ХIякьикьат лебсиван ­чебиахъули

Мартла 27-личиб ле­билра дунъя­ли­чиб театрла хIян­чизартала санигIятласи бай­рам дурабуркIуси саби. Илала дурабадлира, нушала улкализиб абзурли 2019 ибил дус искусствола ил жу­ралис хасбируси саби. Ишди бурхI­назиб лебилра рес­пуб­ликалис мягIничебси анцI­букь кабикиб – ГIямарла Ба­тирайла уличилси пача­лихъ­ла музыкала-драмала Даргала театрли шадлихъла аги-хIяйзир сунела унза гьаргдариб.

«Театр сипатбирнила искусство саби» — ибсири гьачам урусла чевяхIси театральный режиссер Константин Станис­лавскийли. Дила пикри хIя­сиб­ли, гьарил адамла театрличил тянишиънила ва иличила пикри калахънила хасси тарих лебси саби. Шадлихълис гьалаб нуни соцсетаназибти нушала подписчикунази тиладибарибсири театрличила чула пикруми дурахъес. Илди-ургаб муртрил театрлизиб бузули калунтира къаршибикиб. Илдала пикруми учIаннисра гьаладирхьехIе.
Борис Сулайбанов, парик­ма­хер-стилист, Францияла Гренобль шагьарлизив хIерируси, 55 дус виубси:
«Салам, ахIерти дархкьяби! Халаси иш­тяхI­личил бурис театрличила. Илав ну 1981-1982-ибти дусмазив гIяртистли узули калунсири. Драматург Эмиль Золяла «Робурденна букьурти» ибси спектакльлизив пагьмучебти гIяртистуни Сапият ГIяб­дул­муслимовачил, Салимат Шагьмандаровачил, Муслимбек КемцIуровличил узули калунра, ва господин Ледула роль бузахъира.
«ХIекьси манзил» ибси спектакльлизиб адвокатла роль бузахъира. Лерилра илди хIянчурбала режиссер-постановщик сайри пергер гъабза Мустапа Ибрагьимов.
ГIур ну Краснодарла пачалихъла культурала институтлизи учIес арякьунсири. Ил таманаили гIергъи, Москвализив шоу-бизнеслизив узескайира. Мурталра вашусири ну дила ВатIайзи Россияла эстрадала гIяртистуначил варх. Гьанна 13 дус хъалибаргличил Франциялизив хIерирулра. Дила дигуси театрлис ва илаб бузути хIян­чи­зартас гьарил секIал гIяхIил диубли дигулра».
Асият ГIялибекова, Ставропольла крайла Арзгирлизир тукенчили рузуси, 48 дус риубси:
«Гьанна ну Дагъистайчирад гьарахъли хIеррирулра, амма наб дила биштIаси ВатIан дебали дигахъис. Даргала театрличил дила дурхIяхIелла бегIлара дурхъати гьанбикуни дархдаси сари. МикIхIила шилизи мурталра театр бихусири. Нушала хъалибарг спектакльтачи иштяхIличил башусири.
Ну дебали разилира сагабарили театр балкьаахъниличи. Имкан акIубмад ну театрлизи ляркьяс къугъали бамсриахъес, дигуси искусстволичи ва спектакльтачи хIеррикIес багьандан. Театрла гIяртистунас дахъал тамашала ролани ва творчестволизир гьарбизуни дулгулра».
Хамис Шамилова, поэт, журналист, ДР-ла культурала рурибси хIянчизар, 45 дус риубси, МяхIячкъалализир хIеррируси:
«Ишди хIебла бурхIназиб лебилра дунъяла жамигIятли халкьани-ургабси байрам – театрла БархIи дурабуркIули саби. «Лебил дунъя театр саби, адамти илаб гIяртистуни саби», — или белкIунсири чевяхIси Шекспирли. Адамлис акIубли вебкIайчи дахъал журала ролани дузахъес чевкъули биъни пикрилизи касили урги илини. Наб биалли театр – ил цахIнабси дунъя саби. Дунъя, сабира гIямрули бицIибси. Ил дунъяличир гIямрула лерилра ганзухъуни ва кьисматуни чедаэс вирули сай. Илкьяйдали вегIла бухIналаси дунъялизи хIерикIесра имканти алкIули сари. Ашкарлигу, вегIла рухIласи шалира жагабаес вирули сай.
Театр – ил азаддешла мер саби, творчествола азаддеш… Художественный тяхIярли вегIла гIямру, вегIла кьисмат, алавси дунъя пикрибарес имканбикIахъу. Ил илгъуна гIямрула хIяз саби, сунезирра нуша ишбархIила хIякьикьатлизир ва даимдешла бетуцлизир хIердируси.
