Адамдеш ахъли дихули…

Нушала республика халаси-декIар ахIен. Амма ил сунела тарихличил, илаб хIербирули калунти ва бусягIятра хIербирути адамтачил дебали халаси ва давлачебси саби.

Пикридухъенаягу хIуша, ишаб чум миллат хIердирулил, илдала ургар чум лугъат лерал. ГIямрулизир декIар-декIарти анцIбукьуни кадиркути сари, ва бекIлил хIебалехIе секьяйда ил анцIбукьлизир нуша вяшдикIехIел. Амма сегъунти-биалра аги-кьяйдализир адамдеш деткахъахъес асухIебирар. ЖамигIятла арадешла аги дигахъуси саби илизиб хIербирутазибад. Илаб биэс гIягIнили саби гIибратли биубли, мисал чебиахъули, гIякьлу бурули, хIяжатхIели, гьуни чебиахъути адамти. Нуша-алав илдигъунти адамтира лебти саби.

Адам гапварес гьамадси саби, ватIес — гьатIира. ДеркIибти гIямрулис ва дарибти хIянчилис халкьли кьимат кабалтули бирар, хаслира —  ишбархIи нуша-ургаб агартас. Тарихлизиб, шантала уркIбазиб кавлули бирар чIянкIли гIяхIти адамти. Нушала шилизиб илдигъунти дебали бахъал саби. Илдала лугIилизивадси сай Ибрагьим ТIалхIятович ТIалхIятовра. Ишдус ил 100 дус виэс хIяжатсири.

Ибрагьим ТIалхIятов акIубсири Лавашала районна МикIхIила шилизив 1924 ибил дусла ноябрьла 16-личив. Илини белчIунси сабри шила верхIел классла школа, гIур — Дербент шагьарлизибси шила хозяйстволис хасбарибси техникум. СанигIят хIясибли ил вахъхIи хIевзи. 1943 ибил дуслизив ил хIукуматли НКГБ-ла школализи учIахъес Баку шагьарлизи вархьибсири. Илди дебали кахти дусми сарри нушала улкалис. Гъармука фашистунала улкали чябхъин дураберкIилри. Миллионти адамти дявила майдайчибри, гIелабти — чедибдеш сархес багьандан, тыллизиб хIяжатси хIянчи бирули бузулри. Камти ахIенри ил замана нушала улкаличи, халкьличи къаршили кабизурти вайнукьабира. Илди лебтири нушала улкализиб, жамигIятла бухIнаб, ва лебтири душмай дигIянали бурхьутира. ХIера, илдигъунтачи къаршили узусири Ибрагьим ТIалхIятович.

1947 ибил дуслизив ил Дагъистан Республикала пачалихълис урехи хIебирахъуси Министерствола оперуполномоченный сайри. Ил дуслизив ил республикала МГБ-ла старший оперуполномоченный варес гьалавихьибсири. 1949 ибил дуслизив ил сагадан Бакулизи, СССР-ла МГБ-ла офицертала устадеш имцIадируси школализи урхьули сай. 1951 ибил дуслизив Хайдакьла районна МГБ-ла начальник варили калтули сай. Нушала пачалихълизир низам-кьяйда далтахъули, ил кабизла хIячизартани халаси ва асилси хIянчи барибсири. Пикридухъенаягу хIуша, итди замунтазиб, техника агарли, сегъуна-дигара аргълизиб хьурали  башули, бузутири. Гьаннала жагьилтани хIебала севан къиянси манзил сабрил итхIели нушала халкьлис…

Ибрагьим ТIалхIятовли декIар-декIарти къуллукъуначир дахъал хIянчи дарибти сари, илхIелира сай руководитель сайливан. 1953-1955-ибти дусмазив ил учIули калунсири областной партийный школализив. БелчIуди хъараахъурли гIергъи, ил КПСС-ла партияла шайчибси хIянчи хIядурбируси ва дурабуркIуси отделла инструктор ветарули сай. Камси заманала духIнар иличи МяхIячкъала шагьарла КПСС-ла административно-финансовый отделла заведующийла хIянчи хъардикиб. Илав Ибрагьим ТIялхIятович 1958 ибил дусличи бикайчи узули калунсири. Илала гIергъи, сагадан сунела гьалабла хIянчиличи шурулхъули сай ва, инструктор кьяйдали, республикала районтала дахъал отделтачи хIеруди бузахъусири ва илдас хIяжатси кумекбирусири. Партияла шайчирти хIянчи Ибрагьим ТIалхIятовли жавабкардешличил ва чедетаахъили дирутири.

