Арбякьунси дусла ахирлизиб дурабухъунси, нушала машгьурси писатель Ибрагьим Ибрагьимовла сагаси жузли дебали разирарира. Гьар дус сагаси жузличил бучIантачил гьунивиуси дарган писатель левни, нушала миллатла халаси игъбар саби. Дарган мезличил белкIунси сагаси роман дурабухънили, миллатла мез гьаладяхI дашнилис, давлачердикIнилис, илди детахъес хIедирнилис бикьридеш дирули сари.
Цалра писательли уркIила гъираличилцун роман белкIес вируси ахIен. Ил мурхьси гIякьлула, халаси бузерила, шаласи пагьмула, гьанкIагарти дугурбала, хIерила замана бекIлизирти дахъал пикрумала, хьарахъуд саби, илис гьалаб агарси, сагали дакIубиубси тамашала секIал саби.
«Анхальтлизибад гIебагьурси тIама» бикIуси И.Ибрагьимовла сагаси романна 216 бяхI хIябал бархIили делчIунра. Арадеш циила нукьсанбикили, акьули хъулир калунти бурхIназиб, ну сагъриахъес сагаси жузли гIяхIла шайчиб кумекбариб, ручIухIели дила бамсурси бекIли, дигесли бамсриихъулри. Ил дебали кункти, аргъес, делчIес гьамадти дугьбачил белкIунси саби.
Жуз кIел наслула адамтачила саби, немецуначила ва Дагъистайзибти даргантачила, кIишантачила.
Сагаси романнизив Ибрагьим Ибрагьимов «Турцияла заклиувад» арякьи, Европала, Германияла, Россияла ва Дагъиста заклиу чариубли сай. Ил романнизирра гьалар дурадухъунти белкIаназирван адам вирххIеэсти тамашала гьунибаъниби, анцIбукьуни кадиркули сари. 1984 ибил дуслизив КIишала школала жагьси учитель Германиялизи шадибгьуни барахъес урхьули сай. Илав, ЧебяхIси ВатIа дергълис гIегъити дусмазив шилизи чархIейубли Германиялизив калунси сунела шан ухъначил гьунивиули сай. Чидил биалра учIусилис ил гьунибаъни вирххIеэси, гIяжаибси анцIбукь саби или гьанбикес асубирар, амма дирхаирая, романнизирван ахIи, гIямрулизир бахъал адамтачи чевкъути анцIбукьуни гьатIира тамашалати дирар.
Романна цаибил бутIализи каберхурли саби, зягIипли бурушла кайхьунси Шагьсувар ГIябдуллаевла гIямруличила хабар. Илизир гъудурли сари Германиялизи архIяличи дуравхъунси жагьси учительличил детаурти анцIбукьуни.
ЧебяхIси ВатIа дергъ ахирличи биркути бурхIназив немецунала хъалибарг кабушибти, 15 дусалра хIериубси рурсилис гужбарес алавбакIибти, держибтани къагъбарибти нушала гIярмияла, сунечил барх лебти кIел бургъан, кабуршули сай Шагьсуварли. ИлхIели, улкала вершализи халварили, 10 дуслис туснакъварес судли хIукмубирули саби, дявилизив ургъули сархибти лерилра шабагъатунира керасили сайра.
Ил хабар шилизи баибхIели, Шагьсуварла гелешмеш Анисат, дергълизивад чариубси чулахълис шери аркьули сари. Урши вершавиънила хабар бакьибси нешра итил дунъяличи аркьули сари. Ил хабар буруси, камти дугьбачилси Анисатли белкIунси кагъар белчIи гIергъи, шилизив сунечи чилра хIерли хIейъни Шагьсуварли иргъули сай.
ХIера, илкьяйда ахIерси улкалис верша ветаурси, дунъяличив гIур чилра гъамси адам агарси, шел дус туснакълизир деркIибси Шагьсуварличи сунени рерцахъибси немецунала рурси Хильда гьарахъси Сибирлизи – Норильскла туснакълизи ляркьули сари. Дунъяличив хIу ахIенси наб гIур чилра гIягIнили ахIен или балахъули сари илини.
