ДубкIути шимала кьисмат

Августла ахирличив шагьарлизиб сунела къуллукъ лебли вакIибси дила вахъхIила юлдаш хъярбукан ГIяхIмадхан ГIяхI­мад­ханов «Замана» газетала редакциялизив дакIуухъун. Иличи дебали разиикибси, нуни, яхши-хуш дарили гIергъи, юлдашлизи хьарбиулра сунела шиличила, шантачила, школаличила ва гьа­ннара школализиб бузути, нуни гIяхIил балути учительтачила.

КIел-хIябал дус гьалаб газетализиб дурабухъунси ца дила макьалализиб нуни Хъярбукла ши «бубкIуси ши саби» или гьанбушибсири. АнцIбукь ил тяхIярличиб сабилра хьарбиулра юлдашлизи.
— ХIебалас, дила юлдаш Мурад, — викIар ГIяхIмадхан МяхIя­ммадович, — бубкIусил яра хIебебкIили кавлусил Хъярбукла ши, амма 30 дус гьалаб (1982-1990-ибти дусмазив ну илав школала директорли узусири) Дахадаевла районна Хъярбукла урга дара­жа­ла школализиб бучIути дурхIнала кьадар 600-личи абир­ку­хIели, лябкьуси белчIудила дуслизиб илаб бучIес кавлути 30-цун дурхIя саби. Камси заманала бухIнаб гъайнали камбиубли саби школализиб бучIути. Дила пикрили, 20-30 дуслис гIергъи нушала шира, унра Шурклила шиван, «къаралдила ши» бетарар.
Бархьли бурисра: хIейгахъаси наб Да­гъиста тарихлизиб сунечи лайикьси, ахъси мер буцибси хабарла ярагъла устнала ши ил куцличи бикили, шилизиб дила бахъал юлдашуни лебти саби.
Нуни газетала ца макьалализиб дила лебилра юлдашуни-хъярбукантачила бу­рес­­ра хIейрусну, гъайдикIехIе ишди бурхI­­на­зив набчи гIяхIладли ва­кIибси вахъ­хIила учитель ГIяхIмадхан МяхIям­ма­дович­ли­чила. Нуни илизи тиладибарира сай ахIентира дила юлдашуни бузули лебси школаличила ца-чумал гъай дурахъес.
Гьаланачиб биалли, хъярбукантачила балуси тяхIярли нуни бурисра.
Арбякьунси даршдусла 30 ибти дус­мазиб, Дагъистайзир колхозуни ал­кIа­хъухIели, бахъал хъярбуканти нушала район­на ва Дагъиста халатигъунти шимаз­и ар­башутири. Илди ила бурхьути биэсра асу­­бирар: колхозуназиб ва совхозуназиб­ ши­ла хозяйствола ваяхI дирес балути адамти гIягIнитири.
ИлхIели бакIибти бурги нушачи, Дибгаши Мустапара Кьялкни Бурагьимра. Бурни хIясибли, Мустапа Дибгашив халаси хIурматличил хIерирули калунси уили сай. Мустапала лебри шел урши. Илдазивад цаибси урши, гIяхIти устадеш лерси Кьади, мякьлабси ЧIишили гечиубси сай. ТIагьир учитель сайри, ил Мажалислизи арякьун. БегIла виштIаси ГIяли МяхIячкъалализив тух­турли узули сай. ГIябдусаламра Расулра Диб­гашиб калун.
Мустапала лебилра уршбазивад нуни бегIлара гIяхIли валуси Расул сай. Мустапала Расул ну школала директорхIели, школа­ли­зив кочегарли узусири. Бархьли бурасли, школализив ил кочегарцун ахIенрину, наб чараагарли гIягIниси кумекчира сайри.