ХIейгеси биалра, ишбархIи нушала жамигIят ва адамти дебали барсбиубли саби. Бахъал саби халаси къуллукъличи кайибси хIякимла ва давлачебтала гьалар ялавкардеш дакIудирути адамти. ГьатIира камли саби илдази бархьдеш бурес бирути, чула пикри кабизахъес бузути. Ибрагьим ТIалхIятовичли цацабехIти хIякимти балтIутири, чулира хIянчиличибли халкьлис ва пачалихълис заралбирути. Илини чебиахъусири балкIли дурабуркIуси баркьуди. Бархьдеш дигуси ил мурталра гьар секIайчи чекайзурси вири.

1955 ибил дуслизир нушала улкализир целинала ванзурби дегIес ибти хIянчи дехIдихьибтири. Илгъуна ХIукму дурасибсири КПСС-ла ЦК-ла Пленумли. 13 миллион гектар ванзала бацес пикрибарибсири. ВецIани азирти адамти, пачалихъла жи бетурхахъули, сагати мераначи бузес дурабухъунтири. Илдала ургав левсири Ибрагьим ТIалхIятовра. 1962 ибил дуслизив ил Кокчетавская областьлизибси «Правда» бикIуси совхозла парткомла секретарьли кIел дус узули калунсири.

Республикализи чарухъунхIели, Ибрагьим ТIалхIятовичли «Дагэлектромаш» заводла, «Стройиндустрия» бикIуси Дагобъединениела партийный организациябас бекIдеш дариб. 1967-1973-ибти дусмазиб илини «Вторчермерт» бикIуси Дагъистан Республикала управлениелис бекIдеш дарибтири.

И.ТIалхIятов 1973 ибил дусла февральла 9-личив Дагъистан Республикала гьундури дируси ва илдачи хIеруди бируси управлениела начальникли калтули сай. Ил хIянчиличив ил пенсияличи дуравхъайчи узули калунсири. Илала сипталичил ва къайгъиличил нушала республикализир азирти километртала бухъяндешличилти гьундури дарибтири, хаслира — дубуртала мер-мусаличир, гьалар илди бекIлил агарти мераначир. Илини гьундури дирнила кьялилизи мерличиб хIербирути адамтира битIикIутири. Сунени бекIдеш дируси замана, управлениелизи сагаси хIяжатси техника тIалаббирусири. Някъла хIянчи камдарес багьандан, халаси къайгъи дакIубирусири.

1991 ибил дуслизиб СССР-ла улка тIутIубарибсири. Ил манзил Россиялизиб коммунистунала партия къадагъабарес ибти гъай ахъдуцибтири. Ибрагьим ТIалхIятовли халаси къайгъи дакIубарибсири ил хIебарахъес. Республикализиб партияла бузери даимбарнилисра ил сиптакарсили ветаурсири.

Пачалихъли чуйнара И.ТIалхIятов ордентачил, медальтачил шабагъатлаварибсири. Ил Дагъистан Республикала «Урибси хъулри лушан» сайри. Дявила ветеран, духIнарти къуллукъунала органтала хIянчизар, декIар-декIарти организациябала ва учреждениебала руководитель, декIар-декIарти собраниебала депутат гьарра шайчивад сунела гъамтас, тяништас, шантас ва республикалис гIяхIси гIибратри. Дебали гIяхIси саби нуша-ургаб илгъунти адамти лебни ва илдала шаласи сипат нушала уркIбазиб даимлис кавлан.

Руслан Ражабов