ХIязани мез дагьахъес икьаладирар

ГIябдуряхӀман ИсмягӀилов акӀуб­си сай Да­гъис­­тан Республикализив. ХӀя­­бал дус виубхӀели, илала хъа­ли­барг Москвализи геч­биуб. Бу­ся­­­гIятла замана илини че­бяхI­­си да­ражала кӀиэ­сил ба­гьу­ди кай­сули сай – хал­кьа­ни-ур­гавси юрист ве­та­рар, цаибил ба­гьу­ди хӀя­сиб­ли эко­но­мист сай.
Илала дурабад, ГIябдуряхӀ­ман­ни ункъли дарган мез далули сай. Сунела багьуди чебаахъес дигули, илини дарган мезла курсани абхьиб. ХӀера, Москвализибра дарган мез дагьес дигути дакӀубухъун.

– Коронавирусла чейхъуси иза балагь бакӀайчи, нуни юртлизир дурсри кадирхьулри, 10-12 адам учибяхъили. Гьанна биалли, онлайн тяхIярличи шурухъи, узулра. Адамти баари леб. 5-6 адам кабурхути чумал кьукья лер, – бурули сай илини.
Чумал дус гьалаб, илала пикри хӀясибли, курсаначи сегъуна-биалра сабабли нешла мез хӀедалути даргантицун сабри башес гIягIнити
– Нуни курсани, имцӀа­ли­ван, нуван Москвализиб ва цар­хIилти шагьуртазиб халабаибти адамтас акӀахъубтири, се­на­хӀенну наб нешла мез хӀе­д­алути бахъал дарганти къар­шибиркулри. Наб гьарбизур: набчил хъалибарглизиб дар­­ган мезличилцун сабри гъай­­бикӀути.
Курсанала хIекьлизибси хIякьикьат цархIилван кабизур. Хабарагарли, Дагъистанничил сеналра барххӀебасунти, Москвализиб акӀубти адамтас дарган мез дагьес дигули ахъиб. СейкӀуси, цархӀил улкнала адамтас курсаначи башес дигули биалли! Дарганти биалли, илди-ургаб бегӀлара камлири.
– Ну тамашавиублири. Гьаланачи набчи белкӀун Крымлизирси рурсили, гӀур Москвализирад, Питерлизирад чумал кагъар дакӀиб, илкьяйдали полякли белкӀун. Сенрил илдани ну ургулри ва дарган мезличи саби бурсибарахъес тиладибикӀулри. Гьанна бахъалгъунти дила ученикуни урусуни саби. Гьарилла мез дяркъес дигнила сегъуна-биалра сабаб леб: цала гьалмагъ дарган сай, кӀиэсил дарган рурсиличи хъайчикайили сай, хӀябэсил сеналра Дагъистанничил вархваси ахӀен, амма мез дагьес дигули сай.
Илгъуна иштяхӀ Дагъис­танна цархIилти миллатунала мезаначира бирар или пик­ривикIули сай ГIяб­ду­ряхӀ­ман, амма гьанна илдачи бурсибирути мугIяллимти агара Моск­ва­лизиб.
ГIябдуряхӀманни ил секӀал барсбарес кьасбариб. Гьанна илини Дагъистанна декIар-де­кIарти мезаначил столличир ду­радуркIути хӀязани дурайули сай.
Илини бучIахъутала ургаб биштӀатира леб, илдала иштяхӀ имцӀабиахъес багьандан, хӀязани пикридариб. Школализирван баянти гьаладихьили ва хъули хӀянчи хъарбарили, дарс таманбирули, халаси пайда лугули ахӀенри.
ИлхӀели гьанбикиб илис мез руркънила бетуц хӀя­за­начил бархбасахъес. ГIяб­­ду­ряхӀ­манни машгьурси «Элиас» хӀяз дарган мезличи шурбатур. Ил хӀяз ишгъуна саби: ца адамли карточкаличи белкӀунси дарган мезла дев аргъахъес гӀягӀнили са­би цар­хIилтази, амма ца хӀя­чила дугьби ва лишанти пай­да­ла­хӀе­дирули.
Гьаланачи ГIябдуряхӀман словарьличира зумали хъарихъулри. Илини, Ахъушала шилизив акӀни багьандан, литературный мез гӀяхӀил дала. Амма дарган мезла дахъал лугъатуни лер. Гьайгьайрагу, илди Дагъистанна цархӀилти миллатунала мезаналара лерти сари.
Ца дев чумал жураличиб бурес вирар. Илдигъунти синонимти даргес къяйцӀлири ГIябдуряхӀман.
– Масалалис, «конь» – ил «урчи» саби, амма илис «тази», «ябу», «айгъир» эсра вирар. Литературный мезли нушала лугъатунала лерилра дугьби кайсули ахӀен. Кайсути диалри, мез гьайгьайра, давлачердири. Ил багьандан дила пикри саби челябкьлализиб илгъуна словарь дураэс, – викӀули сай ГIябдуряхӀман.
ХӀязла тIакьаличиб урши ва рурси леб, тӀамсаличи кабиили даргала гӀядатлати палтар чегьурли. ТIакьалар лер фишкаби, гъумла сягӀят, хӀяз, дугьбачил карточкаби ва хӀяз бирнила тяхӀяр-кьяйда. Илди лерилра дирути сари МяхӀячкъалализир. Илкьяйда дургӀели ва гьамадли бетарули саби.
Даргала мезличилси цаибил «Элиас» ГIябдуряхӀманни Интернетла кумекличил бициб. Инстраграмлизи сурат мерлабариб, бусягӀятал Дагъистаннизиб ва Москвализиб ил асес дигути дакӀубухъун. Багьа – 1490 къуруш саби, илгъуна багьа саби урус мезла хӀязлара.
Адамтас асес дигни чебаили, ГIябдуряхӀманни Дагъистанна цархIилти миллатунала мезаначирра хӀязани дураиб.
– Шел мезличир хӀяз лер: даргала, кӀарахъала, булугунала, лезгибала ва къумукълантала. Гьанна табасарантала мезличибра балкьарахъулра.
ХӀязанас дугьби ГIяб­дуряхӀ­манни словарьтазир дургули сай, гӀур илди мез далуси адамличил ихтилатбарили, хӀяз таманбирули вирар. Ил­ди дурхахъули сай Инстаграмлизир.
ЦацахӀели типографияличил дархдасунти къияндешунира алкӀули дирар.
– Мисаллис, хIяз цалабяхъяхъес ила бедлугулра (заказ), хӀябал бархӀи дикибхӀели, бурули бирар: «Чевверхи, гьанна барес дирули ахӀенра, дахъал заказуни лер». Яра цархIилван бетарар — заказ таманбарили саби, амма ил пайдаагарсили уббулхъан. Сагали барес арху, гӀурра жумягӀ аркьян.
Жура-журала мераначирад ГIябдуряхӀманничи заказуни дашули сари. КӀарахъала мезла хӀяз Дагъистанна мезла клублис хIяжатбикиб. ГӀергъиси заказ – шел хӀяз булугунала мезличил. ХIязани исусини илди бегӀтас ва узи-рузис пешкешдарес дигулри.
Чумал базла духӀнар ГIябдуряхӀманни 50-йчирра имцӀали хӀяз дициб. Илала пикри саби гьанналис дурахIеили калунти, Дагъистанна цар­хӀилти миллатунала мезаначирра хӀязани далкьаахъес.
– «Крокодил», «Монополия» ва дахъал илдигъунти хӀязани дураэс дигулра. Илдала кумекличил биштIатанира багьла-багьлали мез далули сари.