Рурсила дурхIялис сири

Даргала бегIлара халатигъунти шимазибад ца саби Уркарахъ. Илар ну 25 дус хIерриубра, дила уршира рурсбира илаб халабаиб, амма чуйна рехIрихьаслира Уркарахъличила лукIес, пикруми наб дигуливан каргьурли кагъарличи кадилзули ахIен.

1985 ибил дуслизир Уркарахъир дузес ва хIердиэс нуша дакIибхIели, дахъал дусмазир илар хIеррируси, нушала гъамси тухум Умугьат-адай рикIусири: «Уркухъанти дебали мурхьти халкь саби. Илдала мурхьдеш нушани аргъес хIедирехIе».

Уркухъанти Аллагьличи бирхниличил, бахъал динна гIялимти чула ургаб лебниличил машгьурти ахIен, амма Совет хIукуматли бегIлара дин къадагъабарибси дусмазибра Уркухъла шилизибси мижит бузули калунсири. Ила жумягIла дехIибала дарес районна жамигIятра мурталра цалабиркутири.

Илкьяйдали Уркарахъиб алхIят бархIила базарра, дявила, гашила дусмазибра бузули калунсири. Базарличи вакIибси, яра гьунчив аркьуси гIяхIял хьураварес, кьацIлаварес уркухъантала мурталра яшав бирусири.

«Дуги-хIерила сегъуна-дигара манзиллизив, къапулизи кьутIдяхъибхIели, чидил-дигара уркухъанни, къапура ибхьу, юртлизира айцIахъу, хьурара виру, гьарил вакIибсила мурадра биру, илдигъунти шими дахъал лерти ахIен», — уркухъанти балутани илдигъунти пикруми дурули бирар.

Уркухълизиб хIукуматла къуллукъла хIянчурбачиб бузули Дагъиста дахъал шимала адамти калунти саби. «Уркухъантани вачар-чакар илцадра гьалабухъи хIедузахъу, хъумачибра илдала халаси бузери хIебирар, хIяйван-къачара илцад дахъал агара, амма гьарил юртлизи ухIнаухъунхIели, дебали сахаватси кьумур биршули саби, секьяйда или барес бирулил нуни аргъес хIейубра», — викIусири бикIар, Лавашала районнизивадси, Уркарахъив гIяхIцадхIи узули калунси хIяким.

Ил багьандан бургар, дахъал пикруми лерли диалра, Уркарахъличила лукIес набра къиянбулхъуси. Уркухъантани, цархIилтани чебаэс гьалаб, гьарил адамлизибси хатIара, къалпра, бусягIят чебиу ва пикрибиру. Дила белкIлизиб хатIа, яра балкIдеш дурабухъахъес хIейгули, дурес дигутира, Уркарахъличила хIеделкIи кавлули сари. Нуни балулра, илдала пикри мурталра бархьси бирар, ну биалли хатIарикесра асубирар.

Нуни, иш белкIлизиб, Уркухъла шилизиб жявхIейчибад бузахъуси, рурсила виштIаси акIубхIели, нешли сири бихнила гIядатличила, нуни балуси тяхIярли, бурес пикрибарилра.

Уркухъла гIядат хIясибли, шери редибси рурсила цаибси виштIаси акIайчи, рурси хIеррируси юртлизи, неш шадир хIерашар.

ЦIикурилис дедлугути ваяхI, сагали алкIуси хъалибарг хIербируси юртлизи, цIикурила тухумтани диахъу ва мекълис гьаларти бурхIназир, лерилра хъулри жагали далкьарахъу. Кумекличи тухум хьунул адамти, чумал мурул адамра музабулхъан.

ГIяхIцад дусмазив виштIаси адхIекIубли калалра, ил юртлизи рурсила неш хIерашар, дудеш кьалли виштIаси акIубли гIергъира, рахлира, вай-гIяхIла анцIбукьуначи ахIи, рурсила юртлизи шадив хIевашар.

Рурсила виштIаси акIубхIели, илала нешли буруш-гIянайчилси, лерилра хIяжатдиркути секIайчилси сири, виштIасилис гIяхIцад палтар, рурсилис, илала муруйс,  хъубешунас, хъулиб лебти цархIилти биштIа-халатас савгъатуни хIядурдиру.

