Миллатла челябкьла школализибад дигахъу

ИшбархIи шко­ла­лизиб бучIути дурхI­на­зибад дигахъуси са­би жамигIятла челябкьла: куль­тура, адамтала хазна, давла, гIил­му…

Иличила бахъли балусира саби. Ам­ма ишбархIи учительла гьалар да­хъал челукьути масъулти лер. Адаб-хIяя­лашалси бяркъличил бархбасунси къи­ян­си агилизи бикибти мугIяллимтани де­бали хъярхъли барсбикIуси ман­зил чебетаахъибси багьуди дурхI­нас гIеббаахъес бирули ахIен, хас­ли­ра — шимала мер-мусаличирти шко­ла­базиб. Вари, леб учительти чула санигIят дигахъути ва сабира сагаси секIал багьес кьаслизибти, чула багьуди чеимцIабирути ва бучIантала уркIиличибси белгибарили илди багьудиличи бегIбирулицун ахIенну, илдала гьалмагъуни бетарули саби. Амма илдигъунти дебали камли саби.
Халати шагьуртазир школаби сага­ти тIалабуначи далди­кахъес жавабла хIян­чи­­зар­тани халаси хIяракат бирули саби. Хас­лира Москвализиб ва цархIилти пачалихъла бекI­лидиубти шагьуртазиб. Ну­шала улкала лебилра давла илаб саби. Давлачебти ва хIякимтала дурхIни бучIути школабачира халаси пик­ри бяхIчиули саби. Нушала рес­пуб­ликализирра лер декIар-декIарти бел­чIу­дила заведениеби. ЦацадехIтас лицей бикIули саби, цархIилтас гимназияби. У кьяйдали багьудира бедлугуси биалри хIябилра гIяхIсири. Дахъалгъунти анцI­бу­кьуназиб аги нукьсанси уббулхъули саби. Шимазиб аги циила барсли саби. Дахъалгъунти шимазирти школаби Совет хIукуматла манзил делшунти юртаназир сари. Илди сагати тIалабуначи далдикили ахIенну, бучIантас урехилати сари. Ну командировкабачи вашусири телевидениелизив узуси замана. Тама­ша­вирусири иларти дахъхIи диубти школаби, сарира 20-ибил даршдусла бехI­бихьудлизир делшунти, чедиухIели. Лацлизир халати пIякьбикуни лертири. ХIебалас илди шимазир сагати дарибал. Амма ил манзил илар жагати мижитуни дири делши, гIяхIти администрациябала юртани. Нушала хIякимти чучила саби пикрибикIути или гьанбиркули бирар. Наб бурес дигуси ца секIал саби. Шимазирти школаби калахъес халаси къайгъи дакIубирули бирар илаб бузути учительтани. Чула хIяракатличибли дурхIнас ба­гьуди бедес имканбикIули саби. Коллек­тив­ла хIянчила кьадри бигахъуси саби илис бекIдешдируси адамлизибад. Директорла хIянчилизирад дахъал секIал ди­гахъути сари. Шагьуртала школабазиб­ти имцIаливан чула кисаличила ва «чебаъла» баянтачила пикрибикIути къаршибиркули бирар. ДурхIнала бегIти школалис харжани гIердаахъес дирули ахIенра или зигарбикIули саби. Нушала шимазиб, хаслира дубурла мер-мусаличиб аги декIарси саби. СенкIун ишаб лебилра цаличил ца тяништи, узи-урши саби. Учи­тельти чула дурхIначи кьяйдали хIер­би­кIули саби чула бучIантачира. ГIяхIси ди­ректор виалли, аги гьатIира ункъли би­рар.
Лавашала районна школабала юртани гIяхIси агиличир сари. Дахъалгъун­ти сагати сари. Администрациялира хIян­чи бирули саби. Гьаларван чумал школализир сагати «ГьаладяхI дашнила дамкъни» или чус у бедибти классуни абхьибтири. Чебаъла ваяхIличил ва жузачил бучIанти гIеббуцес къайгъилизиб саби. Лер дахъал дарес хIяжатти секIалра.
Чедибра буриливан, школала кабиз ва хIянчи дигахъуси саби чили бекIдешдирулил илис. Гьалабван ну гьуниваира ГIяялахъяблизибси школала директор Эльмира МяхIяммадсягIидовна Мя­хIям­ма­довачил. Илини гIергъити дусмазир школалис бекIдешдирули сари. КъантIси заманала духIнар дахъал дарсдешуни акIахъуб. Къайгъи дакIу­би­рули сари ишбархIила тIалабуначи бал­бикибси багьудиличил дурхIни бегI­барес. Сунела коллектив гьалабяхI башахъес ва багьудила сагати аги-кьяйда пайдаладарили бузахъес, чула багьуди (повышение квалификации) чеим­­цIабарахъес. ГIяя­ла­хъяб­лизиб сага­си школала юрт тIашли саби. Леб иш­бархIила тIалабуначи бал­би­­киб­си спортла майданра. ДурхIни вана­си хурегличил гIеббуцили саби. Ишаб бурес гIягIнибиркур: Эльмира Мя­хIям­мадсягIидовнала къайгъиличибли школала юртлизиб биштIатас хасбарибси дурхIнала анхъра абхьили бузули саби. Гьа­лаб шилизибти биштIати МикIхIила шилизибси дурхIнала анхълизи бикутири. Иличибли сагати бузерила мерани акIахъесра имканбакIили саби.
