ДурхIнала бяркъличи чардулхъули…

ИшбархIи чина хIеръалра, дурхI­нас бяркъ бедлуг­ни­личила на­си­хIятунани гIеб­бу­гьути адамти чебаэс вирар. ЦабехI­та­ла гъай хIясибли, дурхIнала шайчив дебали тIалабкарсили виэс чебиркур, цархIилти биалли, биштIатази чус дигуси барахъес ихтияр бедлугуси саби или кабизурли саби. Илгъуна агилизиб чидил шали бархьсил аргъесра бегIтас къиянбулхъули бирар, ил сабабли ташмишдешлизира биркни тамаша ахIен. ГIядатла ахIенси багьудила Инс­титутла (INO) директор Дима Зи­церла гъай хIясибли биалли, сунени дурхI­ни сегъуналра тяхIярли руркъули ахIен…
Иш макьалализибра баягъи педагогли дурхIни руркънила шайчир пайдалади­рути бекIлидиубти бяхI­чи­би­зуначила бурули сай. Илала пикри хIясибли, дурхIни гIям­руличи хIядурбирес гIягI­ни­деш агара, илди руркъес ва чула шайчир имцIали диги чедиахъес гIягIнити сари. Дигили дурхIни букьбулъути ахIен.

ГIяхIти бегIтала къиликъуни
«Нуни дурхIни руркъули ахIенра. Нуни хIебяркъяслира илди хала­баибхIели гIяхIти адамти бетарули саби», — викIули сай Зицер. Педагогла пикрили, «бяркъ» ибси дев дебали кьяркьси ва чурхси саби. Илини иргъуливан, бяркъ бедлугусини бархьаначи секьяйдали биэс гIягIнисил балуси сай, амма ил вегIли вегI виргIяиргни саби. ХIуни виштIасиличи хIела баркьудиличил асар барес вирулри, амма мурталра илала дунъялизи ухIнаулхъес ва илаб секьяйдали биэс гIягIнисил гIеббурес асубируси ахIен.
Мисаллис, палтарличила гъайди­кIа­­хIелли, эгер бегIтани мурталра чула дур­хIя­лизи се чегьес гIягIнисил гIеббурули биалли, ил шайчиб илала гьачамалра сай-вегIси пикри ахIекIес асубирар. Илкьяй­дали саби бяркъличилра: дурхIнани хIу­ни челгьути палтар, хIу секьяйдали гъай­ви­кIулрил, хIед се дигулрил чедиути сари. Ил тя­хIярли хIуни хIела варкьибсиличи халаси асар бирулри, хIед дигуси тяхIяр­личил­ван ахIи.

Иличил гъайикIес бурсивии
Лебтанилра хIясиббарибси бургар­ иш­гъуна анцIбукь, хIуша телевизор­ли­чи хIер­дикIухIели, яра жуз бучIу­хIе­ли, виш­тIа­си хIу­ша-алав лукьули вирар. Ил­хIели се бирулрая хIу­ша­ни? ГIядат­ли­биуб­ливан, «Укьен, се-биалра бара», «Дир­га­ла­майкIуд» ибти дугьби дурули дирехIе. Илди хIушазирад хапли, илдала черкад хIуша пикрира хIедухъи лерай, дурадулхъули дирар, амма илдигъунта угьес асубируси ахIен. Илдигъунти гъайли хIушала виштIасилизиб сай левси тяхIярли чеваэс хIейг­ниличила пикри акIес асу­бирар. ГIурхIели виштIаси хIушала мякьлавад гьавяхъесила мерлар, пикридухъес чебиркур. БегIти чула дурхIначил чекабизурли, гьарил дев пикрибирули, гъайбикIес гIягI­ни­ти саби. Бархьси бяркъла хьулчира илизиб саби.

ДурхIя танбихIлавирес асухIебирар
ВиштIаси танбихI­лавир­нила мягIна селизиб саби? Бархьаначи буралли, халасили виштIаси танбихIлавирнила сабаб, дурхIяли сунес дигуси тяхIярли се-биалра хIе­бар­ни­лизиб, яра илала вя­шатIала гIяхIделзнилизиб саби. Тан­бихI­лаварни – ил виштIаси увяхI­варни ибси саби. Эгер хIу пикриухъадли, ил тя­хIяр хIу­шала бархбасуназиб тIякь да­­кIу­булхъахъуси гьуни саби. ВиштIаси танбихI­лавир­ни­личил хIуни илис хIела гьаларла танбихIу­ни багьандан чеббир­цIу­сигъунари.
«ТанбихIли бегIтала ва дурхIнала ургарти бархбасуни делхъахъути сари, хIушала дурхIя вархьли саял, ахIенал хIерхIеили. СенахIенну биштIати 7 дус биайчи, илдала хIерлизиб бегIти гьачамалра хатIахIебиркути саби, 7 дус биубли гIергъи биалли, дурхIнани бег­I­тала баркьудлумазир бар­хь­а­­гардешуни чедиэс бехI­бир­хьули саби. Гьайгьайрагу, иличирли илдазир гьими-кьясра алкIес дехIдирхьур», — викIули сай педагог.

