Гьаларван «Дагъиста ши» бикIуси музей-заповедниклизиб «Ялтинская конференция. Рассекреченные материалы», «Горячий снег Сталинграда» дикIути выставкаби детерхур, сарира нушала халкьли Чедибдеш сархибхIейчирад 80 дус диркнилис хасдарибти. Конференцияла бекIлибиубси мурад — СССР-ла улкализир кадикибти анцIбукьуначила бурес, жагьилтази ЧебяхIси Чедибдеш секьяйдали сархибсирил аргъахъес. Конференцияличир бутIакьяндеш дарибтани чумилра жагати ва уркIилизи атIести хабар дуриб. Илди хабурти нушани багьла-багьлали хъумуртниличила, жагьилтани биалли, далра хIедалниличила гьанбушиб: илкьяйдали балбуцличир ССсР-ла машгьурси гьавкья И.В. Сталинничила дахъал къаршити гIярзаби дурхьниличила, илини дарибти хIянчурбазир дахъал хатIаби дургути бирниличилара. ХIякьикьатлизиб илала у беткахъахъес дигути сецад лебли биалра, илдала хьулани дугIлати диъниличила аргъахъиб. Илини гьачамалра улка хIеруди агарли батурси ахIенри. Сталинни сунела бекIдеш дируси заманала бухIнаб илини чIянкIли хIяйнацун сабри улка батурси. ИлхIелира вягIда барес багьандан. Сунела улкаличила пикрихIейкIуси виалри, чуйнара дураухъиши яра бургъути батурли, тяйдивирки. Илала чIумадешра цIакьдешра хIедиаллири, бирив гьатIи, чедибдеш сархес? Сунела урши душмантани ясируцили, цархIил адамлис варсварахъес дигухIелира разихIейкибсиригу ил, «Фельдмаршаллис ургъан варсируси ахIен!» — викIули. СССР-ла дудеш сайри И.В.Сталин. Ил сеннира хъумартес асубируси ахIен. Аргъая!
Ишдус дурабуркIуси авэсил выставка сабри. Гьар дус декIар-декIарти умачил ца дурабуркIусири. Цаибси «С парада на фронт», кIиэсил «Посвященная Ленинградской блокаде», хIябэсил «Полководцам ВОВ». Лерилра илди выставкаби чебиуливан, дергълис, илала бутIакьянчибас хасдарибти сарри. Илдигъунти гьунибаъниби дурадуркIнира къулайси ва гIеббуцеси хIянчи саби.
ХIера, ишдус шакалра хIедикили, Чедибдеш сархибхIейчирад 80 дус диркули сари. 80 дус шалали ухуси берхIи, умуси зак, разити дяхI-някъ. Илдас сабаб – хала бегIтани картIибти биса ва хIи. Нушани илди гьеч хъумартес асухIебирар. Чумра адам гашазибад, бугIярдешлизибад алхун къел-хIерзи агарли беткахъибтира биуб дергъла дусмазиб. ХIябразиб хIяб агарли, бегIтани хъумхIертули, чула уршби чарбулхъниличи бирхули гIямрула бурхIни кадерхуртира биуб. Гьалабра белкIи риасра, дергъла дурхIнала къяйлизивад ца сайри дила хала дудешра. Сай виштIали вирухIели, бехIбихьибсири ил гьанагарси ва кахси балагь. Чебуркъуб илисра гашила тIягIям багьес. Ил багьандан гьачам хъучи бякьунхIели, деркунти дугIла кьарли убкIахъули хIилхIи калунсири. Ил Аллагьли мяхIкамварили, верцахъибсири. Илдигъунти анцIбукьуни диуб дургар гьалар чумра. АрхIяличи дурабухъи чархIебулхъутала, гьундурачиб улхутала лугIи касес хIейрар. Урусунала буралализиб бурули кьяйда: «Балагь сабицун хIебашар!» Илди къиянти дусми вайти излумира камдирути ахIенри, вабаъла изала дебали тIинтIбиубсири итхIели. Къияндешуначила гъайвикIалли, илди кахIедурхар. Сен-сен биалра, нушала хала дудешунани душмайчибад чедибдеш сархиб. Гьанна нушала чебла – иличила чеабиуси наслулизи хъумхIертахъни. Илдира нушала хала дудешунала чихъти адаб-хIяяла къиликъуначи, къияндикибсилис кумекла някъ гьабалтахъес бурсибарес чебиркур.
Ахирлизиб лебтасалра даршудеш балгес дигулра. ИмцIадикIаб нушала улкала сархибдешуни! Мабагьаб улкала халкьли дергъла мягIналичила.
Угърашуни камбиаб,
Душманти тIутIубиаб,
Гьар мурталра абулхъул,
БерхIи ванали ухаб.
ЦIябхIели дурабулхъул
Бац шалали кабулхъаб,
Гьаннала гIялам халкьли
Вайси селра мабакьаб
Гьарил адамла хъули
ГIяхIси хабар абицIаб,
Дунъяличирти дургъби,
Жяв-жявли тамандиуб.
Анжела Мутазова