Ну даргала миллатла вакил сарлин, иргъулра театр чебяхIси биъни ва илала гIяртистуни ва режиссерти: Марзият Шапиева, ХIясбуллагь ГIисаев, Муслимбек КемцIуров, Наби Ибрагьимов, Нариман ГIялиев, Мустапа Ибрагьимов, Рупат Чараков, Сапият ГIябдулмуслимова, Загьидат Мусаева, СягIид ГIялибеков, МяхIяммад ШяхIбанов, Салимат Шагьмандарова, Мухтар НухIов, Ризван ГIябдуллаев, МяхIяммадшамил Шамилов, Саният Каримова, Рашидат ИсмягIилова, ХIясанкьади Рабаданов, ГIябдусамад ГIялиев, ХIузаймат Ибрагьимова ва бахъал цархIилтира пагьмули жагабарибти биъни.
Театрла творчестволашалти дазурби ахъти ва дягIути сари. Ишаб нуни гьанбуршулра наб гIяхIил тяништи гIяртистуни. Илди нушала шилизи мурталра башутири. Нуни сеналра хъумхIертис дерубти мурали тIемдикIути августла бархIехъуназир нуша спектакльтачи иштяхIличил хIердикIес дашуси манзил, дила дурхIядешла манзил. Театрла пагьмучебти гIяртистуни умути литературный мезли гъайбикIутири. ИшбархIи дила дигуси ва дунъяличиб цацун лебси даргала чевяхIси поэт ГIямарла Батирайла у бихуси театр хяса-пухIлизибадли дурабухъи, сагабиубли чебаэс имканти акIубли сари. Ил гIурра умутличил гьалабяхI башниличи рирхра рирхулра. УркIи-уркIиларадли илис чедибдешунира даршдусмазир вавалидяхъибти гьундурира дулгулра».
Мурад ГIябдуллаев, психолог, «Энергия» бикIуси транспортная компанияла соруководитель, 45 дус виубси, Сергокъалала шилизивадси:
«1980 ибил дусла ахирличив, школа белчIи гIергъи, ну Даргала театрлизив узес вехIихьибсири. Цазаманализив техникумлизив учIра учIусири. ГIярмиялизивадли чарухъи гIергъира сценала машинистли узес даимиубсири.
Театрла коллективла гIямру тамашалатири. ИтхIели дахъал гIяхIти спектакльти дирутири. Илди кадихьахъес кумекбарахъес театрла ва кинола гIяхIтигъунти режиссерти, цархIилти хIянчизарти улкала тах шагьарлизибадли бикутири. Наб мурталра гьандиркур «Шагьла барг», «Клеопатра» ва цархIилти спектакльти.
Набра кьадарбиубсири сценаличир эпизодуназир бутIакьяндеш дирес. «Шагьла барг» чебиахъухIели набчи гъазаватличила багьахъес Ахъуша аркьуси чяпарла роль хъарбарибсири. Пикрибараягу ца, сегъуна хIяйчив сайрил ну дубурлантала гьаларла палтарличил: варгьиличил, кьапIаличил ва цархIилти палтарличил вегIварили, ханжалра шушкара гили валкьаахъурхIели. Пахруличил дурутири илхIели нуни набчи хъардарибти дугьби. Нуни итхIели тарихла манзил гIелабяхI чарбарили, итди дусмазив вагьариубсиван ва дурхъаси республикалис мягIничебси баркьудилизир бутIакьяндеш дирусиван билзулри.
«Клеопатра»-лизиб нуни Египетла пачала къаравашла роль бузахъусири. Пачала роль бузахъусири ДР-ла рурибси гIяртистка ПатIимат Кьагьировани. БегIлара нуни хъумхIертусили бетаур Клеопатра ребкIибхIели нушани — къаравашунани ил ахъруцили хасси мерличи карихьибси анцIбукь. ИлхIели ПатIимат Кьагьирова масхурта ругьусири. Нушани дукелцIи тIашаэс хIедирули, ил кариркахъули хIилхIи калунсири. Режиссер нушачи гьимукIибсири, хIилхIи премьера букьхIебуахъунра или, амма ПатIиматлизи селра бикIути ахIенри илала масхурти далутирину.
Тамашалатири итхIелла шимази дурадуркIути командировкабира. Замана ургарбикахъили нушала дубуртар ВатIа мер-муса чедаэс дашутири нуша ва дебали разидирахъути иларти жагадешунани. Шимала халкьличил, илдала культураличил, гIядатуначил тянишдиресра иштяхIдулхъусири. Шимала халкь дебали гIяхIялдешлис ахIмакьтири, илдани нуша чучи, миллатла берклумира хIядурдарили, жидирутири. Сценаличибцун разити ва шадти ахIен театрла гIяртистунира, илди гIямрулизибра дебали къугъали масхуртани бугьес балути саби. Илдачил анцIхIебулкьан сеналра.
