Бархьдеш багьандан алхунти

Декабрьла 15-личиб, лебилра улкализибван, Дагъистаннизибра чула хIянчи багьандан алхунти журналистуни гьанбиркахъути саби. Ил бархIи 1991 ибил дусличибадал кабизахъурси саби Россияла Федерацияла журналистунала Союзли. Лебилра илди –бархьдешла багьа гIямруличил цугбуцибти адамти сабри.
1992 ибил дусличибад бехIбихьили, нушала республикализиб 17 журналист кабушили саби. Тамаша ахIенну, ил кахси ва убяхIси чябхъин дураберкIибтазивад цалра варгили ахIен.

Журналистла хIянчи бегIлара урехиласи саби викIаслира, хатIахIеркус. Бархьдешла багьа дебали дурхъаси саби. Чедибра буриливан, цацадехIти анцIбукьуназиб илала багьа – журналистла жан сари. 2013 ибил дусла июльла 9-личив МяхIячкъала шагьарла мякьлабси поселоклизив кавшибсири «Новое дело» бикIуси газетала корреспондент ГIяхIмаднаби ГIяхIмаднабиев. Следовательтала пикри хIясибли, ил сунела бузери багьандан кавшибсири.
ЖамигIятличи халаси асар бариб «Черновик» газетала бекI редактор ХIяжимурад Камалов кавшнилира. Ил 2011 ибил дусла декабрьла 15-личив МяхIячкъала шагьарлизив кавшибсири. Илини бекIдеш дируси газетализир дебали мягIничерти масъулти ахъдурцутири. Политикунани, полицияла ва прокуратурала хIянчизартани рушбатуни сайсниличила, чучи хъарти хIянчи чедихIяртли дирутачила гьаман гъай ахъдурцутири. Ил газетала бяхIяназиб, хIякьикьатлизиб бархьдеш баргес багьандан, бахъал адамти дугьабилзутири. Журналистуни урехиагарли, чуйна чябхъинти дурадеркIили диалра, жамигIят багьандан бузутири.
Чула хIянчи багьандан Дагъистаннизиб кабушибти журналистунала сияхIлизиб гьанбушес вирар 2003-ибил дусла августла 27-личив вайнукьабани чябхъин дураберкIибси миллатла политикала, багьахънибала ва дуралати бархбасунала шайчивси министр МяхIяммадсалихI Гусаев, «Дагестан» ГТРК-ла директор ХIяжи Абашилов (2008-ибил дусла мартла 21-личив), «Мир вашему дому» бикIуси динна масъултас хасбарибси передача къелгIеббикуси Тельман ГIялишаев (2008-ибил дусла сентябрьла 3-личив МяхIячкъала шагьарлизив), миллатла политикала, багьахънибала ва дуралати бархбасунала министр Загьир Арухов (2005-ибил дусла майла 20-личив МяхIячкъала шагьарлизив, сунела юртла подъездлизив варгаибсири), Дагъистан Республикала Президентла ва Правительствола багьахънибала управлениела ва пресс-службала руководитель Гьарун Кьурбанов (2011 ибил дусла июльла 28-личив МяхIячкъалализив сунела юртла гьалав кавшибсири), «ХIякьикьат» газетала жавабла секретарь Малик ГIяхIмадилов (2009-ибил дусла августла 11-личив). Ил кавшибти вайнукьаби белгибарили хьалли, амма чили хъарбарибсил ил кавшахъес балули ахIен.
2010-ибил дуслизиб кабушиб «Прибой» медиахолдингла директор Шамил ГIялиев (майла 5-личив МяхIячкъалализив), Сергокъалализибси ТБС-ла директор СягIид Ибрагьимов (майла 13-личив Сергокъалала шилизив), «МяхIячкъала-ТВ» телекомпанияла бекI МяхIяммадвагьиф (СултIан) СултIанмяхIяммадов августла 11-личив МяхIячкъала шагьарлизив кавшиб.
2011 ибил дуслизив вайнукьабани кавшиб кIарахъан мезли дурабулхъуси «Ас-Салам» бикIуси газетала редактор ЯхIъя МяхIяммадов (Хасавюртла районна Кокрек бикIуси шилизив).
Илдазибад бахъалгъунти нунира балутири. ЦацабехIтачил наб узесра бархли кьадарбиуб. «Дагъистан» РГВК-ла цаибси бекI директор Гьарун МяхIяммадович Кьурбанов. Ил адамличила дила уркIилизир чIянкIли шалати гьанбикуни кали сари. Телевидениелизи узес гьуцIличил ну ацIибси бархIи. Ил наб малхIямли, гIяшли гъайикIули, халадеш агарли, гьуниваибсири. Гьарун МяхIяммадович сегъуналра хIянчилизивад гIелумхIелзи: ил машинала рульла гIелав, камерала мякьлав, монтаж бируси хъулив чеваэс вири. Илини журналистуни сагаси секIал багьахъес бурсибиахъес жибирутири ва сайра илдачил варх «учIусири». Илис гьалав, я илала гIергъи наб илгъуна руководитель къаршиикибси ахIенри. Ил хIякимтала гьалав бекI гIяшбуцили тIашхIелзи, бархьдеш балтахъи, сунела журналистуни багьандан се-дигара бири, хIяжатсилис мурталра кумекличил музаулхъи.
Загьир Арухов – дила преподаватель. Ил, ахъси чархла вегI адам, дурала пачалихъунала кинобазивад нушала республикализи вакIибсиван билзи наб. Ил нушала отделениела преподавательтачил цугуцалли, цархIил тяхIярли пикриикIуси, сагати журала тIалабуни далуси, журналистикала дигIяндешуни нушази гьаргдируси адам вири. Ил мурталра викIусири: «Журналистика тIашси ахIен, ил заманалис гьалаб башуси саби. АсухIебирар гьаларла пикрумачил узес. ХIянчилизир сагакьянчибили диреная. Илизиб биалли бекIлибиубси – жамигIятлизи бархьдеш балахъни». ХIера, бархьдеш багьандан илра кавшиб.
ИшбархIи бархьдеш кабизахъесра дебали къиянни саби. ХIердизирая, нушала бекIлидиубти телевидениелизир чедиахъути секIайчи. БархIиличи-бархIи къадагъалати, пайдаагарти секIал имцIадирули сари. Багьес дигахъира – се бикIишири ишбархIила агиличила чедиб гьанбушибти, урехиагарти, гьарли-марти журналистуни?
Россияла журналистунала Союзла баянти хIясибли, Россиялизиб 1993-2013-ибти дусмазиб 341 журналист чула хIянчи багьандан кабушили саби. Улкала регионти хIясибли халбарибхIели, бегIлара бахъал журналистуназибад мяхIрумбиубси Дагъистан саби.