ВиштIасилизибад чевверхни тиладибиреная
Швецияла закон хIя­сиб­ли, биш­тIа­тас бяхъибси, чи виалра, ил валтуси ахIен.
БиштIатани уркIилизиб гьими бихIуси ахIен, илдиван гьамадли хIушачивад чевурхусира левси ахIен. Ил багьандан виштIасила гьалаб хIушала гIяйиб лебли биалли, илизибад чевверхни тиладибарес гIелуммадилзадая. Халатас гIякьлучебти саби или гьанбиркули, чула хатIа мархIебирули бирар. Амма вегIла хатIаби мардирес гIягI­нити сари, сенахIенну хIушачи хIе­рикIули виштIасира илди мардирес бурсиви­руси сай. ХIу вархьагарли виъни аргъибхIели, виштIасилизи ил хIечивад чевверхахъес тиладибиреная. Иличивли хIура гIяхIла шайчи варсирулри, виш­тIасилисра гIяхIси мисал чебиахъулри.
ВиштIаси гIямруличи хIядурвирни бегIтала хатIала баркьуди саби. Мурталра нуша дикIули дирехIе, нуша халадаибхIели, гIямру дехI­дирхьути сари или. ИлкIун бархьси ахIен, гIямру виштIаси акIубхIейчирад дехIдирхьути сари ва илкьяйдали даимдирути сари. ВиштIаси сегъунти-биалра цархIилти гIямруличи хIядурвирес гIягIнили ахIен, гьаннала за­ма­нализив хIе­ри­рули сай ил, се дирути гIур гъай.
Дима Зицер викIули сай: «Нуша дурхI­ни селичи-биалра бурсибарес къай­гъи­лизирра, челябкьлализир нушала гIямру сегъунти дирарал хIебалули диахIелра, нушала учительтанира хIебалуливан (балнила гIердирули хьалли). Гьар секIал хIясибдиреc ва вегI бурсивирес саби кавлуси. БегIтани чула дурхIни мурталра гIеббурцути саби, селичилра хIер­хIеи­ли ил­ди дигахъути саби. Илдас чула дурхI­на­зиб се-биалра кьа­булхIебикес асубирар, ам­ма или биалра, бегIтани чу­ла дурхIни гIеб­бурцути саби. БегI­ти чула дурхIнас кумекчибили, къакъбякъунили биэс гIягIнити саби.
Илкьяйдали бегIтас биш­­тIатачил масхурта бугьес, илдала гьав ахъбурцес, бал­хIе­бикибси анцIбукь биуб­х­Iе­ли, кадикибти аги-кьяй­дализирад дукелцIи­ли­чил ду­радулхъес бурсибиэс чебиркур.
ВиштIасилизи аргъахъес дирудая, хIушара хатIадикес, бал­хIебикибси гъай бурес дир­ниличила. ДурхIя гьим­хIев­кIесли иличил жалвя­хъес булан вирар, хIуша-ургар гIяхI­ти бархбасуни кадизахъес багьандан.
Машгьурси педагогла пикри хIясибли, виштIаси дигиличил заяварес хIейрар. «Нуни иргъули ахIенра, се ибси «вайбяхъварес» ибси? Эгер хIед адам дигули виадли, илис гIяхIси секIал баресра дигули вируд. ХIу наб дигули виадли, нуни хIези дигай се сарил чедиахъулра. Дигахъес – къиянси саби.
ВиштIасилис сагаси хIязла ваяхI асес багьандан, нуни урцец бицес вирус ибси ахIен ил. Амма виштIаси дебали селичи-биалра хьулухъи виалли, илис дигуси барес дила имкантира лерли диалли, ил разиварес сен асухIебирусив?»
ВиштIасилис дигуси секIал лугеная, ил хьулухъунси биреная. Илкьяйдали хIушала дурхIни дигиличи, цархIилтачи диги дакIудирес бурсибирути саби. Гьайгьайрагу, дурхIялис дигуси биреная ибси, гьарил илала хьул бетурхахъеная ибси ахIен, сенахIенну виштIасила хьуланази вайтира кадурхули дирар.
Нушала пикрили, Дима Зицерла дурхIни руркънила черкадти на­сихIятуни дурхIнас бяркъ бедлугнилизир пайдаладарес вирар. Илдани виштIасилис бяркъ бедлугахъесцун ахIенну, ил дигахъесра бурсивирули сай. ДурхIначилти бегIтала бархбасуни лебтасалра бяркъес чараагарси искусство саби. ХIушаб ва хIушала дурхIнас арадеш ва талихI диаб!