Газетала марси юлдаш

Дагъиста урибси жур­налист ва дар­гала машгьурси пи­­сатель Набигуллагь Кьур­ба­нович Сулайбанов ириъ майла 21-личив 80 дус виубсири. Ну­шаб гьан­бикиб­сири, 80 дусла юбилей­лис, сай акIубси ва хIерируси Да­ха­даевла район­низиб илала творчестволис хасбарибси вечер дурабуркIу или. Сен или хIебарибсирил, ну­ни бурес хIейрусра. Амма ил балбуц дура­бер­кIибси биалри, лайикьсири викIес вирус.

Сен? СенкIун, илала журна­листла хIянчиличила гъай­хIе­­дикахIелра, Н.Сулайбанов гIяхI­тигъунти даргала писатель­тала ургаб лайикьси мер бу­цибси, пагьмучевси адам сай. Илини дураили сари 7 жуз: «УркIила ва рухIла жи», «Ламартла дуги», «ЛамикIен, адам, лам», «ХIе­дилшути зубарти», «Гумайла сихIру», «Гьанагарси балагь» ва «Дубурлан шагьарлизив». Дила пик­рили, гьаннала хIякимтани газетаби, журналти ва жузи дучIули хIедургар. ДучIули диалри, илди цархIилтази дел­чIа­хъесра къайгъибири.
Журналист сайлин, Набигуллагь Сулайбанов, Дагъиста гIяхIтигъунти журналистуни белгибирути кIел конкурсличир бутIакьяндеш дарили, премиябачи лайикьикибси сай («Мургьила перо», 2003-ибил дус, «Мургьила чIака», 2009-ибил дус). Набигуллагь Кьурбанович СССР-ла журналистунала (1975 ибил дус) ва Россияла писательтала (2009-ибил дус) союзунала членра сай.
ХIедаибтирив Набигуллагьла сархибдешуни сай акIубси шилизиб ва районнизиб илала творчествола чебкад вечер дураберкIес? Бахъал лебу Уркарахъиб илдигъунти?
Нуни барес вируси Наби­гул­лагь Кьурбановичличил къар­­­шиикни ва илала гIям­ру­ли­чила макьала белкIни ­сабри.
Сунези хьархIебаилира балуси саби нуни, Набигуллагь уркухъан дудешла ва микIхIен нешла урши виъни. Ил акIубси сай 1939 ибил дуслизив Кубачила (ГIярбукIла) шилизив. Сер­гокъалализиб педкомбинат белчIунси Набигуллагьла ду­деш Сулайбан Кьурбанович ил­хIели Кубачила школализив му­гIял­лимли узусири. Набигуллагь акIубси дуслизив Къубила Сулайбан (или бикIи ил хIурматла адамлис уркухъанти) гIярмияла къя­янази арукиб. Набигуллагьла неш Меусишар, Гъуладтир, Ур­карахъир парторзанизациябала секретарьли рузули калунсири. ХIебиалли, Набигуллагь рухIлашалси-дагьрилашалси бузерилизи ахъибти (интеллигентуни) бегIтала урши сай дикIес дирехIе. 80 дус виубси илисра ну «лигубала мехIелизи ваайчи интеллигент сай» викIулра.
Дявила майдайчив хIяйна вяхъили, Чедибдеш сархили, дудеш чарухъунси дуслизир илала неш шалгIеррухъун.
Нуни Набигуллагьлизи хьар­­­биулра, гIур, неш ребкIили гIер­­гъи, сегъуна гIямрула дякь чеб­­бикIири или.
— 1946 ибил дуслизив школализи вашес вехIихьибсири. Вер­хIел классла багьуди касиб­ма­дан, дудешли Сер­гокъа­лала пе­дучилище­лизи учIахъес вархьира.