ГIурра бурисра: нушала шилизив бегIлара гIягIниси адам Расул сай. Колхозлизив — лерилра машинаби далуси меха­ни­затор, школализив — кочегар, гIям­ру­лизив — пергер адам. Расул, колхозла механизатор сайлин, тракторличил яра комбайнличил имцIали диркьанив, хъарахълизив къаршииркули вири. Мегьла устала лерилра хIянчира илини дали, амма камли дузахъи. ЧIумаси арадешра гIеркъати гIям­рура габ Аллагьли сунес, дила кумекчис ва юлдашлис.
ГIяхIли калаб Расулла урши Нариманра. БусягIятла замана ил сай дибгашантас ва унра шантас чараагарли гIягIниси уста адам. Илини хIебалуси хIянчира агара.
Кьялкнив хIерируси Бурагьимра дибгашантас дебали гIягIни­виркусири. Илини дирутири нушаб мирш ва кьякь, лутIи-гIя­бул, дураз-гутан ва дахъал цархIилти шила хозяйстволизир гIягIни­диркути ваяхI. Гьарахъти шимазибадра балли иличи башути бири. Халаси хIурматбирусири кьялклантани ва унра шантани Бурагь­имла. Бурагьим адамтачил дебали валгунси адам вири.
Арбякьунси дуслизив ну, хIяжатдеш ахъили, печатьла Юртла кIиибил дерхI­ли­чиб мерлабиубси печатьла ва ин­фор­­матиза­ция­ба­ла Министерстволизи ухI­нав­хъун­сири. ЖаняхIлар бяхIличи дар­шиб­ти суратуначи хIеризуррагу — ца суратли сунечи витIа­кIира. Суратлизив цIябси хъулив пушнала гьала кайибси адамла къаралди. Ил сайри унза гьаргдарили ухIнайхъуси адамличи ласяхъибси Бурагьим. Пушнала цIали шаладарибти илала дяхI. ХIуша дирххIерудая: наб мицIириубси Бурагьим чеваибсиван бизур, гIяпабаркь! Чуйнара гIурра Бурагьим чеваэс вякьунра ну ила. ИтхIели илаб хабарла суратуни кайсан Камил Чутуевли касибти суратунала выставка лебри.
Гьалаб Кьялкнила шилизи ухI­най­хъу­хIели, цаибси юрт Бура­гь­­и­мла би­русири. Юртлизибад декIарли — мегьла устала уста­хана. Камил Чутуев, гьаргдарили унза, ила ухIнаулхъули уили сай. Ца хIули лямцIла замана ца устали итил устала ­­дяхIла сипатличи хапли пикри бяхIчиаили сай. Гьарли-марли суратуни адилтIес халати устадеш агарсини илгъуна сурат касес вируси ахIен. Бурагьимла унра ва гъамси юлдаш кьялклан Къаркъала Ибрагьимра ил сурат чебаэс лявкьяс викIули левсири…
ХIера, дила шан Расулла дудеш Мустапагъуна, Кьялкнив калунси ва кьялклан ветаурси Бурагьимгъуна Табасаранна районна Ерси бикIуси шилизив хIерируси хъярбукан Ибрагьим ШяхIбановличи бегIти гIяхIлад бакIибхIели, 1950 ибил дусла февральла 29-личив акIубси сай дила белкIла игит ГIяхIмадхан ГIяхIмадханов. Ерси шилизив хIерируси мегьла уста Ибрагьим ШяхIбанов илала нешла дудешла узи вирусири. 1935 ибил дусли­зив ил Хъярбачивад Ерсилизи гечиубсири ва вебкIайчи илав калунсири. Илгъуна буилри цацабехIти хъярбукантала кьисматра.
ГIяхIмадхан ГIяхIмадханов 1958-1968-ибти дусмазив Хъяр­букла урга даражала школализив учIусири. Илини ца бел­чIу­дила дуслизир кIииибил ва хIя­­бъибил класс дарх таманаибти сари. От­личноли учIнила дураб, школализиб ГIяхI­мад­хай чеимцIа хIян­чира бузахъи: 7-8-ибти классуназив учIухIели, пионертала организацияла дружинала советла председательла, 8-10-ибти классуназив учIухIели, комсомолла организацияла секретарьла.
