Дагъистай хасси мер бурцули саби советский манзилла ва Россияла кинематографлизиб. Дубуртала ва урхьула мякьларти жагати тIабигIятла суратуни, фильмабазир бутIакьяндеш дирути мерличибти халкь, аргъ-бархIи – лерилра илдани советский манзиллизиб кьяйдали, гьаннара пергер режиссертала Дагъистан зумали съемкаби дируси майданни бетаахъес иштяхI-гъира алкIахъули сари. Арбякьунси даршдусла 1920-ибти дусмачирад нушачир касибти фильмаби камли ахIен, илдазирад цацадехIти гьарли-марти бестселлерти детаурли сари.
Ишаб цацадехIти фильмабачила бурес дигулра.
«Гъагултани зак бархьбалтули саби» — 1959 ибил дусла цIудара-цIуба советский фильм саби, сабира ГIяхIмадхан Абу-Бакарла сценарий хIясибли касибси. Съемкаби Къуппала шилизир касибтири. Бахъал халкьла бутIакьяндешличилти сценабазиб мерличибти адамтира леб, чулира кьунбазирад жявхIелла палтар дурасили, бузути. Илди-ургар лер къумукълантала гIулухъа поэтесса Шайит-Ханум ГIялишевара.
1930-50-ибти дусмазир дубурла шилизир кадиркути анцIбукьунала мелодрама саби. БухIнабуц: унруби Баширлара Кьасумлара цазаманаличиб дурхIни акIес гIягIнитири. Баширла хIябал рурси леб, ва, эгер хьунуй авъибил рурси раркьалли, ил дугIаэс хъябирули сай. Ханумла (Баширла хьунул) неш Нуржан палчи ГIяйшатлизи кумекбарахъес дугьарилзули сари. Илини биалли, Ханумли рурси раркьалли, дурхIни барсбарахъес маслигIятбирули сари. Илкьяйда бетра бетарули саби: Ханумли рурси риркьули сари, Гьуриатли (Кьасумла хьунул) биалли – урши. ГIяйшатли ва Нуржанни дурхIни барсбирули саби.
«Адам ва ХIява» (1969 ибил дус) – режиссер Алексей Кореневла художественный фильм, сабира ГIяхIмадхан Абу-Бакарла «ДяхIила адамти» бикIуси повестьла хьулчиличиб акIахъубси. Илра Дагъиста дубурла шимазиб касибси саби.
Дигайла анцIбукьунани чилра паргъатли хIелта. ШаригIят хIясибли, хьуна магьар кабушибси муруй ил чаррарес вирар цархIиллис шери рякьи, сагаси муруй рархьратурхIелицун. Парикмахер Адам – пергер адам сай, ил багьандан хIябла цIелдуби дируси Бекирли сунела гьаларла хьунул ХIява илис шери редлугули сари, жяв-жявли сунечи чаррухъахъес кьасличил. Амма я Адам, я ХIява декIарбикес разибиркули ахIен.
«ЧIянкI авлахълизиб цIуба берхIи» (1970 ибил дус) бикIуси фильм касес 2 дус бузутири.
Суховли къачагъунала кьурбанни ветаурси, Сарыкумла гъумлизи укатурси СягIид дурайсули сай.
Съемкаби дирухIели, кьукья масъалаличил бяхIягибтири: хъуцIрумачи бикайчи укатурси гIяртист Спартак Мишулин гъумли супIвирулри. Някълиу дикибти секIултазибад къалабали се-биалра барес чебуркъубсири. Курлизи халаси ящик кабихьили, лутIилизи ута кабизахъурсири. Ящик биалли, бекIлис тIярхъи батурси уркьуйчил кIапIбарибсири. Дубльти кайсуси замана-ургав Спартак Мишулин ящиклизив кавлусири: чятирла кумекличил берхIилизивад дигIянвирусири. ГIяртистла гьанбикуни хIясибли, гьачам илала къянкъла мякьлабад чIичIала хъусли шалгIеббухъунсири, кIинайс валрили илала бекI ганзбирули хIилхIи калунсири.
45 градусла буцIардешри, алавчарли биалли – гъум. Урхьула дубличилси ва набтла чармуначилси бутIа Каспи урхьулизибад гьаралихъли ахIенси мерличиб касибсири.
«Дила риганайлис жавгьар-духури» (1971 ибил дус) – ГIяхIмадхан Абу-Бакарла «Дила Серминазлис жавгьар-духури» бикIуси повестьла хьулчиличиб, дигайла-масхарала бакьалала журализиб касибси советский художественный фильм.
Фильмлис съёмкаби чумал мерличир детурхутири:
Архангельское бикIуси юрт ва ил-алавти мер-муса (усадьба). Фильмла игитлис жавгьар-духури чекайхъуси мягIничебси сцена Архангельское бикIуси халаси юртлизиб (усадьба) касибсири.
«Мосфильм»-ла 3-ибил павильон. Игит хIеррируси кIялгIя, иларти жагати ваяхI ил павильоннизир акIахъубтири.
Лаврушинский бикIуси кьакьурби цаладиркуси мерличибси гIяртистунала Юрт. Чумал сцена илар касибтири.
«ГIяхIгъабза Хочбарличила бакьала» (1975 ибил дус) – Расул ХIямзатовла «Хочбарличила, Гидатль шилизивадси узденничила, Казикумухла ханничила, Хунзахла Нуцалличила ва илала рурси Саадатличила бакьала» бикIуси поэма хIясибли касибси тарихла-дигайла драма.
Поэма кIарахъала гъабзадешчевси уршиличила саби, сайра халкьла азаддеш багьандан ургъуси. Съемкаби дуцIрумла замана Чох шилизир, Гъунибла ва Хотода шимала мер-мусаличибси хIеркIличир 2 дус кайсули калунтири.
Дайхъала хIянчи дарибхIели, илди ахирличи дикахъес багьандан, 500 азир къурушла сурсатуни хIяжатлири. ИтхIели СССР-ла Верховный советла депутатли вируси Расул ХIямзатовла кумекличил илди Госкинолизирад дакIахъес имканбакIибсири.
«Дубурлан хьунул адам» (1977 ибил дус) – Ирина Поплавскаяла советский художественный фильм саби, сабира Расул ХIямзатовла «Дубурлан хьунул адам» бикIуси поэма хьулчили буцили акIахъубси. Ил хасбарибси саби дуркьа гIядатуначи къаршили дурарухъунси, хIейгусилис шери рукьес кьабулхIериркуси дагъистанлан рурсилис. Адамдешла къиликъуни сипатдирули, эскидиубти «дубуртала законти» мискъилладидирули, сценаби кIарахъала шимазир ва МяхIячкъалализир кайсутири.
«ДигIянти белкIани» (1990 ибил дус) – ГIяхIмадхан Абу-Бакарла произведение хIясибли касибси художественный фильм. Илини революцияла ва граждан дергъла замана Дагъистайзир кадиркути анцIбукьуни сипатдирули сари. Илала бекIливиубси игит – гIяхIгъабза ХIясай бархьдеш ва азаддеш багьандан бургъути дубурлантас бекIдеш дирули сай.
Фильмла съемкаби Дагъистайзир, Дербентлизир кайсутири, ил лугIилизир – гьанна Бестужевла-Марлинскийла музей-юрт мерлабиубси юртлизирра.