Илди дусмала ца­ли­зив наз­мурти лу­кIесра ве­­хIи­­хьира. Ил­дазибадси ца дила наз­му ГIябдуразакь Мурта­за­гIя­лиевли Сергокъалала районна газетализи кабяхъибсири. Итди дусмазиб ил назму бахъли далуйтазиб бучIулира бири:
БягIулири, СССР,
ТIинтIбиубли гьар шайчи,
Ленинни батур гьуни
ГIурра бягIубирули…
Итди дусмазив урибси журналистли сайси уркухъан Къубайла МяхIяммадли дила бегI гьаларти назмуртала тетрадь Рашид Рашидовличи баахъибсири. Ил­ди саркъибти хIедииши, урибси поэтли «дир­цIхIедирцIибти сари» ви­кIули тет­радь назмуртала «кьанилаб» уб­бу­хъа­­хъун.
— Гьари, камси тIашизи, Набигуллагь, ил суалла чебкад ца дилара бурусира лебну. ХIела назмуртаcгъуна кьяркьси «кьимат» кабалтусири итхIелла цацабехIти даргала поэтунани. Сергокъалала педучилищелизир дучIути ца-кIел дурхIяла (набчил варх кайибси дила юлдаш гIяймаумахьилан Ибрагьимов Ибрагьимлара дилара) назмуртасра илгъуна бетаурсири. Дила назмурти кьиматладирули, «Ленинна байрахъ» газетализирад набчи дашути кагъуртазир ишди гъай делкIи дири: «ХIела назмурти гугугIягIябикIес хIебалуси дагъала тIамаличи мешути сари», «илди хIебикьурси шиниша гIинцгъунти сари» ва цархIилти децIагести. Ит­хIейчивад вехIихьили, нуни халаси манзиллис даргала мезли лукIнила хIянчи тIа­шаиб­сири. ХIечи сегъуна асарбариба хIела назмуртала тетрадь кьабулхIебарнили?
— Илала гIергъи кам-гьамли макьалаби лукIес вехIихьира. Илис гIергъи хабуртира. Чедив гьанушибси Къубайла Мя­хIям­мадли ва даргазив итди дусмазив урибси тилмаж Агъат­тала Мя­хIям­мадли, белкIани мурхь­дикIахъес мас­ли­гIятуни ду­­рули, Трисанчила школализив мугIяллимли узуси ну, 1968 ибил дусла декабрьла ца­л­и­чи­вад «Ленинна байрахъ» газетала собкоррли узули уву­хъа­хъунра. Амма ишавра вахъ­хIи кахIелунра. ГIяпабаркь ит­хIелла «Ленинна байрахъ» газетала редактор Ибрагьим БяхIяммаевла къайгъиличибли сагадан Хайдакьла ва Дахадаевла районтазив «Ленинна байрахъ» газетала собкорр ветаурра.
— Севан дизура хIед кIел районна собкоррла хIянчи?
— Урегал дусла ухIнав ну хьурали вашули хIеибси Дахадаевла ва Хайдакьла районтала шими хIедургар ви­кIулра. Иличи че, вашаси ми­цIи­раг­лизи дуцIрум бур­кIа­хъути Вар­хала, Къякрила, Чи­дяхI Дубур­тала, Къябала, Гамардала… ванзурбачи, яни буркIахъути диркьала ва Ногъайла авлахъуначи. Илав къаршииркаси букIуначил ва дояркабачил. Хъу делгIутачил, ризкьила сабухъ бурчутачил, мицIираглис дугени кадирхьутачил детаурти гьунибаънибира, илдачила дел­кIунтиракIун гьандушесра хIей­рус.
— Дахъал хIела макьалаби делчIунти сари нуни, Набигуллагь. Нуни делчIунти сари хъямчиби пужбирути хIела ца-хIябал макьалара. Биалра, гьари гьандуша хIуни нушаб илала черкадти хIела макьалаби.
