Миллатунала халкьани уржахъибси

Нушани гьар дус июльла 26-ли­чиб пачалихъла байрам – Да­гъис­танна Республикали Конс­­титуцияла БархIи – дурабуркIуси саби. Се­­пайда ишдус нушаб ил дураберкIес им­кан­бикIули ахIен, коронавирусла чейхъуси изала тIинтIбикIнила тяхIяр-кьяйда пик­рилизи касили. Республикализибси ибкьси агиличил бархбасахъи, регионна БекIла къуллукъуни заманалис дузахъуси Сергей Меликовли, байрамла далдуцуни дурахIедеркIахъес хIук­му­бариб.

Дагъистанна Конституция бегIла гьалаб 1921 ибил дуслизиб кьабулбарибсири. Ил 1918 ибил дусличибадси РСФСР-ла Конституция хьулчили буцили балкьаахъурсири. 16 дус дикили гIергъи,1937 ибил дуслизиб, СССР-ла бекIлидиубти законтала хьулчиличиб, Дагъистанна автономияла сагаси Конституция акIахъубсири. Совет хIукумат пашбехъубли гIергъи сабри илала таманси жура кабизахъурсира.
Закон улкалис ва нушала республикалис къиянти бурхIназиб кьабулбарибсири. Ил байрамла мягIничебдеш саби дахъал миллатунар Дагъистаннизиб цадеш ва даршудеш калахъес имканбакIни. ИшбархIи ил байрам халкьла уржибдешла лишан саби.
Се сабабли регионнизиб Конституция кьабулбарибсири? СССР пашбехъубли гIергъи, Дагъистанна политикала кабиз барсбиубсири ва ихтиюртачилси респуб­лика сабливан, Россиялизи каберхурсири.
Дагъистан Республикала Конституцияла БархIи – лебилра дагъистанлантала мягIничебси байрам саби, сенахIенну илизибад дигахъухIели республикализир ихтиюрти дузахънила низам-кьяйда ва гьар адамла гIямру-яшавла даража. ИшбархIи республикала Конституция Дагъистан Рес­публикала мер-мусаличиб хIербирути Россияла Федерацияла гражданинтани культурала гIямру дуркIнилизиб бузуси асарчебси закон саби.
ДАССР-ла Верховный Советла Конституцияла Комиссия, ДР-ла Правительство, илкьяйдали ихтиюртала шайчибти гIялимтала кьукья Конституция балкьарахънилизиб бузутири.
Буралли, 2003-ибил дусла июльла 10-личиб сабри сагаси Конституция кьа­бул­барибси. Амма, иличи хIерхIеили, халкьли гьар дус июльла 26-личиб ДР-ла Конс­титуцияла БархIи дурабуркIу.

Арсен Юсупов, ДР-ла культурала урибси хIянчизар, «Замана» газетала бекI редактор:
«Июльла 26 — нушала тарихлизиб мягI­ни­­чебси анцI­букьлис хас­барибси байрам саби — Дагъис­тан­на бекI­либиубси закон кьабулбарнилис. Кон­с­­титуцияли нушала республикала па­ча­лихъла белшн­и чIумабариб, Дагъистанна жа­мигIятла гIямрула тяхIяр-кьяйда кадизахъур, адамла азаддеш ва ихтиюрти бегI­лара дурхъати диъни багьахъур.
Конституцияли Дубуртар Улкала рухIла давла бухIнабуцили саби – нушала халкьла даршдусмала гьалмагъдеш, вегIла тарихла ва культурала хIурматбирни, ахIерси ванза мяхIкамли бихIни. ХIера, ил дурхъадешунас нуша марти диънили даршудеш ва цадеш мяхIкамли дихIес, нушала Дагъис­тан Россияла белхъхIебелхъуси бутIали калахъес имканбикIули саби. Конституцияличи хъарахъили, нушала Дагъистан гьалабяхI башахъес къайгъибирехIе. Лебилра дагъистанлантас чIумаси арадешра гIямрулизиб талихIра дулгулра!»

Аминат ГIябдул­ма­на­пова, ДР-ла культурала рурибси хIян­чи­зар, Дагъистанна халкь­ла поэт:
«Дагъистанна Конституцияла БархIи – нушала рес­публикала бекI­ли­биубси пачалихъла байрам саби. Ил цадешла ва нушала ВатIа челябкьлалис жавабкардеш дихнила лишанни бетаурли саби. Ил бархIи хаслира республикаличи ва халкьличи пахрубирулра.
Гьарил адамла бузерили ва сархибдешунани республика гьалабяхI башахънила цахIнабси ва къугъаси сурат алкIахъули саби.
ИшбархIила нушала Конституция – гьарилла ихтиюрти далтахъуси закон саби. Иличи хъарахъили, лерилра къияндешуни ахъес ва гьаладяхI дашули, ахъанайтачи даэс имканбикIниличи рирхулра.
Республикала лебилра халкь уркIи-уркIилабад байрамличил мубаракбирулра ва бузерилизир сархибдешунира, илди дирахъес къаркъаван чIумаси арадешра дулгулра!»

МяхIяммадхIяжи Ильясов, ДГПУ-ла Дагъистанна мезанала кафедрала доцент:
«Дагъистан Рес­публикала Конс­титуция – нушала бекIлибиубси закон саби. Даршдусмазиб хала бегIтала дурхъати гIядатуни дузахъули хIербирути дагъистанлантас Конституция даршудешла ва дахъал миллатунар республика гьалабяхI башахънила чеаслали бетаур. Дагъистанна Конституциялизи политика ва пачалихъ делшнила, дубурлантала ихтиюртазиб бутIацугдешла хьулчни кадихьибтири. Дубурлантала къугъати гIяхIялдеш дузахъуливан, гьарил дагъистанланни Конституцияла статьябира дузахъули дигулра.
Республикала Конституция миллатуни-ур­габси балгундешла ва республика гьа­ла­бяхI башнила дебаси хьулчи саби. Илини нуша законна гьалар цагъунти диъни ка­би­за­хъур. Илала икьайчил ишбархIи да­гъис­тан­лантас азадли хIербиэс имкан­би­кIу­ли са­би.
ХIурматла дагъистанланти, нуша лебтасалра мягIничебси байрамличил мубаракдирулрая. Баракатла гIямру ва чIумаси арадеш дулгулра!»

Зайнаб Рашидова, ЖамигIятла хIя­ра­кат­чи, педагог-пси­хо­лог:
«БекIлибиубси закон кьабулбарни дагъистанлантала гIямрулизиб мягI­­ничебси анцI­букьли бетаур. Илини ну­ша россия­лантачил даршули хIер­­ди­ахъес им­кан­­би­кIа­хъу­­ли саби.
Дагъистан Республикала Конституция ну­ша­ла регион гьалабяхI башнилис гьаликIли бе­тарули саби. Ил Дагъистанна дахъал мил­лату­нар халкьла цадешличи бяхIчиаибси бекI­­ли­­биубси закон саби. Нушала уржибдешла хьул­чиличир респуб­ликали гIяхIцад сархиб­де­шуни диахъни чисалра дигIяндеш ахIен.
Конституцияла кумекличил республикализир гIяхIла шайчирти дарсдешуни кадиркули сари, Дагъистанна халкьла цадеш цIакьбикIули саби. Илала икьайчил дагъис­танлантас лебил Россияла цаси хъалибарг­лизиб уржили хIербиэс ва азадли бузерилизи ахъес имканбикIули саби. Ну­шала республика ва улка гьаладяхI да­шахъес цIакьани имцIадикIули, ра­зи­ли гIямру деркIабая, ахIер­ти дагъистанланти!»