хъип1дешли баргибти г1яжизбирулри.

Берх1илабиубти геркабулхъулри,

Аммаки къанавти мурхьдик1улири.

 

Дахъ дек1ти пикруми гьарахъдирули,

Къанавти икъанти балгна биркьулри.

Дургъбала кьияма чучи чейсули,

Бургъанти берцахъес къайгънабиркьулри. 

 

Излума буцибти г1язабтазибри,

Арата илдала газни кайсулри, 

Зяг1иптас кьадинра ибкьли бузули,

Исбагьи рурсбани план бирц1ахъулри.

 

Дургъби х1едиалри, мукъри дарили,

Илдани хъали-ц1а шаддирутири.

Гьар барх1и жагь уршби кабуршух1ели,

Рурсбала урк1базир дардани сарри.

 

Авъибил бек1

 

Булхъуси берх1илис муракьянаби

Дигуси г1ях1яйсван гьунибиулри.

Сагаси барх1или разиси хабар

Лебхниличи бирхес лебтас дигулри.

 

Ирмачил раяни зумадарили,

Дубурланти удес кабизур къяйли. 

Цали итиллизи дурес х1ейрути

Дугьби дурахъули дугал къялкънази.

 

Лебил шила хьунри цалабикибкъи,

Ца шявхьла т1амацун сабри иргъуси,

Бердибси ургуба чедибяхъялри,

Дубурлан чехьерти урк1кабулхъулри. 

 

Бишт1а-халатани сабур барибкъи,

Ях1х1ебариб, марли, мегьла ваях1ли.

Къут1адиуб къялкъни х1ери баайчи,

Лерг1ер дамсуртиван, кьиц1х1едик1ули.

 

Кьац1-шинна биахъес рурсби батурли,

Хьунрани убза-кьякь касиб гьалакли,

Дахъ мут1иг1дак1ибти къавк ваях1личи

Кьут1бик1ескабииб гьести царугли.

 

Х1яна дубурлайчи х1ербизур рурсби:

– Ва Пат1имат-адай, диха нушази,

Х1унира циила ахъагу бамсри,

Нушани итех1е къут1ати къялкъни. 

 

Сирх1ян нешли диг1яй нургъби х1яршдариб,

Дец1 диг1янбирули, гьигь дурабушиб:

– Х1ушазира къялкъни касахъибтала

Аслу-мина дигаб, адмак1аб уршби!

 

Муйлани дирути лерилра х1янчи

Х1ушази дарахъес чебуркъахъибну,

Вава-кьар дигубли, ванза беръубли,

Гашали алхабгу лебил душманти!

 

Дитая, ах1ерти: багьурси сек1ал

Лерил г1ямрулизиб бирар багала.

Касая убза-кьякь, бурсидиира,

Х1елбит1унти шантас кумекбарая!

 

Дахъх1и ках1елесгу жапати дургъби,

Чарбиэсгу узби, удахъес мурби.

Имканбак1ес илдас, душманти бяч1и,

Азадбатес улка х1или биркибси…

 

Изути лигуби х1яршвандарили,

Дец1 агарх1еливан пишра рирхъули,

Убза-кьякь гьадуциб рурсбас илини,

Бедлугули кьяйда дурх1нала дурх1ни:

 

– Х1ярх1убаубтасра ах1ен гьамадли,

Ибкьли дузах1елли, гушх1ейрар кьули.

Нургъбасра дец1лисра ахир лябкьянну,

Ях1барая, рурсби, къиянни хьалли.

 

Янилис г1еларад х1еб дашутину,

Сабурра барая – чарбулхъан адни.

Мукърачи кайэсра манзил бак1есну,

Кайзира х1ушара сагал маргьлизи…

 

Дубурлан чехьерта къялкънира дитиб,

Сагати маргьани чули дех1дихьиб.

Кумекличи х1ерли ках1ебиили,

Авлахъла х1янчурби ибгес кьасбариб.

 

Дургъбала ц1ализи урши укибси,

Диркьала ц1ализи рурси рархьибси,

Гьуйчи х1еррик1уси дубурлан нешла

Т1ама дурабикиб лебг1еб разиси:

 

– Х1ера, ихди нушаб кумекчибира,

Къанавти дуркъубли, ша чарбирули!

«Рурсби-ургар дила лагьа агара…

Нуник1ун лебтачил ил рархьаира…»

 

– Ва дила ах1ерси, г1язизси рурси,

Бурая, шилизи сен х1ерукирал?

Х1уша мякьлар леркъи, реткахъахъирав?

Гьаригу, бурая, чинар ратуррал…

Къанавти икъанти хъябшризурсила

Нешличи хумарли х1ербик1есбииб.

Цала г1ела цали бек1 къух1бурцули,

Ясличибх1еливан симкьбик1есбииб.

