Бамсриагарси бузерили…

Гьайгьайра, нушаб гIямру
Гьачам сари лугути.
Илди тяп шямван дархьли
ДеркIесра сар гIягIнити,

— викIули сай МяхIяммад ХIя­мидов. Сай викIуси тяхIярли, илини къугъали ва хIя­лай деркIра деркIиб сунела асилти гIямру. Поэтла гIям­рула гьуни шаласили, бягIусили ва гьарзасили бетаахъур илала мурхьси пагьмули ва бамсриагарси бузерили.
ГIяймаумахьила шилизивадси гIяхIгъабзани сунела мурхьси мягIнала ва адамличи халаси асарбирути назмуртачил даргалацунра ахIи, Ду­буртар Улкала лерилра миллатунала ургаб халаси хIу­рмат сархиб. Шко­лабазибад дагъис­танлантани илала произведениеби иштяхIличил дучIути сари. Шя­гIир­ла адамдешли­чила, гъаб­за­деш­­ли­чила, гIям­ру­личила, нешличила, дигайличила,… назмуртани биштIа-халатала уркIбази гьамадли гьу­ни бургули саби.
«Селичи хьуликIишав?» бикIуси назмулизив поэтли сунела гIямрула гIебшни халати устадешличил сипатдирули сай:
…Набчирадли ардякьун
ЦагьатIи дуги-хIери,
Гъану авра сягIятла
КъантIбиуб дила гьуни.

…Гьу, бура, гIур селичи
Ну севан хьуликIишав?
Пяхъкайкили хIевъули
ГьатIи гIур се бариша?

Юх, мяштIбареси агу
Ахъес калунси гьунчиб,
ТалихIчебтили биаб
Кавлути дунъяличиб!
ГIямру ардашуцад адамлизир гьар секIайчи иштяхI-гъира детихъули дуили сари. Поэтлира сай сегъуна хIяйчив виаллира, гьарил гIямрула шали дурусти баянтачил гьаргбирули сай.
МяхIяммад ХIямидовкIун ванзализибад дурабулхъуси вулканван пагьмула нурли парчикIусири. ГIе, жагьхIелла гьав адамлизиб кавлули буили ахIен гIямрула ги къяббердес бехIличи бетаибхIели. Илини караматчиниван балули уили сай жагIял, иш шалал дунъяличив кахIелни ва чеалкIуси наслулизи талихIчебли биахъес маслигIятикIули сай. ЧеалкIуси наслу талихIчебли биахъес илала назмуртанира умутличил гIеббурулигу. Ахъбуцили дурхъати адамдешла мургьила пигьала, ил ишкьяйда викIули сай:
Пигьала ахъбурцулра
ГIямру черяхIдирули,
Сегъунти диаллира,
КIидехI агни балули,…

Пигьала ахъбурцулра
ГIянтIикIачи гIяшикьли,
Жагадешличиб дурхъал
Селра агни балули,…
Пигьала ахъбурцулра
Жагьдеш гап-чяхIдирули,
ШалгIердухъалли – гьатIи
ЧархIедулхъни балули,…

…Пигьала ахъбурцулра
ГьатIи селра хIейкIули.
«Жан дерхъаб!» или дунъя
Чебсаргъахъес дигули.
Сунела лерилра цIакьани, багьудлуми, пагьму, имканти,… пайдаладарили поэт бучIантази гIямру лертиван сипатдирули, «гъайикIули» сай ишбархIира:
…БерхIила нурани диги кIапIдуцес,
Булбулла далуйти гьар бархIи иргъес,
Вавнала диркьакад гьайбатли вашес –
Илисра вакIибси иш Дунъяличи.
Игъбар – илра хIерли баргира набчи.

Хъуми чердикIибти гьелицун делгIес,
Урхьнази амъурти хIуркIби дашахъес,
Ванзаличир унхъри имцIадикIахъес,
Илисра вакIибси иш Дунъяличи….

Биса-яс, гьими-кьяс камкадиахъес,
Делхъ-далуйти, мукъри дахъкадикIахъес,
Чум-чумра гIянтIикIа гIяшикьбиахъес…
…Марти юлдашунас хъарихъли виэс,
ГIямрула чеблуми дурусли ихъес,
Ура къел-хIерзира хIялалли датес…

Кьасригу, хIейубра ну хатIахIейкес,
Халкьла гъай-мезлизи сеннира хIейкес,
Дарес далдуцибти ахирличи кес,
Амма гъамхIебирис пашмандеш набчи.
ХIейкIус: сен вакIира иш Дунъяличи?

