Дарганти цабирахънила мурадличил

Дила дагьрилизиб «Дарган» ибси дев гъабзадешла якьутлизибад бемхурли хIялалдешла мургьили варакьбарибсигъуна саби. Илизирти зурхIяблагъунти рангани, ташмишдеш агарли, даргала лугъатунала нуранира сари. Дурала улкнала художественная литература ва тарихла баянти пикрилизи касалли, даргала миллатлагъунти хъярхъти, игитти, гъабзадешчебти, яхI-ламусла, жагати куц-кабизла, хIялалти, бархьдеш дигути, … адамти гIур чинабалра агара или гьанбикесли саби. Или рикIес набзиб ихтиярра леб, сенахIенну ну авцIали дусцадхIи даргантачила баянти дурчули ва илдала сархибдешуначила, игитти баркьудлумачила, … газетабази-журналтази-жузази белкIани дирули, рузулра ва илдала хIял-тIабигIятра баркь-бацра ункъли далулра.

Халкьла ургар, илди камти яра бахъал биъниличи хIерхIеили, гьалмагъ­деш, узидеш, бизи-ванадеш имцIадиахъес ба­гьандан илдала гьабкьянабира биэс хIяжатти саби. Илдигъунтала цаиб­тала къяяназирадси сари бахъла хIур­мат­личил пайдаларикIуси микI­хIен Перзият Кьурбановна Бя­хIян­до­ва. Илини дахъал дусмазир пачалихъ­ла кьад­рила ахъти къуллукъуни дуза­хъу­хIей­чирадли ишхIелла манзилличи бикайчи, Дагъистанна халкьанас ва сунес лебгIеб ахIерти даргантас дахъал гIяхIдешуни дарес бажардирикибси сари. ГIямрула сегъуна кьяли касаллира, илала малхIямси, сахаватси ва баракатла някъ чебетхIебаибси бетуц агара викIаллира хатIа бетхIерар. Къияндикибтас, мискинтас ва цархIилти зугIлумачилти адамтас ил бусягIятал кумекличил музарухъес хIядурси сари. ИшхIелла манзиллизир илини даргала поэзияла классик ГIямарла Батирайлис ва Дагъистанна цаибси писатель ГIяхIмадхан Абу-Бакарлис памятникуни тIашдатахъес, даргантас лергIер хIяжатти жузи дуракаахъес халаси кумекбирули сари. Ил гIяхIцад дусмазир гьарли-марси даргантала гьаркьяна сари.
ХIера, ил пергер дубурлан хьунул адамли гьалабванра ДР-ла Р.ХIям­за­товла уличилси Миллатла биб­лиотекализиб дебали жагаси шадлихъ ду­раберкIиб. Ил хасбарибсири сунени балкьаахъурси «Дагъистанна тарихлизиб дарганти» ибси жузличил адамти тянишбирнилис.
Балбуц ибхьули гъайрухъун биб­лиотекала директорла заместитель Жаб­рагIилова Сарат ГIябдуллаевна. ГIур «Дарга» гимн зайбухъун ва биб­­лиотекала заллизиб дарганти тIаш­ли иличи лехIбизур. Бархьаначи бу­ралли, хIямшиман ГIябдуллаев Мя­хIям­мадзапир НурмяхIяммадовичли бал­кьаахъурси гимнла текстли ва иличи далдикибти музыкали чуйна лехIризаслира, дила чархкад пахрула ва разидешла зим чедибурхахъу. Илдигъунти хIялани заллизибти дарганталара дурги или гьанбикеслири.
КIинайс П.БяхIяндовани сунени балкьаахъурси пергер жузличила баянти гьаладихьиб.
— Даргала миллатла вакилтала мекелли халаси кьадри лебси саби Кавказла халкьанала рухIласи, пачалихъла ва закон бузахънила бетуцлизиб, — рикIи ил. — Даргантани хIебалуси санигIят лебси ахIен, я илдани бутIакьяндеш хIедирути гIямрула шалуби лерти ахIен. Илди гъабзадешличибли ва черяхIти баркьудлумачибли лебилра дунъяличи машгьурбиубти саби. Дарганти респуб­ликала миллатуназибадли бахъалгъунти саби. ГIергъитигъунти баянти хIясибли, илдала лугIи 590156 саби. Дагъистанна лебилра адамтала ил 16,5 процент саби. Ахъушала, Лавашала, Дахадаевла, Хайдакьла, Сергокъалала районтазиб даргала декIар-декIарти лугъатуначилти пергер адамти хIербирути саби. Даргала миллатла вакилти камли ахIен Агъулла, Буйнакъскла, Гъунибла, Дербентла, Къаякентла Къизларла, Къарабудагъкентла, Ногъайла, Хасавюртла районтазиб. Илди камли ахIен МяхIячкъалализиб, Избербашлизиб ва цархIилти шагьуртазибра. Россияла декIар-декIарти регионтазибра бахъал дарганти хIербирули саби.