Ил биалли шилизибти адамтас чула яшавбарес халаси гIяхIдеш саби.
– Эльмира МяхIяммадсягIи­дов­на, хIуша­ла школализиб чум дурхIя бучIулив ва чум мугIял­лим леба?
– Гьанна бучIути 50 дурхIя саби. Илдала дурабад биштIатала анхълизибра — 30.. Нушала школа 216 дурхIя бучIахъес хасбарибси саби. ХIейгеси биалра, башути дебали камли саби. Ил секIал пикрибарили, нушала шилизиб дурхIнала анхъ агни хIисаблизи касили, нуни къайгъибарибсири школала юртлизиб биштIатала кьукья акIахъес. Иличибли нушаб имканбикIулри нушала шилизибти дурхIни дура хIебикахъули иша башахъес. Арбякьунси дусла февраль базличиб бузес бехIбихьибси саби нушала дурхIнала анхъ. Пикри сабри кIел группа акIахъес: цализи хIябал дус биайчи каберхахъес, итиллизи школализи абаайчи. Гьачамлис нушаб багьудила управлениели ихтияр лугули ахIен. 30 учитель бузули саби арагIеб школализиб. Баари бучIанти агни хIисаблизи касили, нушани кьасбарибсири ЧяхIимахьилизибад нушала школализи дурхIни буцес. Ил ши Лавашала районнизи кабурхуси саби, амма илабти дурхIни Дегвала школализиб бучIули саби. (ЧяхIимахьилизиб школа лебси ахIен. Дегва мякьлабси ши саби ва Сергокъалала районнизи кабурхуси саби. — Ред.) Нушани собрание дураберкIибсири ва автобусличиб илабти биштIати нушала школализи бикес кьасбарибсири. Амма, ишбархIилис машинала хIекьлизир нукьсандешуни алкIули сари. Илис дахъал далилти хIяжатли сари, саби автобус лебси биалра. Дила пикри лебсири вегIдешла машинабачиб бикахъес. Илис харжани даргесра пикрибарибсири. Нуни, дила гъайлис къянахIериэс дила машина бурхьусири дурхIни бикахъес. ДурхIнала бегIтани (цацабехIтани) чула дурхIни сагадан Дегвала шилизи бархьиб. Илдала баркьуди нуни иргъулра: чула дурхIни белчIудилизибад къябхIебердили бучIахъес дигули саби. Багьудила управлениели дила баркьуди гIебхIебуциб. Лерилра масъулти арзайчи машина башахъес къадагъабирули саби. Дила пикрили, ил масъалара арзес имканбикIур.
– ИшбархIи школала директорлис дахъал масъулти ирзес чевкъули саби. БелчIудилизи кахIедурхути имцIали сари викIаслира хатIахIеркус. Интернетлизиб бахъал директорти иличила зигарбикIули саби. Багьудиличицун саби директортани пикри бяхIчиэс хIяжатси или бурули саби. Хозяйствала хIекьлизирти масъулти чучирад урасахъес дигули сари. Иличила хIела пикри бурили дигахъира.
– Дила пикрили, руководительла къуллукъличи адам кьабулвиркули виалли, лерилра масъулти ирзесра чебси саби. ХIу вархьли викIулри: дебали халаси замана хозяйственный масъулти арзес аркьули саби. БусягIят ну больничныйличир риасра, хъули лерилра документуни кадухили, рузулра. Лерилра масъулти хIерудилиур дихIес хIяжатли сари. Амма, лерилра хIянчи къелгIердикахъили, кIинайс узес гьамадли саби. Жавабла къуллукъличивси адамли хIянчи тIашбалтес балес чебиркур.
– Гьанна цацадехIти шимазирти школабазиб учительти хIебиъниличила бурули саби. Хаслира камли саби физикала, математикала ва дурала улкнала мезла учительти. Нуни аргъира хIябал базла курсани (курсы переподготовки) делчIи, вегIлис дигуси предмет кабирхьес вирули сай или. ХIушала школализибси агиличила бурили дигахъира.