Илди тугъи уркIила дигиличил чедетаахъили дел­чIал­ли поэт секьяйда хIериубал ва гIелаб калунтас сегъуна мисал чебиахъулил гIячихъли чебаэсли саби. Бархьаначи буралли, илала лерилра назмурти илкьяйдали пасихIдешли гарчли дицIибти сари, пагьмула гьеличил делкъунти сари, гIякьлула цIуэрили ламдикIути сари…
Поэтливан поэт сипатварес балули уили ахIен. ХIера, ГIямар Хаямличила сейкIулил дарган шягIир:
Рахли уркIиличи децI чебакIалли,
Гьаман хIела жуз наб саб кумекчили.
ХIунтIенцIар чягъирли ва исбагьиба
Дила децI-шишимти кIундицIахъули.

…Чейулри пачала хIу кIялгIялизив
Улкала вегIбекIлис гIякьлу бурули,
Се балкIсил, се бархьсил баянбирули,
Урехиагарли жалтаиркьули.

Чейулри Кьуръанна аятуначил
Дарскъа пикрумази гIурра вархили,
Бархьдеш зубрачибал, ванзаличибал
Ил багьес дигули, гьанкI хъумартурли…
Даршани дусмас гьалав пасихIдешла урунжуни назмурта чедирцIахъули калунси шягIирличил ишбархIи илала гьамадли ахIенси гьуни даимбируси поэтли «бемжахъурли» сай лякьир. Илдала лякьирла баракат бучIантачира биули саби…
М.ХIямидовла жузлизи «рухIнарикили» гIергъи ну иларадли гьамадли дурарухъес рируси ахIенра. Илала пачала хазнали дицIибти кьунбази къарширикибхIеливан, поэтла «мургьи-арцла, якьутла…» назмуртачи «хъямрашулра» ва, бикIуливан, хIулби хIелукъули, жуз някъбазибад батаэс рирули ахIенра. Амма аги-кьяйдали тIашризахъес маслигIятбирули саби.
Поэтличила цархIилтани делкIунти назмурти ва ма­­­кьалаби дахъал сари. Илдазибад хабарла далайчи Муъ­минат Мирзаевани цалабяхъибси ва поэтла юби­­лей­­личиб далайлизиб зайбухъахъунси хIурхъила лу­­гъат­ли­чил белкIунси ца назму (барсхIебарили) гьан­бур­ше­хIе:
«ИштIали ирухIели
Бархьил гьуни буцибил,
ХIу-алавти халкьлиши
Дигиличил ацIибил.

ХIу багIтани айкьурла
ХIузир адамдеш лирил,
ХIу поэт итагьурла
Халкьлис гIяхIил ахIарил.

Даргала поэзия
ГьалабяхI арбукибил,
Халкь-ургарти гьалмагъдеш
Дебали уржахъибил.

Гьалмагъунала бухIнаб
Халал хIурмат сархибил,
Юлдашуни багьандан
Жан дитхьис сай хIяду­рил.

Даргала халкьла тагълихъ
Бархьдешличил бузахъул,
УркIи-уркIилабадли
Узи-урши бигухъул.

Разидякьира нуша
ХIула дурхъал хабалли,
Ахъли чеввикIибхIели
Дагъиста либил халкьли.

Разити гIямруличил
БиркIаби шалал дунъя,
Нушим гIяхIил игани
ХIямидхъала МяхIяммад».
Пагьмучерси далайчини илди тугъи дарган далайлизир дучIули аргъес дигахъира. Сепайда… Илгъуна далай гьарли-марсира бирар. Дила хIулбала гьалар, лебгIеб жагаси тIамаличил, сунени ункъли валуси поэтличила уркIи-уркIиларад дурути илди дугьби маржанна бакилизирван далдикилигу.
ХIебурес хIейрар поэтлара далайчилара ур­габси ду­бурла урунжлара илабадли шарабли бужуси булбулларагъуна бархбасличила. М.ХIямидовли лукIути къугъати назмурти М.Мирзаевани гьайбатли да­луйтазир ду­чIу­тири. Илкьяйдали адамтала уркI­бази чула черяхIти пагь­муртачибли минабирути саби поэ­тунира далайчиби­ра.