АкIубси виштIасилис сири архниличила тухумтази, унрубази балахъа. Нешличил барх, виштIаси акIубси юртлизи, асили савгъатунира сабира лебилрара-сера гъамти хьунул адамтира башар. Сири архнила гIядатлизир, хьунул адамти машиналичи кабатурли виштIаси левси юртличи арбукни ахIенси, мурул адамтани бутIакьяндеш хIедиру.

Мекъла, бебкIала гIядатуниван, сири бихнила гIядатра, гIергъити дусмазиб дахъал харжаначилси бетарули саби. Палтарла савгъатунала дурарад гIядатлизиб кабизахъурли, духес чараагарти берк-бержла сияхIра лебси саби, чиналра хIебелкIи биалра, хьунул адамтани уркIиличиб балули бирар.

ГIергъиси замана берк-берж хIесили, илдала мерличир, чула багьала кьадарла арц дедлугулира бирар.

Жагати гIядатунас дирути харжани дахъдаънили, белики, халкьла яшав гIяхIбухънилис бикьридеш дирули дургар. Гьарил секIайзиб, гIяхIсицун чебаэс пикрибирехIе.

Сири архуси нешличил барх, тухумти, нешла, дудешла рузби, сунела рузби, кIелра шайчибадти рузбикьурти, унраличибти хьунул адамти, халаси кьукья барили башар. Гьунчиб цугбикибтас муридешуни дуртIу, мубаракунас жавабти чардиру.

Савгъатуначил, сириличил нешла гIелабти тухумти бакIайчи, виштIасила дудешла гIелабти хьунул адамтани юртличиб хIядурдеш биру, бизити хурегуни хIядурдиру. Чула шайзирадра илдани виштIасилис палтар ва савгъатуни лерху.

Юртлизиб халасигъуна хъули цалабикили, савгъатуни гьаргдиру, лебтазилра чедиахъу, илди гапдарили дурхIяла бегIтази дедлуга.

Сири баршили хIядурбарахъес, виштIаси ила каркьахъес, дудешла гIелабти хьунул адамтазирад бахъал дурхIни абикьурси, хIурматла хьунул адамличи хъарбиру. Илини секьяйда сири биршусил, ила секьяйда виштIаси каркьусил, виштIасила нешлизи чебиахъу ва гIеббуру.

ВиштIаси сирилизи катурли гIергъи ил усахъес ватурли, цархIил хъули аркьян ва сахаватси кьумур-алав кьацIли букес кабирур. БакIибти бахес хурегунас харжани, виштIасила дудешла нешли диру. Сири хили бакIибтас, лебтасалра, халали ахIенти савгъатунира, илини дедлуга.

ВиштIаси сирилизи калтухIели цалабикибти хьунул адамтани, лерилра гIямрулизив дурхIя гIевурцу. Рахли зягIипикалли, иличи гьаббикIур, лерилра сархибдешуначил мубаракиру, гIярмиялизи гьуниввалта, чариубхIели гьунибиур, гелешмеш рургухIели, мекъ бирухIели лерилра гIядатуназир бутIакьяндеш диру. ГIур илини сунела гIелабти бухъна-халабаибти тухумтала хIурматбиру, илдас диру-далтутазиб кумекбиру.

Илдигъунти, чедаэс агарти, наслубала ургарти, чиналра хIеделкIунти, амма лебтанилра далути ва дузахъути бархбасунани, саби-ургаб тухумти ва лебилра ши баракатласили, гьунар халасили бетарахъули саби, гIямру деркIес гьамадбирахъули саби, дунъяра вегIла ватIанра дигахъес хьулчили детарули сари. Ма ша Аллагь.

ХIера ил багьандан бургар, тухумтала ургарти бархбасуни къябдердахъни ЧевяхIси Аллагьлира Сай чевхIерхуси бунагьлизи халбируси.

Уркухъантала яхIра, ламусра, сабурра мурталра мургьиван лямцIдикIаб, дусми ардашукад, баракат имцIабикIули гIямру даимдиаб.

ХIязлис ахIен даргала далайлизиб: «Ши къугъал Уркухъила», — бикIути. Уркарахъ жагабикIули, бягIу-гьарзабикIули даимлис кали дигулра.

Муъминат Хаттаева