Ил гIяхIдешличи вирхусири

Гьар дус сентябрьла 3-личиб нушала улкализиб, ил­кьяй­­­дали респуб­лика­ли­зиб­­ра, тер­роризмалис къар­шидеш дирнила Бар­хIи дура­буркIуси саби. Ил вайси балагьла кьур­бунти гьан­би­кахъ­­нила сабаб саби ри­кIас­лира, хатIахIериркус.

Лебтасалра гьанбиркули бургар Бесланна школализиб кабикибси кахси хIилла, сунезибра гIяхIцад биштIатала, илдала мугIяллимтала ва бегIтала гIямру къябаибси. Жалладунала ряхIмуагарси баркьудили нушала лебталалра уркIбази гьар дус хIянсавдахъуси дяхъи бетаахъур. Гьайгьайрагу, нуша терроризм бикIуси ил балагьлис къаршидеш дирнилизир мурталра цадирес чебиркур.
ИшбархIи бахъла хъули бекIлил хабарагарли коронавирусла чейхъуси изала абицIули саби, хъулибти зягIипбиркахъули, хъалибаргла паргъатдеш булъахъули саби. 10-15 дус гьалабра Дагъистан Республикализиб жамигIят урехилизиб бихIуси ца «изала» лебри — терроризмла «изала». Ил, гьанна коронавирусван, хабарагарли адамтала хъули абицIулри ва хъалибаргла жагьтигъунти члентала бурги мехIурдирахъулри, хIят­та илди гIямрулизибад булан мяхIрум­би­рахъулри.
Гъармукадешла пикрумани баргибти багьлабиахъес ва илдази хIякьикьатличи хIулби абхьахъес багьандан, гьарли-марти бусурмантас, цIакьла кабизунас, журналистунас, республикала Правительствола хIякимтас ил баркьудиличи дахъал цIакьани дяхIчиаэс чебуркъибсири, цацабехIтас — чула гIямру дедес булан.
Сегъуналра гIяйибагар шайчиб алхунтири рес­публикализибра машгьурбиубти жа­ми­гIят­ла ва политикала хIяракатчиби Мя­хIям­­мад­салихI Гусаев, Загьир Арухов, Макьсуд Садикьов, ХIяжи Абашилов, Гьарун Кьурбанов ва цархIилтира, сабира кьаламла кумекличил гъар­мукабачил бур­гъули калунти.
Ишдусла июльличир 10 дус дикиб, чузир сегъунтилра адамдеш агарти хIил­ла­картани хIялалси ва духуси политикала хIяракатчи, халаси хъалибаргла бекI Гьа­рун Кьурбановла ва илала шофер, хIя­бал ур­шила дудеш ИсмягIил Ис­мя­гIи­ловла гIям­ру къябаибхIейчирад. Ил­­кьяйда ил мусибатла анцI­букьли урегал дурхIя цIуръа­биахъуб­тири. Иличибра адамлис децIагеси гIур се биэса?
Гьарун Кьурбанов гьанур­шухIели, ил Россияла ва Дагъистанна гьарли-марси патриот виъниличила бегI гьалаб бурес гIягIнибиркур. Чинав узалра, сегъуна баркьуди балбуцалра, ил, ВатIан ва халкь гьанни, гъирачевли узи ва лебилрара-сера сунела замана ва цIакь хIянчилис харждири. Ил жагьли левалри, амма сунела 49 дусла духIнар дахъал хIянчи дарес бажардиикиб.
Илис нушала республика, ишбархIила тIалабуначи балбикахъили, гьалабяхI башахъес дигулри. Ил багьандан Гь.Кьурбанов дагъистанлантачи урхIла гIядатуни чедилгьутала, республикализир хIи кертIутала цаибил къаршикарри. Баягъи ил мурадлис илини сунела гIямру булан дедиб.
Дагъистанна Дахадаевла районна Кьункьила биштIаси шилизивад дуравхъунси Гьарун Кьурбанов дархьти ва саркъибти гIямрула гIячихъси гIибратли ветаурсири. Багьудичевси ил политикала, гIилмуртала ва журналистикала ахъанайтачи ваибсири: Дагъистанна пачалихъла мединститут таманбариб; философияла гIилмуртала кандидатла ва докторла диссертацияби детерхахъур; «Дагъистан» РГВК акIахъуб; миллатла политикала, багьахънибала ва дуралати бархбасунала министрли узули калун; ДР-ла Президентла багьахънибалашалси поли­ти­кала ва пресс-службала Управлениелис бекI­деш дариб.
Урусунала ишгъуна бурала леб: «От яб­лонь­ки яблочко, а от ели — шишка» (ГIинц­ла галгаличибад гIинц бирар, ядаличибад — дург).
Гьарун сегъуна ветаур виалра, ил илала бегIтала гьунар саби. Гьарун МяхIям­ма­до­вичла бегIти биалли шилизиб халаси хIур­мат сархибти адамти саби: дудеш Мя­хIям­мад Кьурбанов философияла гIил­мур­тала кандидат, ил ахъси даражала жура-журала къуллукъуначив узули калунсири. Гьанна пенсияличив сай. Неш ПатIимат ХIяжиевна дахъал дусмазир школала мугIяллимли рузули калунсири. Илра гьанна пенсияличир сари. МяхIяммадлира ПатIиматлира жагати ва духути урегал дурхIя абикьур: хIябал уршира хIябал рурсира.
Уршбазивад виштIалгъуна Жаруллагьличи узи Гьарунничила гьанбикуни дурахъес дугьаризурра.
«Нуша диштIали лерай булан, ил ца бекIла кьадарцад нушачив ахъли вири: бархьси мягIнализиб бурасра, чехибси мягIнализиб бурасра. Москвализив учIуси ил шагьарланничи нуша Аллагьличиван хIердикIутири. Халаси узичи мешусили ветаэс дигахъаси набра. Гьар се-секIал далуси иличил барх замана буркIесра наб дебали дигахъаси, набцун ахIенри – цархIилтасра.
ДацIти гъай хIейгахъи илис, адамтачи жагали лехIирхъес бали. Баркьудлумазивра дебали адуцалачевси вири. МалхIямси ва уркIи гьаргси виалра, ил цазаманализив хIекьли цIакьсира вири.
ХалакаибхIелира, гьар мурталра пик­ричевси, хIялани ца шайчир датурли, гIямруличи хIерикIуси, бархьдешцун дигуси вири.
Нушала хъалибарглис «арбитрли» сайси ил, гьанна нуша-ургав агархIели, дебали къиянни саби», — таманбариб буруси илини.
БикIуливан, цIакьси тыл агарли, цалра чедибдеш сархес хIейрар. Илкьяйда бирар хъалибарглизибра: мурул адамла цалра сархибдеш хIебири, эгер хъулир дигуси хьунул агарси риалри. Илгъуна «тылли» ретаур Гьарун МяхIяммадовичлис сунела хIябал дурхIяла неш Разият. Мурул хIянчилавхIели, илини хъалибарглизир алкIути лерилрара-сера масъулти сунени гьунчидурши. Сен­кIун илини гIяхIил иргъулри, вамсурли хъу­ли чарулхъу­си муруйс бамсриахъес гIягI­нили биъни. Ди­гуси хъалибаргличил замана беркIес илала жумягIлизиб гьачамцун бетарулри. Гьанна итди камти бурхIни Ра­зиятлара дурхIналара гьанбикуназирцун тикрардирули сари.
Хъалибаргла ва тухумла пахрули сайси Гьарун МяхIям­ма­довичла лугIилашал бахъал духути узи-уршира юлдашунира лебри. Илданира юлдаш хъумуртули ахIен.

