Халати устадеш ва мурхьти багьудлуми

Савли урхьула дублав, удочкара някъбази буцили, шурла бехIличи кайибси набзи дугьахIейзесу ца адам:

— Эй, бялихъчи, биркулив кьяшла кери?
— ГIе, биркули саби, —викIулра, дугьавизурсила шай­чи ласалра хIяхъили: гьа­рил урхьула дублав къун­зи­кIусиличил ихтилатикIасли, бацIси бадираличил хъули чарухъес чевкъар.
Урхьулизи хIерикIухьар, нуни балулри, хьарикIуси дила къакъла гIелав тIашизурли виъни. Ахирра удочка зирбухъун — тямхъбарили някъ, ца биштIаси бялихъ дурасира.
— Халаси мас бикиб хIед ишбархIи, Мурад, — дикьулра гIурра иш гьакIлис дарган мезли дурути гъай ва разити дукелцIи.
Ласирхъулра гIелавяхI – цургIлан Кьурбан БяхIяммадов, учитель , дила юлдаш директор.
— Ва хIела жан дат, хIу ишав сен къаршивикибсири? – харчизурли, бурцулра юлдашла някъ.
БехIбихьиб ихтилат. ИлхIели нуни багьурра, Кьурбайсра Астраханьна клиникализиб тяп набгъуна уркIилизи операция барили биъни. Ил багьандан илра, нуниван ши бархьбатурли, хьунул Аминатличил варх шагьарлизи гечиублири.
Камси заманали нуша лерихIи Аминатра ракIиб. Илди кIелра гьар бархIи савли, арадеш сагъбарес кьасли, урхьула дублабад къунзбикIули буилри. Гьар бялихъуни дурцес вашухIели, наб илди къаршибирки. Гьар къаршибикибхIели, Кьурбайзи нуни тиладибирули вираси кIел-хIябал сягIятла гIергъи нуни дуцибти бялихъуни чус духахъес вакIахъес. Цайналра хIекIиб. ГIур, «Замана» газетала корреспондент сайливан, пикрибарира нуни илдачила макьала белкIес. Дила ил пикриличира Кьурбан разихIейкиб: «Се игитдеш чедаахъилра нушани, нушачила макьалаби лукIес? викIули». «ШуцIали дусичиб имцIа ца школализиб хIянчи барничиб халаси игитдеш гIур чинаб бирусив?» — викIулра юлдашлизи. Гьар бархIи гьанбуршули дила пикри, ахирра разивикахъира ил хабчаблара сунелара гIямруличила ца-чумал дила суайс жаваб гахъес.
— Дахадаевла районна ЦурагIила шилизив хIу акIубси виъни нуни балулра. Балулра нуни хIу учитель виънира, гIяхIцад замана школала директорлира калунсири. ИлхIели дурги нуша тянишдиубтира. Гьанбиркур районна бекI виркIути выбортала замана ну дила узис тIамри (голоса) дедахъес тиладиличил хIушала школализи вакIили. ХIушала тIамри чис дикибал нунихIебалас, амма хIушани дила ва набчил бакIибти гIяхIлала халаси хIурмат барибсири. Нуни ил хъумартес хIейрулра. Ил багьанданра биэс асубирар хIечила ва хIела хабчабличила ца-чумал гIяхIти дев дурес ну хьулухъунси. Гьаланачиб тиладибирулра хIези хIела бегIтачила бурахъес, имцIаливан дудешличила. Нуни балуси саби ил ЧебяхIси ВатIа дергъла бутакьянчи виъни. Ишдус 75 дус дикили сари нушала дудешунани ит ЧебяхIси Чедибдеш сархила. Ваши гьари, гьанбуршехIе дудешуни.
— Дила дудеш БяхIяммад МуртазагIялиев 1938 ибил дуслизив гIярмиялизиб къуллукъбарахъес арукибсири. Ил ургъули калун Финаначилти дергълизивра, гIур ЧебяхIси ВатIа дергълизив, цаибил бархIиличивад вехIихьили, ахирличи бикайчи. Хъули чарухъун 1946 ибил дуслизив. Сунени бурни хIясибли, чевашуси душма гъяжлиув гIелавяхI вашули калун Буглизивад (Белоруссия) Москвализи ваайчи. БутIакьяндеш дариб Москва багьанданси дявилизир. Сталинград багьанданси дергъла замана Верховный Главнокомандующийла резервный гIяскарлизив вирусири. Ургъули калунси сай Киев, Варшава, Берлин азадбалтахъулира, Эльбаличив америкалантачилра къаршиикибси сай. Урегна вяхъибси сай. Дергълис гIергъити дусмазив шила Советла председательлира парторганизацияла секретарьлира узули калунси сай. Шабагъатлаварибси сай ХIунтIена Зубарила орденничил, «Дявила сархибдешуни багьандан» ва дахъал цархIилти медальтачил.
— ХIуни набзи дудешличила камси гьалаб бурибси виадри, Кьурбан, нуни нушала газетализи Чедибдеш 75 дус биънила юбилейлис гIяхIси макьала лукIаси. Игит уилигу ил. Нуша ил темаличи гIурра чардулхъахIену, гьанна хIечила бурили дигахъаси.