— Партияла дусмазибра би­ри давла хъямбирути хIя­кимти. Илдала баркьудлуми пуждирули делкIунти критикала дила макьалабачила, гаплис ахIен буруси, мицIирли лебалти хIянабани ишди бурхI­назибра гьанбуршули бирар. Гьари, нунира ца-чумал мисал гьандуршисра.
Авна районна хала хIя­кимта суданази ветикахъира. Партияла къяаназивад дуравшес алавбухъунси бархIира хъумхIертули левалра.
СирхIяла шилизивадси сель­советли унраличибси махьила школалис къалпси уборщица каратурли, илала арц сунес кайсниличила макьала зай­бухъахъунхIели, судлизира ведира пар­тияла райкомла бюроличира тIаш­ва­турра. Итди дусмазив районнизив судьяли узулри гIяпабаркь ГIяллайла ГIяхI­мадхан. Илини дила макьала закон­на тIала­буначи балбикибси биъни мар­ба­риб­хIели, бюрола членти аъбяхъибтири.
Дибгашила шилизивадси, сай алжанала агьлула варкь, адам райцентрла ца тукейзив узули вири (вахъ гIяхIна адамринну, илала у гьанхIебуршис). Илини уркьлала доскаби дурхъали дицниличила редакциялизи гIярза бакIиб. Нуни илала чебкад ахтарди дураберкIира. Чумал хьунул адамли чули асибти уркьли дурхъали диъни марбариб. ГIела-гьала хIер­хIейкIули, тукенчизибад ну­ни дяш-баш сахIесни марбирахъули, макьала балкьаахъурра. Амма редакторличи баахъайчи сай тукенчичи вякьи, вахъхIила уртахъ сайни пикрилизи касили, макьала редакторлизи кахIебяхъахъес райкомла секретарьличи гьав­вакIахъес мас­­­ли­гIят­ба­рира. Кьа­бул­­хIей­­­киб ва «селра хIебирар» би­захъур. Макьала сут бар­хIи­лизиб дурабухъунмад, ил уциб. КIел дуслис туснакъла катур. ЧарухъунхIели, илини ну душмайзи халирура или кайибсири. Яргаличилси ар­хIяличи Дибгаша ва­кIиб­хIе­ли, туснакълавад дуравхъунси ил къаршиикили, ну кьацI-шинна варес сунечи арукибсири.
Кубачив ца левра викIу­си­ни ванза буцили, законна тIалабуни дуи, юрт тIаш­бат­ниличила, ну партияла райкомла пленумличи ахIецIахъ­ниличила макьалаби делкIес чебуркъубсири. Ил багьандан партияла обкомла жа­ваб­ла хIян­чизартала гьалара ­тIаш­­­­ва­тур­­­ра.
— Нуни итхIели бакьибсири хIу «Лавашав тукенчизибад рушбат сасни багьандан уцили» бикIули. Наб ил хабар дебали хIейгибизурсири. Се бурес вируда иличила?
— Лавашав «рушбат сайсули уцниличила» хабар итхIели нушала газетала редакторли узуси гIяпабаркь ГIяхIмадхан Абу-Бакарличи баибхIели, илини Лавашала райкомла секретарьлизи дурибти кIел гъай наб даибти сарли урдухъун. «ХIушани вайулаируси адам хъям-кьацIла кьамла ахIен!» — ибсири ГI. Абу-Бакарли, ва иличирли лерилра мез тамандиубтири.
— Набигуллагь Кьурбано­вич, се бурес вируда хIуни ит­хIелла гIямруличила? Урла гIям­­руличила децIикIни бирару­ хIела?
