Сакинат: хатIабала махра — сархибдешунала дехра

Шила библиотекала хужаим Рази Су­лайбановази тилади­ба­риб­сири:
— Библиотекала фонд чебицIахъес районна урдали­зи­рад жузи дурхьули дирар. Демократияла дягIли ил гIяхI­дешра хIяршхIебарили биалли, дакIибхIели илдачил тянишвараба.

Тиладилис марли калес къайгъилизир рирар Разира. Баркаллала хIулбачил хIерикIули вирус нура. Чи сей­кIалра, газета, жуз, журнал агарли, халкьсун гьанкI башули ахIен. ЦацабехIтала илди агарлира гIямал бетарули бургар. «Нуни илди Интер­нетлизирад дучIули вирус», — бикIутира къаршибикиб. Дила бекIлизи хьурабирули ахIен, сен-сен абзур газетала макьалабира «А»-личирад «Я»-личи бикайчи абзур жузра Интернетлизи кадурцутил. Биаб саби бегIлара биштIаси. Гьаларра дучIули вираси, ил хасият гьаннара уббяхъес вирули ахIенра. Белики, лутIи-хьул­чидан телефонтала тIимир-химир хIедяркънира бургар. БалтехIе илдира чула мерличиб паргъатли. БикIуливан, чула бунагьуни нуни гIелахIейхъис, дила чучи кусхIе­дирис. Гьарил мехIур сунеласун вирар гIякьлулизивад улхъуси. Ил изалара сунес дигни хIясибли къаршиби­кибси хIебургар.
Ца бархIи Разини Муъминат Хаттаеввала «Сакинат» бикIуси жуз хиб. Дарган мезличил дурабухъунси гьалаб белчIунсири.
Ил жуз-повесть урус мезличира шурбалтули саби ибси хабарлара аргъибсири. ХIера, ил дила някълизиб. Кьяр­букIмахьила ужагъ бетаурлира багъдагъ, ил махьила авидлаб абалкун нурла чирагъ: занкъарайван зайбикIул тIамала вегI Алжанбек, тухтур-писатель-поэт СягIид­хъала МяхIяммад, «ГIяжаибси азбука» гьалабихьибси ГIяйша, «Сакинат» жузла автор Хаттахъалла Муъминат — давлачеббиаб кьисмат. ХIябалцад шила мактаб, Муъминат, чедаэс чис биркуси илдала хазна бургьаб — аргъа нуни буруси. Гергав — РабазанхIяжи — ил дарган мезла бажи, Кубачив — Къунакъ Мурад (илдала жинсличи чебасунси у саби: Къунакъ Юсуп, Къунакъ Мажид) — кукай арякьунси катI. КьярбукIмахьила гъубзни — илдира балас нуни: ХIябибуллала Кьади, ГIялихъалла Рабазан ва Хаттала Аскандар — вайси мабиаб кьадар. «Сакинат» жузла гIилму кIина чедидяхъира — дарган ва урус мезли. Повестьличила хIукму гьачам-гьатIи лушулра. Чи сарира Сакинат? Сен-сен белшира кьисмат? ХIейасра кунгла гIялим, сайра дагла мугIяллим — Сакинатла дагьрилис кабалтас хIябла кьимат.
Художествола сипат (образ) акIахъес хьулчили ветаурси, гьарли-марли левси адам виэс гIягIнили сай. Урус мезли илгъуналис прототип бикIар.
Сакинатлис прототипли риэси хьунул адам Муъминатла пикрилизирра риэс гIягI­нили сари. Гьарахъ-гьарахъси шакдеш ди­лара бургар. Ил дигIяндеш набзиб балтас.
ГIядатла дубурлан рурси. Ши, бегIти, шанти, дузахъути гIядатуни, жузи… Гьамадли ахIенри гьалаб гIядатунала кьялшубазирад рердес хьунул адамлис. БусягIятра гьамадли хIейкIус, амма гьалабван къиянни ахIен. Чебаэсли саби Сакинатлара жузачи иштяхI, амма илдазибад баарицад багьуди касес, гIямрулизиб ил багьуди пайдалабарес бажардириркули ахIен.