— Се бурес вирусив набчила? Дергълис гьалаб акIубти дила кIел рузи лебти саби. ГIур акIубсири нура. КIел урши ва хIябал рурси гIурра акIуб. БегIтани нуша 8 диштIати адикьуртира.
Ну 6 дус виубхIели, школализи хIядурбируси класслизи уцибсира. ГIяхI­ли учIуси ургаси, хIейасри, цаибил класс бархьбатахъурли, кIиибил класслизи хIешахъаси. Нуни, 13 дус виубхIели, таманаибси саби 7-ибил класс.
— Гьари, тIашизи, Кьурбан. ХIелара дилара гIямрулизир дахъал мешути секIал кадикили сари. ХIуниван нунира 13 дус виубхIели таманаибси саби 7-ибил класс. Ну Сергокъалала педучилищелизив калунсира. ХIуни чинаб даимбарибсири белчIуди?
— Ну учIули калунсира Избербашлизив, дубурлантала интернатлизив, ил гIекIибхIели, Уркухъла урга даражала школализив. Очноли учIес вехIихьира ДГПИ-ла физикала-математикала факультетлизив. Таманбарира заочноли 1970 ибил дуслизиб, дила шилизив учительлира узули. КъябхIердили ца школализив 53 дус учительли узаси, илдазивад 15 дус директорлира. КIина соцсоревно­ва­ние­бачив чедивикира. Наб гибси саби «Халкьла багьудила Отличник» лишан (значок), цахIнабси багьудила ХIурматла хIянчизар сайра. Гибти сари гIяхIцад ХIурматла Грамотабира.
— Нуни баласра: ЦурагIибси таманси ахIенси урга даражала школализиб гIяхIти учительти бузули бирутири. Илдала лугIилизивадси ДР-ла урибси учитель ХIясанхан МяхIяммадовличил ну тянишсира. ХIуни цархIилти чи гьанбушес вируда?
— БегIла гьалав гьануршисра нуван школала директорли узули калунси цахIнабси багьудила хIурматла хIянчизар Ацци ГIялиев. ГIур – С.К.Кьурбанов, Ж.А.МяхIяммадов. М.Н.Хидиров. ГIяхIси коллектив бири нушала. Учительти дурхIни багьудлумачи бегIбарес къайгъназиб бири. Нушала ученикунани районна олимпиадабачир гьаларти мерани дурцутири.
— Урга даражала багьуди касес багьандан хIу хIябал школализив учIули калири. ХIед дурсри кадирхьули калунти учительтачила се бурес вируда? Бирив илдала къяйлизиб Россияла гьарахъти мераначибад бакIибти учительтира?
— Мурад, нуни белчIунси саби «20 азирла учительтала десант» бикIуси хIела макьала. Илав хIуни Дибгашаб бузули калунти урусла учительти гьанбуршулри ва илдас «Россиялизибад нушаб шала бихуси кьялтила нурани» («России светоча лучи») викIулри.
—Къаршибикибу хIела гIямрулизиб илдигъунти мугIяллимти?
— ГIе, гIе, къаршибикиб. БегI гьарар – дила цаибил учительница Полина Черкасова, гIур Нина Петровна Косынкова – Уркухъла урга даражала школала физикала учительница. Дила учительтили бири Осетиялизирадси Аза, урусуни Зина, Мария ва цархIилти. Илдачил барх бурисра Избербашла 1-ибил школала завуч ГIяли ГIяббасовичра, Уркухъла СОШ-ла директор Ризван Мирзаевичра, нушала шилизив бехIбихьудла классунала учительли узули калунси хъярбукан Кь. Ражабовра. МажахIят, мицIирли левалли. хъумартиша нуни илди. Нуни мицIирли лебалти илдас чIумаси арадеш булгулра, бебкIибти гьалжанализи кабатаб.
— Се бурида хIела гIямрула рархкья Аминат ХIямзаевачила ва хIушала дурхIначила? Лебу илдазиб неш-дудешла хIянчи даимбарибти?
— Дила хабчаб Аминат нуйчир кIел дус риштIаси сари. Ил акIубси сари нушала шилизир, колхозникунала хъалибарглизир. Шилизир 8 класс таманаибси, ил Буйнакъскла педучилищелизир ручIули калунсири. 1969 ибил дуслизиб ил таманаиб ва, итхIейчирад рехIрихьили, нушала школализир бехIбихьудла классунала учительницали рузиб. Илра РФ-ла «ЦахIнабси багьудила хIурматла хIянчизар» сари. Нушани 5 биштIати абикьурра, чучи лайикьси багьудира касахъира. Илдазирад ца рурсили учительницала санигIят касиб.
— ХIуша кIилалра 102 дусла педагогический стаж буилигу. ХIу биалли «се игитдеш кабикибси нушазибад, нушачила лукIес» викIулри. Набчил ихтилатбарнилис хIед халаси баркала, хабчаблис ва дурхIнас арадеш ва духъянти, разити гIямру.