Дунъяличиб гIяхIти адамти камбирули ахIен. Норильскла туснакъла бекI Антон Сергеевичли, чула гIямрулизиб бархьси гьуни баргес умцIути жагьилти гIеббурцули сай. Илини Шагьсуварла чебкадси «Дело» сагали хIербарахъес чедирти органтази документуни дурхьули сай. Шагьсувар биалли, туснакъла библиотекализив узахъес калтули сай. Хильда Норильсклизир рузули, хIеррирули сари, Шагьсувар туснакълизив сай. Туснакъла халал Антон Сергеевичли жумягIлизив гьачам шагьарлизи вашахъес Шагьсуварлис ихтияр бирули сай. Хильдара Шагьсуварра, Антон Сергеевичли гIеббурибси тяхIярли, шагьарлизив малла варгили, магьар дихьахъили хъайчикабирули саби. ГIур илдани ЗАГС барахъес документунира далкьарахъули сари. Норильсклизив илдала урши алкIули сай.
Чедирти органтани, Антон Сергеевичла кумекличил, жагьси хъалибарглис Германиялизи арбукьяхъес ихтияр бирули саби. Илди Хильдала шагьарлизи, Анхальтлизи хIербиэс аркьули саби.
Аркьули сари дахъал дусми. Анхальтлизив ухънаваили, зягIипли бурушлавси Шагьсуварлис вебкIес гьалав чи-биалра Дагъиста адам варгес ва сунела гIямруличила хабар бурес дигули сай. Илала хьунул Хильда СССР-лизибад ГДР-лизи бакIибти туристуни-ургав Дагъиста адам варгес умцIуси замана, романна игитличи къаршириркули сари. Илаб тамашабизесира Дагъистайзивадси урши Шагьсуварла шилизивадси виъни саби.
Цаибил бутIаличибра имцIаливан тамашала саби Дагъистайзивадси жагьси тарихла учительла ва Витенбергла университетла студентка, жагьси поэтесса, Хильдахъа унра, цIуба гъезла регI Матильдалара дигайла хабар. Илди дигайличила, жагьилтала гьарли-марти хIяланачила автор уркIи гьаргли, лерил секIал сунечил детаурхIеливан, учIан вирхесли, лукIули сай.
Илаб камси балагардешра лебри, рурсила чурми гьачам цIуба рангла сарри, гьачам хIунтIена рангла детарулри. Ил камси балагардеш пикрихIебаралли, немецунала миллатла рурсилара, дарган уршилара дигайличила тамашала ва дигеси хабар бетаурли саби. Дахъал балагь-кьадар дяхIяурли, романна бекIливиубси игит мурадличи виули сай ва бучIанти сунела мекъличи жибирули сай.
Нуша гьамадли дирхес дирехIе романна игитли, словарьтала ва жузала кумекличил немецунала мез дяркъниличи, Москвализив лебилра дунъяла жагьти поэтунала ва писательтала гьалав Матильдала поэзия гапбирули гъайухъниличи, иличил рарх Матильда Дагъистайзи, КIишала шилизи ракIниличи, Анхальтла вацIализибси хIеркIла чедибси гумила лац белши, гуми сагабарниличи. Нуша дирхес дирехIе, сенахIенну жузла авторли лерил секIал тяп сунечил детаурхIеливан, чедетаахъили делкIи сай, ва учIухIели гьачамалра илкьяйда биэс хIебирар ибси ташмишдеш алкIули ахIен.
Романнизирти лерилра анцIбукьуни гехIцIали ибти дусмала кIиибил байхъайзир кадиркули сари, белики Ибрагьимла гIергъиси жузлизив Амирбегхъала кьамлизивадси хабарла игит Матильдани Германиялизи арукили увухъес, сенахIенну, гьаннала заманала бахъал адамтас Европализиб хIербиэс дигули саби.
Бахъал дарганти алкIукад поэтунили алкIули саби, даргала поэзияра дебали давлачебси, дахъал ранганарси саби, амма прозализив чеветаили узес багьандан халаси заманара, гъирара, мурхьси гIякьлура гIягIнити сари. УмсхIемсули нушаб делчIахъес сагати, тамашала хабурти, повестуни, гIергъити дусмазир романти лукIуси Ибрагьим Ибрагьмовлис чIумаси арадеш, хъалибаргла балгундеш, гIурра дахъал гьарбизуни, сархибдешуни дулгулра.
Халаси пагьмуличил белкIунси сагаси жуз дурабухъниличил Ибрагьим Ибрагьимов уркIи-уркIилавад мубаракирулра.
Муъминат Хаттаева