«Ну школализив учIухIели, — викIар ГIяхI­мадхан МяхIямма­дович, — гьар се­кIай­зивад гIевурцули вираси ит­хIели школала директорли вируси Мя­хIям­мадрасулов ГIялихIяжи ГIялие­вичли. Баркалла биабну сунес, илизирад нуни школала директорла хIянчилизир дагаладиэсти дахъал гIерасира».
ГIяхIмадхан школала комсомолла организацияла секретарь вирухIели, бучIантани гьунила дубла ва школа-алавси мерличи 250 галга удатуртири, 300 метрла бухъяна шилизи башуси маши­нала гьуни балбарибсири. ЧебяхIси ВатIа дергъла бутIакьян­чиби-хъярбукантас школала гьалаб памятник тIашбалтухIели, школала комсомолла организацияла члентани жигарла бутIакьяндеш дарибти сари.
1968 ибил дуслизив ГIяхIмадхан ДГУ-ла математикала факультетлизи учIес кер­­хур. Илини, бархIехъла замана учIули, ДГУ-лизибси халкьла багьудила организаторти руркъуси факуль­тетра (факультет на­родного образования при ДГУ) ункъли хъа­раахъур.
ГIяхIмадхай школализив учIухIели бузахъуси хIянчи универ­ситетлизив учIу­хIе­лира даимбариб: цаибил курслизив учIу­хIели ил курсла комсомолла секретарь вирусири, 2-4-ибти курсаназив — факультетла профкомла председатель, 5-ибил курслизив — студентунала Советла председательла заместитель.
ГIяхIмадхан ГIяхIмадхановли сунела хIянчила гьуни 1973-74-ибси белчIудила дуслизиб Дахадаевла районна ДейбукIла гехIел дусла школализиб бехIбихьиб. Ца дус илав узули кали, ил Хъярбукла школализи чарухъун. ИлхIейчивад вехIихьили, ГIяхIмадхан МяхIяммадович цугли 45 дус Хъярбукла урга дара­жала школализив математикала учительли узиб, 1982-1990-ибти дусмазив — директорлира.
ГIяхIмадхан МяхIяммадович директорли узухIели, наб гьанбир­кур, Хъярбукла урга даражала школа Дахадаевла районна гьаркьятала къяяназиб бирусири. Гьайгьайра, учительтала хIян­чилизибад дигахъуси саби, сегъунти багьудлуми кайсулил школализиб бучIутани. Хъярбукла урга даражала школали вецI­ли­чиб имцIали медалист дураибти саби, илдазибад кIили мургьила медальти касибтири.
Нуни ГIяхIмадхайзи тиладибарира гьан­бушахъес сунечил барх бузути гIяхI­ти­гъунти учительти.
Дирхаирая хIуша: нуни илди лебилра гIяхIти учительти биъни иткъира балусири. Гьари, хIушанира балути бургарну, ахIерти газета бучIанти, гьаладирхьисра дила белкIлизир илдала уми:
ХIулаймат ХIясанова — бехIбихьудла классунала учительница (2009-ибил дуслизи­б набчил барх РФ-ла Президентла Грант касибси сари);
ЦIибац Кьурбанова — бехIбихьудла классунала учительница, РФ-ла цахIнабси багьудила ХIурматла хIянчизар;
ГIяшура Кьурбанова — бехIбихьудла классунала учительница, РФ-ла цахIнабси багьудила ХIурматла хIянчизар, ДР-ла рурибси учительница;
МяхIяммад Биярсланов — РФ-ла цахIнабси багьудила ХIурматла хIянчизар, ДР-ла урибси учитель, бузерила гьуни Дибгашила школализиб физикала учительли бехIбихьибси саби;
ХIямадар Жамбулатов — химияла учитель, РФ-ла цахIнабси багьудила ХIурматла хIянчизар;
Запир Юсупанов — математикала учитель, РФ-ла цахIнабси багьудила ХIурматла хIянчизар;
Мухтар ГIяхIмадханов — урус мезла учитель, РФ-ла цахIнабси багьудила ХIур­матла хIянчизар;
Абубакар Халипаев — историяла учитель, ДР-ла багьудила отличник.