 

– Ва Пат1имат-адай, кьакьамарик1уд,

Чумра рурси баргиб «Берх1ила изай».

Х1ела Разиятра къагъриубмадан,

Азарханализи аррухиб Ризвай.

 

– Ил се хабар саби, эй, г1улухъаби?

Ах1енригу нуни рурси рархьибси

Х1ярх1убала уди, дергъла ц1ализи,

Дила ах1ер рурси чина рикибси?

 

– Г1яйибта мариркьуд, Пат1имат-адай,

Х1ераргира Рази зяг1ипти-ургар,

Морглизибти-ургар х1ераргира ил.

Х1ебиалли рурси миц1ирли рургар…

 

Къанавти диркъубмад дехла вагойчи

Кадатурли, нуша дархьира хъули.

Ишбарх1и, я жяг1ял Разира ляркьян.

Кьакьамарик1удну, ях1бара, х1уни.

 

– Юх, х1ерирус нуни ях1барес ишаб.

Х1ераргасли рахли рурси миц1ирли,

Илала бярг1ибси жаназа алра,

Шилизи биахъис сеналра нуни.

 

Урк1кабухъун хапли муракьянаби,

Гамъали калунси дубурланничи.

Берх1ила изайзив мурулра алхи,

Таща рашес жявлил кьадарбиубси.

 

 – Арх1яличи савли бирар башути.

Ишбарх1и кьаннину, ях1бара гъари.

Нушара х1ечил дарх ляркьутирану

Ца г1янруч1 баайчи паргъатли руи.

 

Чилалра насих1ят ах1ен иргъули,

Неш сари Разият раргес гьалакли.

Майдайчи бигьунси, кьарли бугуси

Бухъна урчиличи сар гъамрирули,

 

Х1урхъла ч1ака кьяйда пях1ярра рухъи, 

Мурдарииб хъярхъли ил урчиличи.

Барх1и ихъни сунни х1ебалусиван,

Дурарухъун хапли ил арх1яличи.

 

Чуйнара жагьх1ели биса-дец1личил

Ахъибси хан гьуйчи х1ердариб х1улби.

Игьубси х1ярх1яван саби арцурли

Пат1иматлиубси жагьси тяй-урчи.

 

Х1урхъла шилизирад урхьу дубличи

Караиб дубурлан авал сяг1ятли.

Дехла вагойчирад урях1яхъили,

Рурси дуц1ли сари сунна нешличи.

 

Жаназалра баргес х1ерирус или,

Ташмишдешли урк1и игуси нешла

Рурсиличи рирхес агара ахъри

Миц1ирли х1улбала гьалар ил леркъи.

 

Баз чех1ераибси сунна нешличи

Хъябруцбикиб рурси, ахъли рисули,

Шилизир ратурси неш вокзаллизи

Секьяйда рак1ибсил иргъра х1ергъули.

 

– Марли миц1ирлирив, ва дила рурси?

Дармунти даргибу х1ед тухтуртани?

Дудеш арухибси берх1ила изай

Х1ура архуд или урк1рухъунрагу…

 

– Х1у кьакьамарик1уд, дила г1язиз неш,

Х1у цунни ратурли, ну х1ерубк1усну,

Нушачибра гьанна багьудичебти

Тухтурти гьар барх1и бахъбик1улину.

 

Шуибил бек1

 

Минала г1ях1лачиб дуги берк1или,

Чарбухъун шилизи неш-рурси шадли.

«Ах1ерси улкара, гъагулта закван,

Душманта бархьбатаб!» или булгули.

 

Авлахъличичир х1янчи демжурси манзил

Цадех1 жагь някъбира икьала сари –

Камси разидешра бахълис бут1алли,

Гьарилла урк1ира улкуси саби.

 

Атх1еб миълиубад азадбиубси

Х1ерк1ла агиливан х1урхъ буч1ахъули,

Х1ябкубта буч1ути уршби-рурсбачил

Гьайриуб Разият т1ашдалтес г1ебни.

 

Къиянти диалра авлахъла х1янчи

Тамандирар кункли халкь балгунх1ели,

Кункдирар шантала дард-шишимтира,

Лебтала кьасани цадиубх1ели.

 

Кьар-ургар рурх1ути вавнани кьяйда

Жагьбариб ургуба разити дурх1на.

Илдала х1яз-х1узли ва бузерили

Кункдиахъуб кьяркьти дургъбала дусми.

 

Абзлизи бикили, г1ебни лушути,

Бамсри х1ебалули, дукарбик1ути

Дурх1нази дургъбала дец1 х1ебагьахъес

Пат1имат г1яш-г1яшли рулгули сари:

 

– Арали датарти, дила ах1ерти,

Халатаницада бирулра х1янчи,

Х1уша х1ейадалри, ишдицад мурби

Ибгес дирутирив нуша, гьестани?

