Илди ванати дугьби багъишладарили сай бахъли гIяхIил валуси мугIяллим, пергер дудеш ва Урагъила школала директор Шайх Рабадановли сунела гIямрула марси гьалмагъ Хамис ГIялиевас, сарира гьанналис 50 дусра-сера гьалар, дархьдатурли сунес ахIерти Сергокъалала районна мина-мулкра, гьарахъти дубуртазибси Урагъила шилизи ракIибси ва сунечи дигили алкунси гIулухъачил гIямрула кьисмат цабарибси.
Секьяйда адаббилзулил нушаб нушала дурхIнала нешанас гIяхIси гъай бурес. Тяп цIахси анцIбукь сабхIеливан вегIла гIямрула рархкьяс уркIи гьаргбарес, ил гIерруцес, уркIичеррарес. Юх, бархьси ахIен! Азирти дусмала гIядатунала асарлиур гIур сецадхIи кавлутирал, хIебалас. Нуша къалабалира хъа ужагъ хIербируси гIямрула юлдашличи чедухъес, буребала бехIцадра сабаб баргили, ил ратIес. Или биалра, нушани нушала хатIа иргъулра, кьакьадикIулра, аммаки, нуша мурул адамтира или, кьапIа бихантира или, мукIурхIедикIулра.
Юлдаш Шайх, баркалла биаб хIед хIу илгъуна левнилис. ХIуни рархкьяс багъишладарибти тахтаби гIурра даимдирулра:
«Ванзала хазнурбицад
ЯхI-ламус лерси хIурхъан,
Заклизир зубартицад
МалхIямдеш лер урагъан.
Кериби, бунагьуни
ХIедурули далуси.
МицIирси къала сарри
Наслулис чеалкIуси.
Аргъ-бархIен рарсхIерикIул,
Бац-бархIен хIерумсуси,
Гьарилличил ралгунси,
ГIямруличи разиси.»
Хамис ГIялиева урагъан Шайхлицун ахIенри шан рарибси, арагIеб шантанира ил, хабарла поэт-сатирик ГIязиз Иминагаевла биштIаси ватIайзирад ракIибси, чула адамлизи халрарибси сари. Илкьяйда урхIла адамтала уркIбачи гьуни баргес гьарилли хIейрар. Виубсиличи биалли «шантани шан варибси» ибси хIурматла айтура, хIябсурличи арцла хъапIаван, цIапIалкан.
Юх, хIебикиб наб Хамисличил ихтилатбарес, ил багьандан кьиматра ил ахIмакь хьунул адамлис имцIаливан сари ралутала гъайлизибад бедесли бетаур.
Уркухъла культурала Центрлизиб районна мугIяллимтала, бикIуливан, багьудила ва бяркъла «сабухъ» белгибируси балбуц сабри. ГIергъити чумал дус районна бекI Ж.ГIямаровли багьудила гьаркьяти учреждениебас ва хIялалси хIянчи бирути учительтас 600 азир къурушла шабагъатуни диахъуси тяхIяр дурабуркIули сай. Мубаракуначил ва арцла премиябачил дархли, мугIяллимти разибирули, гьайбатти далуйти ва делхъани урга-ургади дехIсурдикIулри.
ХIера, сценаличи Урагъила школала педколлективла хьунул адамтала кьукья дурабухъун. Гьар-урла палтарли жагали бегIбиубти илдани делхъ дариб. Делхъра ибхIели хъумхIертести.
Заллизи дила мякьла кабиибтала гъай чедихесдяхIиб:
— Шайх Рабаданович секьяйда бажардиикилил? Делхъла илгъуна композиция гьаб-уб чехIебаира.
— Шайх Рабаданович майкIудну, илала рархкья Хамис ШяхIбановна викIен.
— Марлив, гъари? Ил гьести гIямрула хьунул адам ахIену?
— Сари. КIел дурхIяла нешра сари, урегал никIала хала нешра сари, сунела хIянчи хъарарахъуси учительницара сари…
— Севан кункли вяшрикIулил.
— Аллагьли гIурра гIерруцаб!
— Баркалла биаб сунес!
— Арали ратаб!
ГIур Шайхла хабуртазибад ашкарбиуб Хамис ГIялиевала гIямрула гьунира. ГIяймаумахьилизир акIубси. ВецIал урши-рурси абилкьуси зяхIматчи ШяхIба рурси риъни. Ахъушала районна Усишала шилизибси интернатлизир кални. Сергокъалала педучилище белчIни. Урагъила итхIелла гехIел дусла школализир учительницани рузни. КIинайс биалли, ДГПИ-лизиб географияла факультет таманаъни… Гъайла къантIа, илини чедаиб-дарибти субхIяйзир мачницад лерли дуилри.
Гьарил адамла гIямру гьаладяхI дикуси ва вавалидирхъяхъуси бузери бирар. Илисгу ишдигъунти айтуби ва буралаби нушачи даибтира: «Дигулрив талихIчевли хIериэс, дигахъен узесра», «ХIеблизив хIевзуси янилизив хIевкар», «Къиян агарли, хIекь хIебирар», «Някъби сахаватсила кьумурра батбухъи бирар», «ХIянчи хIялалсила шанг гIявали бирар»…
РиштIахIелил бегIтала янашар касибти бузерила дебш Хамислис багаладиуб: хъали-цIа ахъдуцес, дурхIни гIямрулизи дураэс муруйчил рарх ил, някъби акьухIеили, рузусири. Школализирра, хъулирра, авлахъличирра.
