Илдигъунтачи хъарихъу улка

Мурталра белкIес иштяхIли би­рар вайра гIяхIра дарх дур­тIу­ли, цала цали халаси хIур­­матбирули ва мардешличил барх та­лихI­чебли хIербирути адамтачила. Ца­­дал­гун­ти халати хъалибаргуни халкь-ургар мур­­талра хIурматличил пай­­­да­ладикIутира сари. ЧIумаси хъа­либаргличибадли бехI­бир­­­хьуси саби чIумаси улка, чIумаси жа­ми­­гIят.

Ишдус нуни лукIулра Буйнакъск шагьарла лебилрара-сера жамигIятли чучила ункъли балути – Залитдиновхъала хъалибаргличила. Хъалибаргла бекI МяхIяммадтIагьир ГIяхIмадхановичли юбилей дурабуркIнили гьатIира иштяхI имцIа­бирахъули саби.
Ил анцIбукь кабикибсири жагьси Гул­­барият ХIяжиевала халалгъуна узи хъай­­чикайрухIели. Мекъличиб лебри гъамти, тухумти, юлдашуни. Илдала лу­гIи­лизиб лебри Залитдиновхъалира, гIярмиялизивад бара гьалавван ча­рухъунси урши МяхIяммадличил. СССР-лара Китайлара ургала цакьадар бал­хIе­бикибси манзиллизиб илини Читализиб къуллукъбирули калунсири. ИтхIели 3 дус сабри къуллукъбирусира. Начальстволис дубурлан урши къуллукъбирули кали дигулри ва ил байхъала дус гIурра ватурсири. Илизи тиладибикIутири къуллукъбирули калахъес, амма Дагъистанничибадли Чита лебгIеб гьарахъсири… Илкьяйдали МяхIяммад 24 дус виубхIели хъули чарухъунсири.
— Хъайчикайэс хIяжатли саби, — би­кIул­ри илизи бегIти. Дила бегIтала Къадар би­кIуси шилизиб 18-19 дус биубхIели уршби хъайчикабирутири. Ну итхIели ил­кьяйдали «ухънакаибсилизи» халирусири, — дукаркIули, гьанбиркахъули сай МяхIяммадли гьанна. – ИтхIели нушала гIяхIлала мекъра къаршибикиб. Дудешли ибсири «Ваши, рурсби чебиидну. Белики, гIяхIризес чи-биалра». Гамиличивадли балличи викибсиванри ну. Ца гIямзила кайили левли, ца рурси гъамриубли, делхъ дарахъес живарира. ИтхIели жагали далкьаахъурти, хасти диштIати тIерхьуби дири. Ил уршили рурсилизи бедили, делхъличи жирирусири, гIур рурсили уршилизи лугусири ил. Илкьяйдали багьладеш агарли булхъутири жагьилти. Илкьяйдали нура Гулбариятли делхъличи живарибсири. Наб гьанбикибсири илини ну улхъахъес живарира или, амма лерилра гIямрулизи живарили уилра.
— Се пикрибарилри? – рикIули сари Гулбарият Акаевна, амма илала хIулби дукаркIулри. — Дудешли бурибсири хIу делхъличи живарахъес, юлдашунала хIурматбирнила мурадличил.
Сен-биалра, илди делхъли жагьилти лерилра гIямрулизиб цабиахъуб. 1965 ибил дусла майла 27-личиб илди хъайчикабииб. Ва цархIилти дубурлантиван чула яшавлизи ахъиб. Буйнакъскла кооперативный техникумлизир ручIуси Гулбарият гьала-гьала вачарла организациялизир рузусири. Халалгъуна урши Руслан акIубхIели, хъалибаргли хIукмубариб – МяхIяммадли кулпетлис напакьа бурчесли ва Гулбарият хъалибаргла къакъбяхъли риэсли.
Мура илгъуна пикриличил хIед гьамадлирив кьабулрикес ибси дила суайс, тамашариубли Гулбариятли жаваб чарбатур.
— Илгъуна пикриличи нуша кIелра цахIнар дакIибтири. Илала дурабадлира, хьунул адамла бекIлибиубсигъуна мурад саби неш ретаъни, дурхIни мяхIкамбарни ва мурул гIевуцни.
Илала гъай дархьти сари. Мурул адамтас нуша гIелахIедулхъехIе ибти иш­бар­хIила бахъалгъунти хьунул адамтала пикрумачирли илдани гIямрулизир бекIлидиубти — хъалибаргуни делхъахъули сари.