ГIумаргIусман ХIяжиев: «Ит мусибатла анцIбукь кабикибхIели, нушаб, иличил дарх гьар бархIи дузутас, гьайгьай, дебали кахбизур. Гьар бархIи савли иличил яхши-хуш дарили гIергъи, хIянчиличи гъамдирутири кьалли нуша. Илкьяйда кахбизур арагIеб республикалис булан, сенкIун ил анцIбукь белгиси ца адамличицун бяхIчиси жи ахIенрину, арагIеб политикала кабизличи сабри, республикаличицунра ахIи, лебил улкала политикаличи, хIукуматличи жи сабри». («Дагъистан» РГВК-ли балкьаахъурси «Воспоминание» фильмлизибад касибси пикри).

Ильман ГIялипулатов: «Пергерси ва халахIерхуси ил дагъистанланна лерилра гIяхIти къиликъуназирад нуни имцIали де­кIар­дирира адуцалачебдеш ва хIялалдеш. Ха­ла хIякимтала гьалар, сай чеахъес, илдас гIя­хIизес багьандан, илала ялавкардеш, ляв-кIучI хIедири. ЖаликIес, бахъал цар­хIил­та­лай­зибад декIарбулхъуси сунела пикри бурес вири».

Мурад ГIяхIмадов: «Сайра учIули, илини цархIилтира бучIахъи. ТIалабкарси ва се-биалра аргъес, суаликIес урузхIекIуси вири. Балбуцибси бетерхахъес ибси гьуцI илала бегIлара бекIлибиубси къиликъ бири. Илизир чедихIяртдеш мурткIал хIедири. СанигIятлизив ахъикIес гъаргъси ил сунела хIянчизартазибадра иличи хIерли вири».
Гьарун Кьурбановла лугIилашал дахъалти белкIаназибадра нушани иргъуливан, илала динничил дархдасунти челукьути масъулти хIедири. Ил, бахъал цархIилтиван, ЧевяхIси Аллагьличи вирхуси вири. Илала хала дудеш Буркьун-Даргазив машгьурси динчи сайри. Амма Гьарунни дин гIялим-философ сайлин кьабулбирусири, илхIелира ишхIелла инсаниятлис чараагарси шартI биъни иргъули. Динна тарихлис хасбарибсири илала гIилмуртала докторла диссертацияра. ХIукуматлара диннара бархбасличила гъайикIалли, ил кIибехIлалра ургала уржибсили биахъес дигуси вири.
БерхIилиуб лебтасалра мер биур, чIянкI­­ли къугъни хIярхI­диахъес, вегIлизирти хIя­­­сад­­деш гIянддакIес гIягIни­би­р­кур. Че­вяхI­­си­ни адамти гIякьлула, рухIла шайчиб де­кIар-декIартили акIахъубти биъни, иличиб­ли илди цагъунтили биэс хIебиъни аргъес чебиркур.
Ил багьандан цаличи ца са­бурчерли хIердирес гIягI­ни­биркур. ГIягIнибиркур гIяхI­дешуна диркьес. Китайла машгьурси философ Конфуцийлира сунела замана буриливан «ГIяхIбаркь кьиматагарли кавлуси ахIен». ГIяхIдешуна диркьеная — Дагъис­тан чараагарли вавалибирхъур!