Гьамадлирив гьатIи Сакинатлис гьалаб акIубти урусла ва миллатла литературилизибти игитунас? Дила пикрили, Сакинатли Островскийла «Гроза» белчIи хIерургар, белчIи риалра, чедихIяртли. ДугIли ахIенгу Катеринас Белинский «Луч света в тем­ном царстве» викIуси. Яра кайсехIе даргала драматург Рабадан Нуровла кIел пьеса: «Зулму», «Пужиуб Шайх». ГIяйшат гIядатла кьялшубазирад уррухъун. Ил даражаличир сари Сакинатра. «Пужиуб Шайх» пьесала игит Аминат биалли гIяхIцадла гьаларяхI аррякьун. БегIтала арилиур Сакинат ГIялис шери аррякьун. Шагьарлизив учIуси илала хьунулра уршира уббухъун. «Пужиуб Шайх» пьесала игит Аминат, ухънакаибси адамлис шери редлугухIели, дигIяй дис барх касиб.
— Гъамиадли, бебкIа бургид, — сабри тIалаб.
ТIама-гьамаличил Шайх гьавухъун. Гьайгьай, ил жузла игит сари. Сакинат — декIар чи сари? Ил ца хатIа Сакинатла. Сакинат зама­налис шагьарлан ретарули сари. Ленинна у бихуси шагь­ар. Мединститут. Сагати юлдашуни. Жагаси секIайчи хIердикIути хIулби дахъал дирар. Жагадешли саби Римра мутIигIбакIахъибси. Барх бу­чIутала ургаб Сакинатла хIурматра лебри.
Гуржи Зураб, кабардалан ТовсултIан, минала Кавказла хIурмат ахъбурцули, Сакинатла хIурмат булъуси ахъа­лли, жан булан дедес хIядурли саби. Ил миллатуни-ургабси бархбас чIумабикIахънилис наслуличибад-наслу­личи башуси лишан саби. Казах Нургали ва Малика Саки­натла къакъбяхъуни саби. Нургалила ва Маликала гIяхI­дешличибли Сагал дусла шадлихъличи рукьес биркули саби Сакинатлисра. Илаб камси заманалис лехIдеш че­бихьун. «Двое танцуют дагестанский танец», — чехиб тIама.
ЧIакали дуклумиван някъби дулхъахъули, вагьарирули сай кIарахъан Расул. Се делхъ дирути хьунул адам рарх­ хIерулхъули гIергъи. Някъбала лишантачил жирариб Саки­нат­ра, барх булхъули ряхIятли, бучIескабииб залра. ХIера, иличибадли гьунибаиб кIел жагьил, гIур… гIур… пикрилра хIебухъи, бурушлаб гIяхIли кIантIил. АкIуб илдала ургав гIямру къантIил уршира, черсаргъиб гьанкIлизирад шилизирси хьунулра. Ялгъансили увухъун сагал мурул Расулра. Бехъуб хъали сагадан, бекI къухIли рашар дарган.
УрхIла анцIкьи — децIличиб вегIла талихI лушути, иш ванзала къакъличиб илди сабив духути?? Ягь!! ХIера, ил сагал хатIа, цаибсила бутIа, чинаб бургуси кIалтIа, дурчес «зукьити» хъалта.
Тухтур Гиппократла хъялис марсили виэс чебси саби. Ил гIяхIил аргъили сари Сакинатлира. ЗягIипсиличи гьуцIли сари, изала хIярхIбиахъес гъирали рицIили сари, замана агара или, гIела хихрирули ахIен. Чуй­­нара хьуралира унра шимазибадти зягIиптачира раиб ил хIурмат-кьимат им­цIа­дикIесдииб.
ГIямру ца мерличир тIашли дуути ахIен. Хъали-цIара гьарилла диэс гIягIнити сари. ГIяхIдешличи хьуликIар, амма гьатIира вайсиличи къаршииркъулира вирар. Илдира гIямру диэс? Тамашала анцIбукь ахIену — хIябэсти дигайра хъайчикайибсиличи, кулпет лебсиличи диалли дихьибти. ИлкIун бунагьла баркьуди саби. ТIабигIят­ли­ра уркIи разибиэси гIеб­бурули хIебиэсгу викIулра. «Над горами заклу­бились темные тучи, солнце спрята­лось, и с заснеженных вершин подул холодный ветер».
ВиштIаси ургав левли, мурул-хьунул декIарбик­нили­чиб гIядабси секIал хIебалас. БегIти мицIирли ятимдеш дакIудулхъули ахIенара акIубсила жайчи. ХIябилра дахъал къаршидиркулигу илдигъунти хъалибар­гуни ишбархIира. Саламра Сакинатра разили саб ишбар­хIи, кьисмат пишбехъесара кIапIхIели чедиб берхIи.
Сен-биалра, «ребенок в животе шевельнулся, словно соглашаясь с ней». Иличибли повестьра ахирличи бир­кули саби. Калунси — гIяхIсиличи хьулдикIницун саби.