Хъалибарг къугъали хIербарни, диги ва мурул-хьуна ургарти хIурмат-хатир дирни – илди бегI гьалаб жагьилти къаршибиркнила камси манзилла бутIни ахIен, ил хъалибаргла гьар бархIиласи чебетаибси бузери ва къайгъни сари. Ил багьандан дусмадли барх уржили хIербирули, жагьти дусмала манзиллизибван цалис ца дигахъули ва хIурматбирули биалли, илди халаси хIурматличи лайикьти саби.
Залитдиновхъала хъалибарг – бегI гьалабси къяйлизиб саби. Хъулиб мурталра талихIла берхIила нурани парх­ди­кIули дигалли, цаличи ца гьим­хIе­буркIули, цала пикри итилли гIеб­бур­цули хIердиэс хIяжатси саби бикIули са­би илди.
Илкьяйдали хIеркабиуб илди – Мя­хIям­мадтIагьир ГIяхIмадхановичли сунела санигIятласи дякьличир гIяхIцад сар­хибдешуни диахъуб, хъалибаргла ур­кIили ретаурси, илала гIямрула марси гьалмагъли дурхIнас гIибратчебси бяркъ бедиб. Илдала хIябал дурхIя саби лебти. Хъалибарглизир гьарил секIал ахъси даражаличир диахъес Гулбариятли дахъал къайгънира дакIудариб.
— Мурул адамлис хъули чарухъес дигахъу илаб чуднала тIем лебхIели. Илини аргъес хIяжатси саби хъали – сунела паргъатдешла бугъу (остров) биъни, — бурули сари илини.
Илдала хъалибарглизиб илгъуна бизи-ванадешла аги саби мурталра. Сунела рурсбира дурхIнала дурхIнира илгъуна бетуцличи руркъули сари Гулбариятли. Ил хъалибарг хаслира чекабизурси саби чула бегIтала юртлизирадли рурси аррякьунхIели, фамилия барсбарилицунра ахIи, илини сагаси хъалибаргла тяхIяр-кьяйдара кьабулдарес ва илдала хIурматбирес хIяжатси биъниличи.
Илди хъалибаргла гIядатлати тяхIяр-кьяйда сари, амма илдачила имцIатани хъумуртули саби. ХIязлис ахIенгу хъалибарглизиб давлаличиб балгундеш биъни гьалаб саби или бикIути.
Сунела хъулиб илгъуна къугъаси аги лебхIели МяхIяммад Залитдиновли гIямрулизир ва бузерилизир гIяхIти сархибдешунира диахъуб. Ил гьанна шагьарлизив халаси хIурматличил пайдалавикIули сай. Илини Буйнакъск шагьарла ЖКХ-лизив руководительли узулицунра ахIи, республикализирра ахъти къуллукъуни дузахъутири. Гьанна 80 дусла гIямруличи ваибхIелира илини муниципалитетла горзеленхозлис бекIдеш дирули сай.
Шагьарлизив халаси хIурматличил пайдалавикIули сай илала урши Русланра. Ил гьанна гIяхIцадхIи налоговая инспекциялизив узули сай. Залитдиновхъала лерилра шабагъатуни цаладяхъялли, илдала ХIурматла Стенд бетарар.
Гулбарият Залитдиновала биалли, гIямрула савгъат – дурхIни ва илдачибад акIубти 9 биштIати саби. Амма хъалибарглис бегIлара халаси шабагъат саби дурхIнала дурхIначибад акIубти кIел чатIа. Лебтасалра гьанна илди саби бегIлара дигутили бетаурти.
Цадалгунти ва чIумати хъалибаргуначила мурталра лукIес хIяжатси саби. СенахIенну илди сари алавтас мисалли детарути, бекIлибиубсигъуна – жагьилтас халаси ва дурхъаси мисал саби.
Наб дебали дигахъира илкьяйдали жагьилтани цадалгунти ва чIумати хъалибаргуни алкIахъули, чула дурхIни къугъали бяркъличи биркахъули.
Ил гьарли-марси хъалибарг саби. Ил дусмадли белшунси талихIла дубура саби. Илдигъунти пергерти хъалибаргуначи хъарихъуси саби Россия. ГIе, цахIнаб 56 дус хIербиубти адамтала ургар диуб шалати, разити ва пашмантира бурхI­ни, чедибдешуни… Амма цабехI­личи цабехIла дигира хIурматра цаван калун.
Чула хала бегIтачи хIербикIули, илдачибадли акIубтанира талихIла капарайлизир ва дигила урхьулизир къугъати гIямру деркIаб…