Шантас дигеси савгъат

ГIяхIла хабар чинабад би­кьалра, ил гIяхIси саби, адам­тас илини разидеш биху.
Ишди бурхIназиб илгъуна разидеш хиб набчи дила шан тарихла учительница Хадижат МяхIяммадовала «Кища, страницы истории» бикIуси урус мезличил дурабухъунси жузли.

Иличи бахъхIи хIертири кIишанти. Се­цад тарихла макьалаби, очеркуни, дип­ломла хIянчурби лерли диалра, КIи­ша­ла шиличила, шантачила, илда­ла куль­ту­раличила, гIядатуначила, баркь-бац­ли­чила таманси гIячихъдеш агарсири. Та­­рихчиби, бикIуливан, гъайбухъахъес, гъи­рачеббарес кьасличил нуни «Наро­ды Дагестана» журналлизи ца статья бел­кIун­сири. Ил гIяхIхIебизур биэс, хIу тарихчи ахIенрину, хIела мерличив уэн или, че­булхъутира биуб. Илди бархьли сабри, сенахIенну тарих тамай бехIзиси, сунезиб сегъуналра къалп асухIебируси гIилму саби.
Х.МяхIяммадовани гIяхIцад дусмазиб халаси къиян кабихьни белгиси саби: архивтазир умцIули, шила мер-муса хIердирули, хала бегIтала пикруми дурчули, хIятта дура пачалихъунази архIябира дархли дурадуркIули (Ил Турциялизи гечбиубти кIишантачира рархли раили сари – И. И.).
Гьалабван КIишала дахъал шалубар гимназияла краеведческий музейлизиб Хадижатла жузла чебкад ихтилат дураберкIиб. Ил балбуц Дагъистанна урибси учитель-тарихчи Ибрагьим Кьурбановли балкьаахъурсири. Хадижатлизи чула пикруми дурес ила бакIили лебри Дагъистанна урибси хIяйвантала тухтур ГI.КьурбанхIяжиев, шила администрацияла бекI М.Шамхалов, шила библиотекарь П.ГIялибекова, районна администрацияла хIянчизар ГI.Ибрагьимов, шила имам ГI.МяхIяммадов, авторла тухум-агьлу ва бахъал гIядатла бучIанти. Гъайбухъунтани Х.МяхIяммадовала жузлис ахъси кьимат бедиб, уркIи гьаргли чула пикруми аргъахъиб.
— Жявлил ну хьуликIусири шантази, чеалкIуси наслулизи шила тарих багьахъес, — викIи И. Кьурбанов. – Ил мурад ишбархIи бетерхахъурли сари нушала Хадижатли. Гьанна учительтани тарихла дурсрачир ил жузла материалти пайдаладарес бирар…
— Сунела гIяпабаркь, дила дудешли гьандуршули вири Гъазагала ши, ЦIурмигIя махьи, Шумралла гIяя, Иркниша махьи, ЦIуриша махьи, Бурцца БехI, Халал гIяя, Дибга гIяя. Илала гъай хIясибли, баягъи илди махьурби-гIяябазибад акIубли буили саби нушала шира. Хадижатла жузлира ил секIал марбирули саби. Нагагьладан дурабухъайчи жуз белчIес бикибси биалра, ца-чумал пайдалати насихIят нунира авторлис гьаладирхьира, — сунела пикри аргъахъиб ГI. КьурбанхIяжиевлира.
Тарих художественное произведение ахIен. Илабси гьарил пикри, гьарил дев дурусси биэс гIягIнибиркур: ил багьандан авторлис тяхIярагарли халаси къияндешра алкIахъули сабри.
Гьала хили бурес дигахъира, жуз анцI­хIебукьесли, учIусини бархь­хIе­ба­тесли каргьурли саби. Илкьяйда халаси пагьмула бикьри саби, сари дарган риублихьар, авторли ил урус мезли белкIнира. Ташмишдеш агарли, «Кища, страницы истории» кIишантанира, ца­бу­тIаван, урхIла адамтанира гъираличил белчIес бирар.
Иш белкIла автор жуз цалабяхъибсиличи иши дугьаилзули сай:
— Хадижат-рузи, мубаракрирулри хIу халаси рухIласи сархибдешличил. 40 жузла автор сайливан, нуни балулра, лукIуси адамла хIянчи сецад гIядабси сабил. ХIу бажардирикилри даршани дусмала духемлизирад шила тарихла мачни далцIес, гIур илди сагаси бакилизи каргьес. Дила гьанбикли, хIела жузличила гIурра бучIанти гъайбулхъан, ашкарли, жузлис таманси анализ барестира камхIебирар. Вари, урухмарируд къиздухъести гIуркъубяхъуназирадра, сенахIенну лебти саби мирхъила тIа­кьализиб варъаличиб гьалаб мур­чIали бургутира… Илди гIямру сари. Баркалла биаб хIед гIямру гибси, жузла кьадри-кьимат, лукIуси адамла хIурмат-хатир дарес балуси хIела неш ХIялиматлисра…
Лебтанилра балули саби ишхIелла рухI мискиндиубси замана жуз дуракаэс гьамадли хIебиъни: гапличи лайикьли саби ахIмакь адамти, сабира Х.МяхIяммадовала жузлис напакьа кабихьес кьиркьирхIебиубти.
Вирхулра, жагали балкьаахъурси, бухI­­набуцлашал давлачебси, авторли гьар­­ли-марли сунела шиличира шантачи­ра ур­кIила диги ахIерахIедарибси ва, гьай­гьай­рагу, халаси кьадрила ил жузли кIи­шантала жузала кьасурбачиб сунес мер бургниличи.
Аллагь икьалавиаб хIед, тарихчи Ха­ди­жат-рузи! Гьардизаб хIела сагати белкIанира!