ГIяхIмадхан ГIяхIмадхановли дебали гIяхIти учительтала лугIилизиб буриб нушала дубуртази багьудлуми хибти «нурла чиргъми» Нина Федоровна Земинара Полина Антоновна Фроловара. Илини гьанбушиб бехIбихьудла классунала учительтили бузути ЦIибац ХIясановара НурмяхIяммад МяхIяммадовра. «Илдани «старший учитель» бикIуси ХIурматла у бихусири, — викIар ил, — ва нуша илдас «учительтала учительти» дикIутира».
1992 ибил дуслизив учительли узуси ГIяхIмадхан ГIяхмад­ханов «РФ-ла халкьла багьудлумала отличник» («отличник народ­ного просвещения РФ») ветаур. 1977-1979-ибти дусмазиб, заочноли учIули, ункъли таманаиб Марксизма-Ленинизмала университет, 2006-ибил дуслизир — психологунала курсани. 1996 ибил дусличивад ГIяхIмадхан МяхIяммадович чебяхIси категорияла учитель сай, 2010-ибил дусличивад — чебяхIси категорияла педагог-психолог.
ГIяхIмадхан ГIяхмадхановли Хъярбачив математикала учи­тельли узухIели, 500-цад 10-11-ибти классунала бучIанти школализибад дураиб, илдазибад урегли школа медальличил таманаиб (5 цIуб арцла, 1 мургьила). Илала бучIантани райо­нна, республикала олимпиадабачир гьаларти мерани дурцутири. 1997 ибил дуслизиб Хъярбукла урга даражала школали респуб­ликала математикала олимпиадабачиб 7-ибил мер буциб, 1998 ибил дуслизиб республикала лерилра школаби-ургаб (гимназияби, лицейти, имцIали математикала бяхIчибизличилти школаби) — 6-ибил мер.
Устадеш агарси хъярбукан вируси ахIен бикIар, амма лебил­ра хъярбуканти мегьла устни ахIен. Хъярбукла урга даражала школа таманаибти леб чебяхIси ва урга даражала багьудила заведениебазиб бузути гIялимти, инженерти ва тухтурти, менед­ж­­менти ва строительти, писательти ва поэтуни, гIяртистуни ва учительти…
Дила макьалала игит ГIяхIмадхан ГIяхI­­мадхановра илдазивад ца сай. Иш­бар­­хIиличи бикайчи узули математикала учительли ва педагог-психологли, илини пе­дагогла устадеш гьаладяхI дикниличив тIа­шилзули ахIенну, къайгъназив сай сагаси, гьа­лаб чилилра хIебалуси журали къиянти геометрияла теоремаби кадилзахъес. ХIера, илини цархIил журали каби­за­хъур Геронна­ форму­ла. Ил хIясибли ГIяхIмадхайс Мос­ква­­ли­зибад свидетельствора бакIибси са­б­и. Цар­хIилтира лер илала илдигъунти хIян­чур­би.
Бузерила ветеран, РФ-ла халкьла багьудлумала отличник, ДР-ла урибси учитель (2002-ибил дус) ГIяхIмадхан МяхIямма­до­вич ГIяхIмадханов хIянчилизир сархибти чедибдешуни багьандан дахъал грамотабачил шабагъатлаварибси сай.
ГI.М.ГIяхIмадхановлира илала гIямрула рархкья ПатIимат­ли­ра абикьур ва бяркъур кIел урши, ца рурси. Рурсили арц­ла медальличил, уршили мургьилайчил таманаибси саби школа.
Нушала ихтилат ахирличи биркухIели, хьарбиулра юлдашлизи:
— Чум учитель леба ишдус хIушала школализиб?
— ВецIну урегра, — викIар юлдаш гIяш-гIяшли.
30 дурхIялис 16 цайчибра ца гIяхIти учитель! ХIера, их саби нушала дубурла шимала челябкьла ва дубкIути шимала кьисмат.