Россияла декIар-декIарти шагьуртазибадли нушачи мурталра гIяртистунира далайчибира шадиб башутири. Гьачамра нушачи пагьливанчибира акробатунира бакIибтири. Илдани камси манзиллис пагьливанчибала гьая балтули бири чула хIянчи таманбиубли гIергъи. Ну илгъуна аги пайдалабарили, гьаяличивадли вашес бурсивиубсири. Музыкантунани ну музыкала ваяхIличира бурсиварибсири. Илкьяйдали нуни умутличил бурес вирус, дила гIямрула бегIлара гIяхIти дусми театрлизир ардякьун или. Нуни пахрубирулра дила гъамси ГIямарла Батирайла у бихниличира театрли.
Нуни дила дигуси театрлис ва гIяртистунас дахъал гIяхIдешуни дулгулра. Лебилра гIяртистунас арадеш, талихI ва гьарбизуни дулгулра.
Нуни мурталра бархбас бузахъуси саби театрла гIяртистуначил. ХIурматличил гьандуршис нуни театрла директор Рупат Чараковла, режиссерти Нариман ГIялиевла, Мустапа Ибрагьимовла, гIяртистуни Наби Ибрагьимовла, Салимат Шагьмандаровала, СягIид ГIялибековла, Сапият ГIябдулмуслимовала, Мя­хIям­мадрасул МяхIям­мадрасуловла, ГIябдуллагь Ризвановла, Мухтар НухIовла, Абакар Алхасовла (дила гъамси) уми. Гьайгьай хIурматличил уми айхъис Муслимбек КемцIуровла, Марзият Шапиевала ва цархIилти нушачил гьанна барх агарти гIяртистуналара. Бурес вирар, ишбархIи бузули лебти гIяртистуназибадли дигахъуси саби театрла кьисмат. Илабгу искусствола цIа абалкунси, сабира сеннира бишахъес асухIебируси».
Аминат Тяймазова, ДГУ-ла студентка, 17 дус риубси, Избербаш шагьарлизир хIеррируси:
«ГIямарла Батирайла уличилси Даргала театр – Дагъиста театртазибадли бегIлара жагьси саби. Даргала театрличила нуни риштIахIейчибадли иргъули рираси. Ну Избербаш шагьарлизир акIубсира ва театрлис гьарахъли ахIи хIеррирусира. Амма театрла тарихличил ну арбякьунси дуслизирри тянишриубси. Нуни иличила «Даргала театр – халкьла анкъи ва рухI» ибси хIянчи белкIунсири илхIели.
Дила дигуси театр дила пикрумазиб халакабаибси ва пасихIси сабри. Ил багьандан наб дигусири илала цаибти гунзрачила гъайрикIес. Ил театрлиригу нушала халкь дурала улкнала, урусла ва Дагъиста классикала литературала творчестволичил, даргала драматургунала произведениебачил тянишбарибти. Бархьдеш ва адамдеш черяхIдарилигу илдигъунти произведениебазир.
Театрла бархIиличил бархбасахъи, уркIи-уркIилабадли мубаракбирулра театрла коллектив. Мурталра хIуша хIербикIутала дигили гIердурцабая».
Ну Даргала театрличил тянишсира школализир ручIухIейчирадли. Амма гъамли тянишриубра 2017 ибил дусла ноябрьла 21-личир. ИтхIели ну «Нушала Избербаш» бикIуси газетализир корреспондентли рузулри. Рабадан Нуровла «Зулму» бикIуси пьеса хIясибли хIядурбируси спектакльличила белкIахъес хъарбарибсири.
Ну илцадра гIяртистунала пагьмуртани ясирруцибсири ва илдада бузерилизир бутIакьяндеш дарес рархли хьулрухъунсири. Илкьяйдали наб илцадра дигули ахъибсири театр. Дарган мез хIедалули хьалли, ну цархIилтачил рарх кариили спектакльличи хIеррикIусири.
ТамашахIериэс хIериубра арбякьунси дуслизир ну театрлизир рузахъес жирарибхIели. Итмаданал кьабулрикира. Илкьяйдали газетализирра рузули, нуни Интернетлизи театрла гIямруличила баянти гьаладирхьулра. «ХIядурдикIухIели ит дуги дебкIес» бикIуси спектакльлизиб урус рурси Светланала роль бузахъес хъарбарибсири набчи. ИлхIели сарри ну дарган мезли гъайрикIес бурсириубсира.
Театрлис нуни дахъал гьарбизуни, илис марти хIербикIути ва сагати постановкаби дулгулра, гIяртистунас биалли — арадеш, творчестволизир сархибдешуни ва дахъал шабагъатуни.