— Дила хIулбала гьалаб саби итди дусмазиб дуцIрумла заманализиб халаси ахIенси шагьарличи шурбухъунсигъуна мицIираг адилкьантала анкъи—Вархала дубура. Шимала колхозуни, гIур совхозуни-ургар дурадуркIути гьунибаънибира, шила хозяйствола хIянчизартала бурхIнира, Чедибдеш сархили чарбухъунтачил шимала ва районна вакилти къаршибиркнила шад­лихъунира хъумартес хIей­рулра нуни. ГIяштIан Социа­лист Бузерила игит Гьилал Му­са­хIяжиев, дугIахъарланти Маликла МяхIяммад, ГIяли­бег­ла ХIяжи, уркухъанти Мустапала МяхIяммад, МяхIям­мад МуртазагIялиев, кIишан Мя­хIям­мад Рабаданов, мицIир­ли левалси меусишан ХIяжи ГIяхI­мад­ханов, дибгашан Къингуйла ГIяли ва бахъал цар­хIилти.
МугIяллимтачила, медицинала хIян­чизартачила, далай-делхъла пагьмукартачила, дунъяличиб бурибти мургьи-арцла устначила ва партийно-хозяйственный активла гьабкьябачила дурести гьатIира дахъал лерлихьар, ухънакаибси дила гIякьлу цашалбиркули биэс викIулра. Ил багьандан далтасра илдачила дурести дила бекIлизир.
Амма дургъбала бутIакьян­чиби Кьун­кьивадси Байрам МяхIяммадовла, ГIяш­тивадси МяхIяммад ГIяхIмадовла, Кубачивадси Расул ГIялихановла, Ур­гIеривадси Ражабла ГIялила, КIи­ша­вадси ХIясбал Сулайбановла, Меусишавадси ХIябиб МяхIяммадовла, Дибгашибадти ХIяса МяхIяммадла, ГIяли Сулайбановла, хIела дудеш ГIяммала Ражабла, дила дудешла ва хъубеш дудешла сипатуни мицIиртиван чедиулра. Уркарахъибадти ва Дибгашибадти дявила бутIакьянчибачилти гьунибаъниби имцIали сари.
— ХIуни гIямрулизиб чебби­кIиб­си писательла ва журналистла хIянчилизиб хIед чили кумекбариба? Бахъ-бахъал даргала пагьмукарти писательти ва поэтуни биригу гьалаб. Илди хIед гьанбиркуру?
— Ну журналистла, писательла гьунчи дуравхъахъун­тачила хIебурили батес хIей­русра. Илди сабри Къубайла МяхIяммад ва Агъаттала МяхIяммад, ГIябдуразакь МуртазагIялиев, Ражаб Адамадзиев, Сулайбан Рабаданов, Нав­рузла ХIябиб, Кьадила МяхIяммад, дила узбили бетаурти Ильяс ХIясанов, Харбилла Запир ва набчил варх учIуси ГъазимяхIяммад Юсупов, редакторти Ибрагьим БяхIяммаев, ВяхIидла ГIяб­дулла, ГIяхIмадхан Абу-Бакар, МяхIям­мадрасул. Ил­дачил лукI­нила чевкадцун ахIенри вархвасунсира. Гьачамцун ахIи, илдачил архIя­ба­чи дуравхъунра, давлачебси кьумурличи кайира, гIямрула гьундурала гIяхIра-вайра ахъбурцули ихтилатунази ахъира.
— Нуни бални хIясибли, хIу цаца­бехIти хIякимтачил цугиркуси адам хIейишигу викIулра. Бархьсира бургар ил: журналистуни, хIукуматла авэсил цIакь (четвертая власть) саблин, бархьагарти баркьудлуми дура­дур­кIутала юлдашунили биэс хIебирар.
— Бархьси саби хIу викIуси, юлдаш ХIяжимурад. Ну хIя­кимтала къушумлизивадси ахIенра. Гьаннара мерла хIя­кимтани, партияла дусма­зирван, наб «кьяшми» гьала кайцIули уббухъун. Дила жузачила Меусишала ва Уркарахъла библиотекабазир жузи ду­чIутала конференцияби дура­деркIес хIядурбиубгу, ам­ма чилирил ил барахъес хIебатур. Мабатаб. Диур наб цархIилти мераначирти сархибдешунира: Казахстанна ССР-ла Правительствола ХIур­матла Грамота, Батумила ком­сомолла организацияла, Дагъиста Халатала Советла ва дахъал цархIилти Грамотаби. Ну 1958 ибил дуслизив целина ахъбуцесра вякьунсира, Грузиялизив ВатIа гьалабси чебла ихъулира калунсира. Байхъала даршдусичив имцIали «Замана» газетала марси юлдашра сайра.