— Эй, гIяймакан нешла рурси, бамсриахъа, Шамилра ШугIяйнатра дуклабуцили, паргъаткарии, — вири цацахIели Шайх илизи маслигIятикIули.
— Ну кьалли паргъаткарииша, хIу бажардииркуду?
— Виркус, дила ашна. Се хIебиули? Се камли?
— Камсира хIебиусира сари-сарил лагдирхъур. ГIур, кьанниван, дурхIни халакабибхIели, наб ит биха, наб иш биха или, илдала тIалабуни дахъдаибхIели… ИшбархIи кахIебихьибси, дила Шайх, жагIял касес вируси ахIен.
Рархкьячи малхIямли хIерра визурли, муруй някъ хIяртбири.
Учительла санигIятлизир, хъалибаргла къайгъназир шалгIердухъун Хамисла жагьти гIямру, абхьибси унзалабад гIебшнила дирихьван, хьуракадиуб иличи гьести гIямру. Юх, дусманира ил мукIурхIеракIахъиб, хIедиуб илдани илала цIакьани, устадеш, гIямруличи иштяхI-гъира, урцул дигубси ужагълар цIаван, дишахъес.
— Далуйти-делхъанала, ихтилатунала дунъяличир акIубсигъуна сари, — масхаралисван бурули сай Шайхли. — Шилизиб биаб, школализиб биаб яра мекъ-сяхIбатличиб биаб, дигахъу дила Хамислис сунела пагь чебаахъес: гIелумхIерилзан, муирала бикIуливан, бази барес, делхъла авидлизи карацIес яра, тиладибикIутала мурад бирули, унцлизи бухъеси занкъарайла агигъуна далай белчIес.
— Педагогла гьунчирра бажардирикили сари хIела рархкья: «РСФСР-ла просвещениела отличник», «Бузерила ветеран», «РФ-ла цахIнабси багьудила хIурматла хIянчизар», Дагъиста багьудила ва гIилмула Министерствола шайзирад ХIурматла Грамотаби, дурхIнас хIялалдатурти 47 дусла сияхI…
— Ил сияхI кьалли гIурра чебирцIи илала сархибдешунани, сепайда, хIейгахъу гапъала, хIейгахъу «хIера, иш нура» ибти гъай. Белики, Хамис илгъуна сархIели, дахъал дусмас гьалав нура илис гIелавад, гьаббуцибси нешер кигьаван, арякьунси вииша..
— Иш гьакIлис, юлдаш Шайх, хIечил кьабуликес хIейрус: хIед гIеларад Хамис сарри Урагъила шилизи раибси..
Шайх дукаряхIиб.
— Нагагьладан дила шилизи ил ракIес кьабулхIерикибси риалри, валлагьрагу, ну сунес гIелавад аркьира. Илаб урдура бирхъира. ЦархIилван биэс хIебири!
ВегIла мер сеннира дурхъаси саби. Гьанбикиб урус учительницаби, сабира нушала дубуртазиб бахъхIи бузули калунти, гIур биалли уркIила жили чула ватIайзи чарбухъахъунти. Ил пикри аргъибхIели, Шайх викIар:
— Хамисли цалра бархIи я цалра дуги сунес ахIерси ГIяймаумахьи хъумхIертур. БегIтачи, узи-уршиличи, шантачи карцIриубли, гIяхIлад раши, хабар-вягIда дурили, гIеларяхI чаррулхъи. Нуни балулри, илала азадси уркIилизи кIел ши ахIенну, арагIеб улкара кабурцни. МалхIямдеш, уркIецIи, ряхIму, къайгъни мурталра илала дархкьяби сарри. ХIебалас, илини наб дяхI дарсдарили, хIебалас, илини я дила, я урхIла или, адамти буртIули. Илгъуна адамли алавтачи асархIебарили кавлану гьатIи? ГIяхIси асар. РухIласи асар. Дигила асар…
Ну лехIихъулра дила юлдашличи ва пикриулхъулра: «Илди кIелра — Шайхра Хамисра — иш дунъяличибра, алжанала анхълизи кабиили, гIямру деркIес кьадарбиубтигъунти саби. Илдала лер гьар секIал: дигуси хIянчи, ахIерти урши-рурси, пахрубарести ва уркIи бурести кIелра шила жамигIят. ГIур се хIяжатли адамлис? Давла-мас, арц-мургьи, дурхъати кIялгIни, капарайла ванзурби… Юх, лерилра илди заманала сари. Илдани бихIуси талихIра заманала бирар. Я Шайх, я Хамис илдигъунти давлумачи карцIли ахIен. Ил илдала игъбарра саби…»
БелкI таманбирули, сагали чарухъес дигулра Шайхла мубаракличи:
«Закван кахIебиркули,
Калаб хIела хIурматра,
Урхьулизирти шинван
Калаб хIела дигайра!»
Биаб илкьяйда, Хамис ШяхIбановна! ХIебалас, пикрирухъунрил, аммаки хIу игъбарла берхIилиур акIубси сарри.
Дерхъаб хIушала гIямру!