 

Х1ялалдиаб х1ушаб, дила г1язизти,

Делкъаба г1ямрули, дард х1ебагьурли.

Х1ушани сарину хумарти бурх1ни,

Дургъбала бяхъяни черардикути.

 

Дурх1нала г1язиздеш нуша, нешанас…

Илдала талих1гу гьарлис г1яг1ниси.

Вег1ла дурх1ни ишцад ах1ерах1ели,

Урх1лати къирбарес сен-сен вируси?

 

Урх1ла ванзаличи гъаргъх1ейрух1ели,

Х1ялалли дузули, х1ердирух1ели,

Се сабабли душмай нушала улка

Гъарали лут1уси, халкь кабуршули?

 

Урх1ла талих1личи кьясбиубтала

Х1ебираргу, марли, ахир хайрила.

Урх1ла давлаличи гъаргъбиубтала

Гъарибли аркьянгу г1ямру лерилра.

 

Х1ебургу душманта я х1урмат-хатир,

Х1ебургу илдани я бирхауди,

Лебил г1ялам халкьла ляг1натла удир,

Дитиб хураниван дурк1угу г1ямру.

 

Арали датарти, сирх1ян чехьерти, 

Дирхена, чераркьян ишди кьияма.

Чиллала миълахъли  буциб вац1ара

Атх1еб миц1ирбирар, х1ячми калалли.

 

Нушала балгундеш – душмайс бяхъ саби.

Нушала бирхауд – гьалабиз саби.

Х1ярх1убаубтачил урк1би далгалли,

Нуша мут1иг1дарес х1ейрар Гитлерли…

 

Урег-ибил бек1

 

– Х1ера, почтальонра иша лявкьули,

Дила къарчигъала кагъар лебхулив? –

Дуц1рухъес гьак1рухъун дубурлан ч1ака,

Бяхъибси арцанван карикиб хирт1ли:

 

– Гьаригу, касая х1ябмуз кагъарра,

Г1ях1 хабурти херал, набзи бурая.

Душманти буц1иван бубшниличила

Лук1ули ах1енал ахъли белч1ена.

 

Почтальон лех1ли сай бек1 г1яшбурцули,

Почта бихул тавра диг1янбирули.

– Г1ях1 хьурабирабну х1ела юртлизи,

Се хабурти хирил бурагу, Г1яли!

 

– Г1ях1 кагъурти хира ишбарх1и нуни.

Лук1ули саб шанта, сагълира или.

Х1ела Мях1яммадла агара кагъар,

Бак1ибх1ели, лявкьяс х1ела юртлизи.

 

– Х1ушаб кумекличи сайра вак1ибси,

Кагъурти дут1или, ну акьух1ели.

– Вайти хабуртачил нушала гьала

Мякьядра, почтальон, тилади саби…

 

Почтальон Г1ялини пургъун бирц1улри,

Заблизи х1ейкахъес мурби дикулри.

Гъабзаван ургъух1и, х1ярх1ба вяхъибси

Унрала кагъарли урк1и игулри:

 

«Секьяйда буруси Пат1иматлизи

Г1ур уршила кагъар лябкьх1якьян или?

Сецадх1и ил хабар диг1янбирули,

Рухъна нешла урк1и паргъатбируси?

 

Диг1янбарес-дек1ар вирусив гъари

Ялкъузкабиубси нешла цун урк1и?

Урши кавшиб ибси хабар аргъалли,

Ях1барес рирару гьат1и илини?

 

Юх, х1ейрус илизи мар бурес нуни,

Ц1уръа дурх1нала дард багьурсилизи.

Чумра г1ях1гъабзала жан ардухибгу,

Х1ярх1уба биц1арти фашистунани.

 

Чумилра нешла хьул бетахъахъибгу,

Саби пях1ли бетахъ, гъармукабани,

Балукъи х1ебирни буцес гъарали,

Ват1айчи чекаиб ках балагьуни!

 

Верх1ъибил бек1

 

Чедибдешла хабар бак1иб шилизи,

Либх1ли дирц1ахъули шантала урк1би,

Дурх1ни кабушибти хала бег1тала

Диц1ахъули лерил духъна бирк1анти.

 

Чедибдешла хабар бак1иб шилизи,

Х1улк1ахъули дурх1ни даршудешличи.

Уршби кабушибти х1ян нешанала

Зер-зердулхъахъули урк1ила гими.

 

Чедибдешла хабар бак1иб шилизи,

Булхъахъули делхъли лебил жагьилти,

Марайбиубтала к1ант1дик1ахъули,

Дард ицутигъунти дуц1арти нургъби.

 

Чедибдешла хабар бак1иб шилизи,

Далайбик1ахъули, миц1ир бургъанти,

 Дергъла юлдашуни кабушниличи

Дугира х1ерира шишимбик1ути.