Дарганти жявхIейчибадли хIер­би­рути саби Дубуртар Улкализиб. Давлачебси саби илдала гIямрула ва бузерила тарих. Нуни балкьаахъурси жузлизира илди хабардерхурти даргантазибадли чеббикIибтачила баянти кадерхахъурти сари. Илди баянтачил тIинтIли тянишбиэс бирар ил жуз белчIалли.
Илини дурути тамандиубли гIергъи, Шамил ХIяжиевли «Дубурланти» ибси далай зайбухъахъун.
ГIур гъай бедиб ДГУ-ла проректор МяхIяммад ХIясановлизи. Илкьяйдали чула пикруми дуриб РАН-ла ДФИЦ-ла ИЯЛИ-ла гIилмула хIянчизар Хизри Юсуповли, РАН-ла ДФИЦ-ла председатель, Россияла гIилмуртала академияла член-корреспондент Ахъай Муртазаевли, журналист СягIид Ниналаловли, улкала ва республикала пачалихъла хIяракатчи Зумруд Сулайбановани, ДГУ-ла профессор Муса БяхIяммадовли, Дагъистанна халкьла поэт Аминат ГIябдулманаповани, дарган мезли дурабулхъуси «Дагъиста хьунул адам» журналла редактор ПатIимат ВяхIидовани, журналист ГIиса ГIямаровли ва цархIилтани.
Гьарил гъайухъунсини жузлизи кадерхахъурти даргантачила баянти гьандиркахъулри, ва ил жуз дураъниличил тIашхIеризурли, Перзият Кьурбановнази ва цархIилти илис кумекбарес имканти лерти даргантази гIурра чебяхIти, игитти даргантала гIямруличила ва пергер баркьудлумачила жузи дуракаахъес маслигIятбирулри.
Цалабикибти разибиахъуб Па­тIи­мат Кьагьировани, Бурлият Мя­хIям­ма­довани, Загьра МяхIям­ма­довани, Мя­хIяммад Лукьмановли, Пирдауз Ка­маловани, ХIузайматли, Зульфияни дел­чIун­ти пергер далуйтани.
Ишаб хIебурес хIерирус М.Лукь­мановли ГIямарла Батирайла гъайличил делчIунти далуйтачилара. Илини касили някълизи чугурра, бахъ жа­гаси тIамаличил зайбухъахъунси далайли кабиибтала уркIби лергIер хIяй­рандиахъуб. Ил далайли, гьайгьай, нуша дубурла гьарахъси шилизир сархIеливан ва дубуртани далайчила къугъаси тIама гIеббурцусиван гьанарахъулри. МяхIяммадла далайличил арцантала тIамрира дарх зай­ди­кIу­ти­ван­ри, заллизи кабиибтанира илала гьарли-марси дарган далай багьла-багьлали гIеббурцулри…
Библиотекала жаняхIлизир баягъи машгьурти даргантала жагали далкьаахъурти суратунала стендани лерри. Илдачи гъамбирули, балбуцла бутIакьянчиби разидешла хIяланази биркни чебаэслири. Илдазибадли бахъла суратуназиб гъамти ва цацабехIтала чулара дархли суратуни лерри.
Дигесири заллизиб библиотекала хIянчизар Салимат ХIяжиевани хIядурбарибси даргантачила ва илдани далкьаахъурти дебали кьадричерти жузала выставка лебнира.
Балбуц ахирличи биркухIели, декIар-декIарти санигIятунала ва дусмала адамтани цауркIли балахъулри дарганти гьаннала гIергъира гьатIира гьаладяхI дашес, цадалги ва цали итилла халаси хIурматбирес хIяжатли биъниличила. Амма илгъуна къугъаси шадлихъ таманбиубли гIергъира илала бутIакьянчиби чула хъулрази арбукьес гьалакбикIули ахIенри. Илдала дурести дахъал лерни багьеслири ва суратуни кайсес къайгъилизибри. Гьайгьай, коронавирусла излумани инжитбиахъубти ва ишхIелла дунъяличибси балагарси агили паргъатагарбиахъубти илди, чула бахъхIи чехIебаибти гьалмагъ-хъилантачил ихтилатбикIес даимбиъни тамашала баркьуди ахIен.