— ХIуниван нунира ВатIа гьалабси чебла ахъибси саби, Сергокъалала педучилище таманбарибси саби. ХIуван нура, кьанни вехIихьибси виасра, лукIуси адам сайра. ГIяхIли пикриухъалли, дургар нушала гIурра мешудешуни… Ну жагьси замана, гIяпабаркь хIела дудеш Къубила Сулайбан набчил сунела зиланничилван ихтилатикIули вири. Нуни иличи пахрубирули вираси. ХIела жагьхIелла юлдашуназибад чи гьанбуршида? Гьари илдачила гъайикIен, белики илдазиб нуни балутира биэс.
— Бахъал юлдашуни лебти саби дила. ИшбархIила ихтилатлизиб гьанбуршисра, набчил барх бучIули, 1959 ибил дуслизиб Сергокъалала педучилище таманбарибти чумал юлдаш. Нуша гьар дуслизир гьачам цаличи, гIурхIели итилличи дашули, жагьдешла ва ишхIелла дусмикад ихтилатунази ихъутира. Илди дила юлдашуни саби ванашикан Мустапа Мустапаев, МяхIячкъалализир хIеррируси «Замана» газетала уртахъ Аминат ГIялиева, Ахъушала районна ГIялихан махьилизивадси ГIябдуряхIман ва цархIилти. Журмукан Ражаб МяхIяммадовла (илра нушачил учIули вирусири) сипталичил сарра цаладиркути. Нушала ил сипта дахъал мераначиб гIебасниличи разилира.
— ХIуни гьанбушибти хIела авал уртахълизибад кIел нушала газетала гъамти юлдашунили уббухъун: мя­хIяч­къалалан Аминат ГIялиева ва журмукан (избербашлан) Ражаб Мя­хIям­мадов. 1966 ибил дуслизив ну камси замана Журмачив учительли узули калунсира. ИлхIели илав школала директорли узули вири Ражаб Акаевич. Бара 18 дус виубси нуни ил пагьмучевси ва малхIямси адамлизирад лукIес устадешра дахъал адамдешла лишантира гIерасибти сари викIаслира хатIахIеркус, гьар секIайзив гIибратли виэси гъабзагу ил. Набигуллагь, ахирличиб хIуни, журналистла ва писательла хIянчила дураб, гIур се хIянчи бирули калунрил, бура. Ду­ра кIел гъай хIела бигути хъалибарг­личилара.
— Районнизиб телевидение бузе­саиб­­хIели, ну илала дикторра, редакторра, корреспондентра сайри. Чумал дус районна самодеятельностьла ведущийра вираси. Халкьла драмала коллективлис бекI­­деш­дирулира калунра. Шел дус узира районна Халатала Советла председательлира. Буся­гIятла замана ну акьулира.
Гьанна 52 дус гIямрула уртахъличил хIерирулра. Нушани кIел урши ва хIябал рурси абикьурра. Илдази багьудира касахъира. Шелра баркьибти шагьуртазибра шилизибра чула хъалибаргуначил хIербирули саби. Дила 17 баркьибтала баркьибтира леб. КIел биштIатани хала хала дудешла тахличира катурлира.
— Халаси баркалла хIед, Набигуллагь, набчил къаршиикес кьабуликнилис. Нушани хIед, хIела хъалибарглис, тухум-агьлулис арадеш ва гIямрулизир сархибдешуни дулгулра. ХIела 85 дус вирнила юбилей лайикьси тяхIярли дурабуркIниличира дирхулра.