– Нушала школализиб лерилра предметунала учительти леб. Дурсрира чула касибси санигIят хIясибли кадирхьули сари. Гьаланачи, ну иша рузес ракIибхIели, ца учительли чумал дарс дирнила анцI­бу­кьуни лертири. Ил дус нушала школали­зиб ахтардира дураберкIибсири багьудила управлениелизибад. Хъарбарибсири хIян­чи гьунчидушахъес. ИшбархIи ил масъала ар­зилра. Гьаланачи лебри дахъал дусмазир чули цархIилти дурсри дирути ва илала­ гIергъира дарес дигути. Лебри анцIбукь ис­торияла учительли бехIбихьудла классунала дурхI­нас дурсри кадирхьни, амма илала ил шайчибси хасси багьуди лебси ахIенри. Илди хIянчи дирули калунти учительтази нуни гьамадли аргъахъес рирули ахIенра, гьарилли сунела дарс бикес хIяжатли биъниличила.
ХIябал базла курсаначила гъайри­кIас­ли, ну иличил бекIлил кьабулли ахIенра. Дила пикрили, хIябал базла бухIнаб адам сагаси санигIятличи бурсиварес бекIлил хIейрар. Амма закон хIясибли, илгъуна багьуди (переподготовка) касибси учительлис, нушани дурсри дедес хIяжатси саби. Нушала школализиб физикала учитель ца сай. Иличи халаси гуж бетарули саби.
— Нуни ЕГЭ-личила гьанхIебушес хIей­рус. Бахъла пикри хIясибли, илини нушала ул­кализибси багьуди тIутIу­би­рули саби. Къар­шикарти бахъал саби ил журала им­ти­хIяйчи…
— Марлира, иличил дархдасунти дахъал­ гъузгъалдидеш лер. Леб гIеббурцутира, леб къаршитира. Дила пикрили, илини нушала дурхIнас Россияла чебяхIси багьудила заведениебазиб бучIахъес имканти гьаргдирули сари. Гьалаб гьарилла илгъуна имкан бугаги. Гъай бучIути дурхIначила сари. Марлира, хIейгеси биалра, гIергъиси замана илди имтихIянтала баллани ахъдурцули сари. Чисалра дигули ахIен вайти баянти чедиахъес. Илис сабаб – чилилра таманси ахтарди дураберкIес хIебирни.
– Гьанна дахъал гъай лер дурхIялис чедирти классуназир сунес дигути дурсрачи вашахъес ихтияр бедлугуси саби или. Ахирлизир дедлугути ЕГЭ-ла ва ОГЭ-ла дурсрачи башули, гIелартачи башес дигули ахIен, яра замана кавлули ахIен или.
– Нушала школализиб дурхIни лерилра дурсрачи башес хIяжатти саби. Бакьира цацадехIти мер-мусаличиб ил жураличи шурбухъни.
— Гьанна дурхIнас ихтияр бедили саби бикIар чус дигалли, миллатла мезла дурсрачи хIебашахъули цархIил дарсличи шурбухъахъес.
— Дила пикри бурасли, ил бекIлил бархьси ахIен. ВегIла культураличи, миллатличи ганзухъес, хъумартес асухIебирар. ВегI­­ла гIядатуни, нешла мез хIедалалли, ил­дани гIур се балуси? Миллатла бекI­ли­биубси мина мез сари. Нуни дарган мезла кIирка хIурпрас хасбарибси (илди 13 лерти сари) жуз белкIунсири. Нушала школализир гьар класслизир хIябал сягIят жумягIлизир дарган мезла дурсри лер. Амма жузи диули ахIен. Министерстволи далкьаахъурли сагати жузи лерти сари бикIар, амма нушачи илди даили ахIен. Дуркьа жузи дебали камли сари.
Шагьарлизиб бучIути дурхIнала бегIтала пикрира иргъулра. Нушала дахъал лугъатуни лер. Хъулив виштIахIейчивад сунела лугъатличи бурсивиубси дурхIялис, школализир декIарти дарган мез сари или руркъути, дарс аргъес гьамадли ахIен. Илини дагьриличира халаси асарбирули саби. Дагъистайзир миллатуницун ахIен дахъал лерти, миллатла духIнар лугъатуни дахъал сари, сарира цализирад ца дебали декIардулхъути. БегIтас дигули ахIен чула дурхIначи асар бирахъули, чула лугъатла ахIенти нешла мез дучIахъес. Ил багьандан илдани урус мезла дурсрачи бурхьули саби чула дурхIни.
Эльмира МяхIяммадова, дила пикрили, сунела санигIят дебали дигахъуси, багьудичерси адам сари. Школа гьалабяхI башахъес, дурхIнас гIяхIси багьуди бедес гъираличилси директор сари аслира, хатIахIеркус. Илини сунела гъайлизир дахъал дирути ва дарес пикридарибти хIянчиличила бурибсири. Иличила ца макьалализир делкIес хIейрар. Нуни дирхалабирхьис ил жигарчерси дубурлан хьунул адамли, мугIяллимли лерилра сунела пикруми детурхахъниличи.